Qyrǵyz elinde tarıhshy, folklorshy, geograf, etnograf Shoqan Shyńǵysulynyń mol murasyna arnalǵan kórme uıymdastyrylyp, Halyqaralyq konferenııa ótti. Búgin Qyrǵyzstan astanasy Bishkek qalasynda áıgili qazaq ǵalymy, etnograf, tarıhshy Shoqan Ýálıhanovtyń 180 jyldyǵy men qyrǵyzdyń memleket qaıratkeri Boranbaı bıdiń 235 jyldyǵyna oraı saltanatty sharalar ótti.
Túrki akademııasy Halyqaralyq uıymy men Qyrǵyz Respýblıkasy Mádenıet mınıstrliginiń qoldaýymen ótken saltanatty sharalar barysynda «Shoqan Ýálıhanov jáne Boranbaı bı. Toǵysqan taǵdyrlar» atty Halyqaralyq konferenııa, mádenı konerttik baǵdarlamalar uıymdastyryldy. A.Maldybaev atyndaǵy Qyrǵyz Ulttyq akademııalyq opera jáne balet teatrynda bolǵan «Shoqan Ýálıhanov jáne Boranbaı bı. Toǵysqan taǵdyrlar» atty jıyndy osy eldiń Ulttyq ǵylym akademııasynyń prezıdenti Abdyǵany Erkebaev ashty. Artynsha eki eldiń memlekettik ánurandary shyrqalyp, mańyzdy shara jalǵasyn tapty. Óz kezeginde sóz alǵan Túrki akademııasy halyqaralyq uıymynyń prezıdenti Darhan Qydyráli bul sharanyń baýyrlas qos eldiń tarıhı jáne mádenı yntymaǵyn arttyrýdaǵy mańyzyn atap ótti. «Bizge Qyrǵyz eli Boranbaı bıdiń, Shoqan Ýálıhanovtyń mereıtoılaryn ótkizý týraly usynys jasaǵanda biz qýandyq. Ol eń birinshiden baýyrlas qos eldiń tarıhy men mádenıetin jaqyndastyryp, áıgili tulǵalarymyzdyń tarıhta alar ornyń urpaqqa tanytatyn shara eken dep»,-dedi D.Qydyráli. «Túbi bir týys halyqtar arasyndaǵy baılanystardy tereńdetýge, túrki ıntegraııasynyń nyǵaıýyna jáne ádebıet salasyna sińirgen ólsheýsiz eńbegi úshin» Osmonakýn Ibraımovty Túrki akademııasynyń Qurmet gramotasymen jáne Jankoroz Kanımetovty «Tuǵyrly tulǵalardy ulyqtaýda qosqan zor úlesi úshin» Alǵys hatymen marapattady. Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdent apparaty, QR Joǵarǵy Keńesi men Qyrǵyz Úkimetiniń ókilderi, memleket jáne qoǵam qaıratkerleri men kórnekti ǵalymdar, tarıhshy-etnograf ǵalymdary qatysqan aıtýly sharaǵa Qazaqstan tarapynan bir top mártebeli delegaııa qatysty. Atap aıtqanda, Túrki memleketteri keńesiniń Aqsaqaldar keńesiniń múshesi, professor Ádil Ahmetov, QR UǴA akademıgi, t.ǵ.d. Bolat Kómekov, «Mádenı mura» jýrnalynyń bas redaktory Jarylqap Beısenbaıuly qos tulǵa jaıynda baıandama jasady. Manas atyndaǵy Qyrǵyz-Túrik ýnıversıtetiniń professory Qadyraly Konqabaev Shoqan Ýálıhanovtyń qyrǵyz tarıhynda alar ornyna toqtalyp, Qyrǵyz tarıhyn, ádebıetin, mádenıetin álemge pash etken eń birinshi tulǵa ekenin basa aıtty. «Búgin Qyrǵystandaǵy eń kıeli qara shańyraq A.Maldybaev atyndaǵy balet jáne opera teatrynda úlken saltanatty jıyn bolyp jatyr. Eki eldiń tarıhı tulǵalarynyń mereıtoıyn ótkizip, úlken saltanatty jıyn jasaýy eń mańyzdy ulttyq sharalardyń biri retinde baǵalaýǵa bolady. Sebebi qyrǵyz ben qazaqtyń bir-birine egiz el ekeni tarıhtan belgili. Egerde qıyrdan dushpan kelip qalsa, qazaqqa qyrǵyz kelip, qyrǵyzǵa qazaq kelip járdem bere alatyny, aqıqat. Al endi Shoqan Ýálıhanovqa toqtalar bolsaq. Ol kisi óte bilimdi, saýatty tulǵa bolǵan. Orys, qyrǵyz, túrik jáne taǵy basqa kóptegen tilderdi bilgen. Qarasańyz bireýiniń bilimi joq, biraq bir eldiń kósemi bolǵan, ekinshisi bilimdi, dúnıege bir jańa jol ashatyn shamshyraq bolǵan. Ekeýi qyrǵyz ben qazaqtyń týystyq dánekerin baılanystyryp, shyǵarmashylyq ortalyqty nyǵaıtqan. Sondaı-aq Shoqan Ýálıhanov Qyrǵyz tarıhyn Eýropaǵa, Reseıge, álemge tanytqan. Onyń batyrlyq jyry "Manasty" tanytqan. Basqa qyrǵyz shyǵarmalaryn tanytqan. Tarıhyn, mádenıetin, ádet-ǵurpyn tanytqan eń birinshi tulǵa retinde Qyrǵyz tarıhynda ólsheýsiz úlesi bar. Sondyqtan búgingi mańyzdy sharanyń Qyrǵystan astanasy Bishkek te, Sholpan-Ata qalalarynda ótýi mańyzy joǵary dep bilemin. Bul áli-de jalǵasyn taýatyn eń mańyzdy tarıhı kúnderdiń biri bolady»,-Q.Qonqabaev. Sondaı-aq Túrki memleketteri keńesiniń Aqsaqaldar keńesiniń múshesi, professor Ádil Ahmetov Túrki akademııasy Halyqaralyq uıymynyń mańyzyna toqtalyp, kelesi altynshy sammıt Qyrǵystannyń Ystyqkólinde ótetiniń aıtyp ótti. «Túrki akademııasy Halyqaralyq uıymy túrki dúnıesin uıystyryp, jaqyndastyrý, bir-birine tek qana mádenıet jaǵynan ǵana emes, ekonomıka jaǵynan, aqparattyq keńistik jaǵynan da, basqa salalardan da birigip, ıyqtasyp, tizerlesip birge júrýdi mindet tutatyn uıym. Uıymnyń besinshi sammıti bıyl Astanada ótti. Oǵan el basylaryńyz Almazbek Atambaev kelip qatysty. Alla qalasa kelesi sammıtimiz ystyq kóldiń jaǵasynda bolaıyn dep tur. Búgingi Shoqan menen Boranba ı bıge qoıylatyn eskertkish belgi sol sammıttiń kezinde ashylsa nur ústine nur bolar edi. Jańa sóılegen azamattardyń sózi bir jerden shyǵyp jatyr. qyrǵyzǵa da, qazaqqa da ortaq ata sózi bar: "Altaý ala bolsa, aýyzdaǵy ketedi, tórteý túgel bolsa, tóbedegi keledi" bizderdi eshkim ajyratyp ala almaıdy. Tilimiz de bir, dilimiz de bir, tarıhymyz da, mádenıetimiz de ortaq. Osyndaı ortaq qundylyqtardy birge ulyqtap, birge toılap júrsek odan artyq eshqandaı eki eldi jaqyndastyratyn sharalar bolmas edi. Elimiz aman bolsyn, eki eldiń arasyndaǵy birlik pen yntymaq órleı bersin»,-dedi Á Ahmetov óz baıandamasynda. Budan bólek, osy saltanatty shara aıasynda Shoqannyń ózi salǵan sýretteri men kitaptar kórmesi uıymdastyryldy. Shara sońy Qyrǵyz Respýblıkasynyń ónerpazdarynyń konerttik baǵdarlamasyna ulasty. Aıta keter bolsaq, Shoqan qyrǵyz elinde 1857 jyly, Qashqarııa saparynyń aldynda bolyp, 1856–1857 jyldar aralyǵyndaǵy saparlarynyń negizinde «Qyrǵyzdar jaıyndaǵy jazbalar», «Ystyqkól saparynyń kúndeligi», «Ystyqkólge barý sapary» atty el nazaryn ózine birden aýdarǵan áıgili eńbekterin jazǵan. Qyrǵyzdyń áıgili «Manas» batyrlyq jyr-dastanyn tuńǵysh ret qaǵaz betine túsirip, álemge tanytqan.
Altynbek QUMYRZAQULY,
Qyrǵyzstan-Bishkek
