Ánshiler keıbir ánderdiń sózderin ártúrli aıtady. Máselen, “Bir bala” atalyp ketken halyq ánin jas kezderinde: “Án salshy-aı bir ǵana-aı”, – dep aıtatynyn (Kúlándash Bódeshovanyń) Ilııa Jaqanov jazǵan-dy. Nemese “Shápıbaı-aý” ániniń qaıyrmasyndaǵy “bádáýı”-di ataqty ánshi Murat Musabaev (marqum): “Men “bódeýı” dep oryndaımyn, alǵashqy sózdiń esh máni de, maǵynasy da joq”, – deıtin. “Qaratorǵaı” (Syrdyń “Qaratorǵaıy”) ániniń ekinshi shýmaǵyndaǵy “Beıishtiń gúl jamylǵan saraıynda” degen joly” “…Gúljámıla saraıynda”, – dep aıtylýyna baılanysty baspasózde shý shyqqanyn da bilemiz. Aıta bersek, mundaı jaılar tolyp jatyr.
Endi birer sóz án-kúılerimizdiń avtory jóninde. Qazir “Aq Jaıyq” N.Tilendıevtiń áni dep aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Nurǵısa aǵamyzdyń talantyna eshkim shek keltire almaıdy. Biraq… onyń avtory Jetisý óńirine belgili aqyn-sazger Pshan Jálmendeuly ekenin sonaý toqsanynshy jyldary “Egemen Qazaqstan” gazetinde talantty kompozıtorymyz Balnur Qydyrbekuly dáleldep jazǵan bolatyn. Nurǵısa men Qadyr Myrza-Áli aǵalarymyz ol ándi “Qyz Jibek” fılminiń yńǵaıyna qaraı óńdep, ekshep qana berdi. Sol ándi fılmde oryndaýshy Jaqsylyq Zakırov (ol kezde Shamalǵan stansasyndaǵy munaı zaýytynda bas ınjener bolyp isteıtin) jazýshy Latıfolla Qapashovtyń úıindegi bir basqosýymyzda bylaı degen-di: “Bir toıda osy ándi aıtyp otyr edim (ol kezde “Zar zaman” dep atalatyn) Nurǵısa aǵam janyma jetip kelip: “Men osy ánińdi “Qyz Jibek” fılmine paıdalanamyn. Óziń oryndaısyń. Erteń myna meken-jaıǵa kele ǵoı”, – dep ótindi. Sheshem muny “halyq áni” deıtin. Únemi yńyldap aıtyp júretin. Ol kisiden men úırenip aldym”.
Sol mezette sózin Jaqsylyqtyń óz aýzynan Latıfolla ekeýmiz jarysa jazyp alǵan edik. Ókinishke qaraı, men ol mátindi joǵaltyp aldym. Múmkin Latıfte saqtalǵan bolar. Ózimiz de soǵystan keıingi jyldary:
“Áshirkúl, Zeınep,
Otyrsyń sóılep.
Qurbyńdy aldaı berme, qarań-aý
Úıdep-búıdep, á…á..lý-aı”
– dep, osy ándi shyrqaǵan kisilerdi kórip óstik.
Ataqty “Aqqý” kúıiniń tarıhy da anyqtaýdy qajet etedi. Shertpe kúıdiń sheberi Ýálı Bekenov (marqum) “Bul kúıdiń Qytaı qazaqtarynan jazylyp alynǵanyn Nurǵısa aǵanyń ózi de moıyndaǵan bolatyn”, – degenin ózimiz de estigenbiz. Jýyrda ataqty kúıshi, sazger Seken Turysbekov “Jas qazaq úni” gazetine bergen suhbatynda: “…Nurǵısa Tilendıev aǵamyz “Aqqý” kúıiniń jetpeı turǵan jerin tolyqtyryp, “Aqqýdy” “Aqqý” etti”, – dep, bul kúıdiń Baıjigittiń kúıi ekenin de ańǵartyp ótken bolatyn (“Jas qazaq úni” №45. 20.11-26.11.2010 j. “Qurmanǵazy, Táttimbetter tirilip kelse, talaılardyń tóbesin oıatyn edi”). Bul sózderdiń astarynda kóp syr jatsa kerek.
“Temirbektiń tókpesin” birde Temirbektiki, birde Tilendıevtiki dep júrmiz. Shámshiniń “Sen sulý” ániniń mátini Maǵjan Jumabaevtiki ekeni ámbege aıan. Ony da birde Maǵjandiki, birde Maqsutbek Maıshekındiki dep júrmiz. Kózi tirisinde Maqsutbek aǵamyz buǵan nege barǵanyn aıtqan bolatyn. Maqsaty – óleńdi aman alyp qalý. Óıtkeni, ol kezde “Maǵjan” degen ataýdan “at úrketin”. Sóıtken Maqsutbekti “plagıat” deýge deıin bardyq. Kezinde Bákir Tájibaevtyń “Aqbulaq” áni de osynyń kebin kıdi. “Dýdar-aı” ániniń avtory da áli beımálim. Bireýler Márıam Jágórqyzniki dese, bireýler Dýdardyń dosy Márıanyń atynan jazǵan deıdi. Bul másele toqsanynshy jyldary “Egemen Qazaqstanda” kóterildi de, aıaqsyz qaldy. Ataqty “Aqqumdy” birde halyq áni, birde Ahmet Baıtursynovtiki, “Qamajaı” birde halyqtiki, birde Mustafa Segizseriulyniki, “Kókem-aı”, “Ilıgaı”, “Nazqońyr” birde halyqtiki, birde Shaqshauly Segizseriniki delinip júr. Ataqty kúıshi Tólegen Mombekovtyń ózi shyǵarǵan kúılerine de úrke qaradyq. “Altaıdyń arjaǵynan kelgen arý” ániniń avtoryn ıt qosyp talattyq. 60-70 jyldary halyq arasyna keń taraǵan Jibek Ospanovanyń ánin ózgeniki dep ózeýredik. “Elim-aıdy” bir ǵasyrdan soń baryp Qojabergen jyraýdiki ekenin tarıh qoınaýynyń shańynan zorǵa degende arshyp aldyq (salǵyrttyǵymyzdyń kesirinen). Nadejda Lýshnıkova ataqty “Bekbolat” dastany Úmbátáli Káribaevtiki ekenin naqty qujattarmen dáleldese de, “baıaǵy jartas – bir jartas”. Myńq etpeımiz. Biz bul maqalamyzdy bireýge kúıe jaǵaıyq dep jazǵamyz joq, keler urpaqqa tek shyndyqty mıras etip qaldyrsaq degen nıet qana. Úndemesek, osylaı kete bersek, tarıh bizdi keshire me?!
Tursynbek Eshenqulov,
Qazaqstan halyq aǵartý isiniń úzdigi,
Ásettanýshy.
«Jas Alash».