- Lázzat, bir jyldary Jambyl atyndaǵy Qazaq memlekettik fılarmonııasynda jumys istegen edińiz. Sońǵy ýaqyttary sol sahnadan kórinbeı qaldyńyz. Qazir qaıdasyz?
- 2003 jyly Qurmanǵazy atyndaǵy ulttyq konservatorııany bitirgen boıda atalmysh kıeli shańyraqqa jumysqa ornalasqan edim. Úsh jarym jyldan keıin Qazaq radıosyna aýysyp, mýzykalyq redaktor retinde ánshilerdiń alyp kelgen dúnıelerin suryptap, tarazylap, kórkemdik keńeske daıyndap berýmen aınalystym. Dál qazir Súıinbaı atyndaǵy Almaty oblystyq fılarmonııasynda eńbek etip júrmin. Kezinde Serik Úmbetov aǵamyz arnaıy shaqyryp, úı bergen. Sol kisiniń qoldaýymen Taldyqorǵanda turaqtaǵan jaıym bar. Erjan Qosbarmaqov aǵamyz basqaryp otyrǵan bizdiń ujym shyǵarmashylyq deńgeıi jaǵynan Astana fılarmonııasynan keıin ekinshi orynda turady eken. Onda respýblıkaǵa asa tanylmasa da nebir keremet ánshiler ter tógip júr. Oblys kóleminde óner kórsetse de árqaısysynyń óz orny bar. Biz de sol kisilerden úırenip, úlgi alyp, kásibı biliktiligimizdi shyńdaý ústindemiz.
- Ózińiz qaı óńirdiń qyzy edińiz?..
- Jalpy, ózim Almaty oblysy Jambyl aýdany Jańaqurylys aýylynda dúnıege kelgenmin. Birinshi synyptan bastap Almatydaǵy №9 mektep-ınternatta oqydym. Áke-sheshemiz mal baqty. Erteli-kesh mal sońynda júrgen soń úıdegi úsh bala ınternatta tárbıelendik. Mektep bitirgen soń J. Elebekov atyndaǵy respýblıkalyq estra-da-ırk kolledjine Ramazan Stamǵazıev aǵamyzdyń klasyna oqýǵa túsip, Arqa mektebinen dáris aldym. Al konservatorııada Qaırat Baıbosynovtan bilim alý baqyty buıyrdy. Ol kisi áli kúnge «Qara qyz, qaıda júrsiń? Kúıeýge tıdiń be?» dep telefon shalyp, amandyq-saýlyq surap turady. Ramazan aǵamnyń maǵan sińirgen eńbegi ushan-teńiz. Áýelgide dástúrli ónerdi túbegeıli túsinbeıtinmin. Toptaǵy eń nashar stýdent men boldym desem, artyq aıtpaımyn.
- Sonda, oqýǵa qalaı túsip júrsiz?
- Bala kezden armanym jýrnalıst bolý edi. Kishkentaı kúnimde er shaýyp, qamshy órip otyrǵan ákemniń qasyna baryp, «Er neden jasalady? Ony shabý úshin qansha ýaqyt ketedi? Qandaı aǵashty paıdalanasyz? Qamshy neshe órimnen turady?» degen suraqtarymmen mıyn jep qoıady ekenmin. Ol ózimniń de esimde. Biraq meniń óner jolyna túskenimdi ata-anam qalady. Anamnyń daýysy jaqsy bolǵanymen, otbasy jaǵdaıymen ónerge aralasa almaǵan. Jas kúninde ákem de keremet án salady eken. Ásker qatarynda qatty aýyryp, sonyń saldarynan daýysy joǵalyp ketipti. Anam án aıtyp júrgenimdi baıqap, aýdan kólemindegi baıqaýlarǵa qatystyratyn. Mektep bitirgen soń qalaǵan armanyma qol jetkize almaı, eki jyl úıde otyrdym. Aýdandyq mádenıet bólimin basqaratyn Uljan degen apaıymyz bar-tyn. Qobyzshy Bazarhan Qosbasarov inisi bop keledi. Úshinshi jyly sol kisilerdiń kómegimen, sheshemniń súıreleýimen oqýǵa keldim. Áý basta kolledj tabaldyryǵyn «jýrnalıstıkaǵa birtaban jaqyn mamandyq, dıktor bolamyn» degen maqsatpen attaǵan edim. Anam ekeýmiz bir esikti ashyp qalsaq, Qaırat aǵa otyr eken. Ol kisi mán-jaıymyzdy bilgennen keıin: «Bir án aıtshy, daýysyńdy tyńdap kóreıin» dedi. Sondaǵy biletinim — bir-aq án. Alma Amanjolova oryndaıtyn Altynbek Qorazbaevtyń «Qyzym, saǵan aıtamyn» deıtin týyndysy. Ne kerek, Qaırat aǵa daýsymdy tyńdap, «qazaqı qońyr ún eken, án fakýltetine qujat tapsyr. Bizge osyndaı únder kerek. Dıktorlyq mamandyqty keıin qosymsha meńgerip alarsyń» dedi. Sóıtip, Qaırat aǵanyń septigi tıip, Ramazan aǵanyń aldynan bir-aq shyqtym.
Biz oqýǵa túskende Qaraǵandy, Syr óńirinen kelgen stýdentter úlken sahnaǵa daıyn bolyp keldi desem bolady. Óıtkeni ol jaqtarda qalyptasqan mektep bar. Al maǵan eshkim eshteńe úıretpegen. «Jetisý mektebi» degenniń ne ekenin bile bermeımin. Áıteýir Ramazan aǵamnyń qamshylaýymen, jetekteýimen biraz dúnıege kózimiz jetti ǵoı. Sol kezde-aq «keıin óz mektebimdi ashyp, men de balalarǵa Jetisýdyń maqamdaryn úıretip, kolledj, konservatorııaǵa daıyn kúıinde tárbıelep jiberemin» dep ishimnen armandaıtynmyn. Keıin bul oıymdy aýdandaǵy aǵalarymyzǵa aıtyp kórgenimmen, eshkim quptaı qoımady. Bir qyzyǵy, bizdiń aýdannan konservatorııa bitirgen ázirge jalǵyz men ekenmin.
- Arqa mektebin bitirgenińizben, Jetisýdyń ánderin sizdiń oryndaýyńyzda jıi estımiz….
- Nege ekenin qaıdam, bala kúnimnen qoıly aýylda atqa minip alyp, taý-tasty aralap, arqany keńge salyp, keń tynysty ánderdi tolyq bilmesem de óz álimshe shyrqaǵandy unatatynmyn. Alla qoldap, Arqa mektebiniń ánderimen sýsyndadym. Kezinde Qaırat aǵa «Sen Jetisýdyń qyzysyń, týǵan topyraǵyńnyń ánderin de bilgeniń jón» dep jıi aıtatyn. Sondyqtan Súıinbaı, Jambyl, Kenen, Úmbetáli atalarymyzdyń terme-tolǵaýlaryn óz betimshe úırenip, oryndap júrgenim ras. Alǵashqy kezde ózimnen úlken, aldyńǵy býyn aǵa-ápkelerimniń aldyna baryp, aqyl suraǵan edim. Óıtkeni ár mekteptiń oryndaý máneri, qaǵysy, yrǵaǵy bólek. Biraq «osy qyzdan eshteńe shyqpaıdy» dedi me eken, eshkim kóńil qoıyp, qaperine ilgen joq. Stýdent kezimdegi bir ádetim — dástúrli án keshterinen qalmaıtynmyn. Konertte shyrqalǵan ánderdi dıktofonǵa jazyp alyp, ózindik stılde oryndaýǵa tyrysatynmyn. Biraq onymdy keıbireýler «buzyp aıtasyń» dep jaqtyrmaıdy. Shyny kerek, qazir osyndaı syn aıtqandarǵa asa mán bermeıtin boldym, óıtkeni «Lázzat dese, Súıinbaı, Jambyldy esimizge túsiremiz» deıtinder barshylyq.
- Degenmen keıde repertýar qaıtalaısyz. Osyǵan deıin taralǵan, tanylǵan ánderdi tańdaısyz…
- Repertýar qaıtalasam, barǵan jerimde «Jambyldyń aqyndarǵa arnaýyn aıtshy, Súıinbaıdyń shyǵarmalaryn oryndashy» dep halyq surap jatady.
Eshkimdi qaıtalamaý úshin jaqynda Qazaq radıosynyń «Injý-marjan» habarynan Úmbetáli Káribaev atamyz-dyń jıyrmaǵa jýyq ánderin tańdap, úsh bólimnen turatyn baǵdarlamaǵa jazdyrttym. Olardyń qatarynda Úmbetáli atamyzdyń Jambylmen, Nurılamen aıtystary, Súıinbaı, Jambyl dástúrimen jazǵan «Aqyndarǵa arnaýy», Jambyldan bata alýǵa barǵandaǵy aıtqany, Jambyl Máskeýden orden alyp kelgendegi quttyqtaýy sııaqty dúnıeler bar. Osy habardan keıin raqmetin aıtyp, rızashylyǵyn bildirip jatqandar kóp.
Ásirese, urpaqtary biraz ýaqyttan beri ol kisiniń jyrlary, arnaý-termeleri, tolǵaýlary oryndalmaǵanyn aıtyp, alǵystaryn jetkizdi. Án álemindegi meniń ashqan jańalyǵym osy bolatyn shyǵar degen oıdamyn. Alda atamyzdyń 125 jyldyǵy kele jatyr. Sol toıǵa úlken úles qossaq degen nıetimiz bar.
- Keı kisiler sizdi dástúrli ánshi retinde emes, estrada ánshisi retinde tanıtyn sııaqty…
- Maǵan kóp jaǵdaıda aınalamdaǵylar «Qarapaıymsyń, kóp jerde kórinbeı qalasyń» dep aıtyp jatady. Onyń ústine, jasyratyn nesi bar, estradalyq ánshiler bizge qaraǵanda kóbirek nasıhattalyp jatady. Degenmen el qatarly, jumysymdy istep, ánderimdi jazdyryp júrmin. Qazir atyńnyń shyǵýy qarajatqa da baılanysty. Óner adamyna jaǵdaı da kerek. Biraq eshqandaı ókinishim joq. Meniń maqsatym — ataǵymdy shyǵarý emes, ónerge qyzmet etý. «Elden qalyp qaldym nemese ozyp kettim» dep jantalaspaımyn. Ózimniń deńgeıime, shamama qaraı áreket etemin. Árıne, Roza Álqojanyń eki áni meni estrada ánshisi retinde tanytqanyn joqqa shyǵarmaımyn. Osy rette meni konertterine shaqyryp, shyǵarmashylyǵymnyń nasıhattalýyna úlken úles qosqan Roza Álqojaǵa raqmetimdi aıta ketkim keledi. Biraq qazaqı tyńdarman meni báribir dástúrli ánshi retinde kóbirek qabyldaıdy. Sol ortada kózge túsip, qarapaıym halyqtan azdy-kópti baǵa alyp júrmin.
- «Ardaǵym» ániniń mátinine úńilsek, kisi jaryna ǵashyq bolǵan arýdyń muńy. Qazaq qyzdary mundaı taqyrypqa ashyq bara bermeýshi edi…
- Osy ándi oryndaýǵa alǵan kezimde ustazym Ramazan aǵa: «erteń artyńnan neshe túrli sóz eredi, qaı jerge barsań da aldyńnan «otbasyly jigitke ǵashyq boldyńyz ba?» degen áńgime shyǵyp otyrady» dep eskertken edi. Ándi Rozadan alǵan kezde:
- Janymnyń ardaǵysyń,
Araıly tańdarymsyń… -
degen qalyby bolatyn.
Esenqul Jaqypbekov aǵamyzǵa kórsetip edim, ol kisi ony:
- Janymnyń ardaǵysyń,
Bireýdiń jan-jarysyń… -
dep ózgertti. Sondyqtan bul — Esenqul aǵanyń janynan shyqqan dúnıe. Men tek oryndaýshymyn. Maǵan júktelgen mindet ándi laıyqty jetkizý boldy. «Bireýdiń jan-jarysyń» degen joldy alyp tastaıyq» dep Rozadan ótingen edim, ol «Eń dámdi jeri osynda ǵoı» dep kelise qoımady. Degenmen jurtshylyqtyń qabyldaýy jaman emes sııaqty. Ózgeler sııaqty ekeýdiń áńgimesin ashyq aıta bermegenimizben, mundaı sezimder ómirde bar ekeni ras. Birde Qazaq radıosynyń tikeleı efırinde otyrǵanymda bir tyńdarman «Ánińizdi estip júregim aýyryp tur, qaıta aıtyp berińizshi» dep habarlasqan edi. Soǵan qaraǵanda, án sol arýdyń sezimine saı shyqqan sııaqty. Al «Saǵynǵanym bolmasa» ánin avtor maǵan deıin basqa ánshige usynǵan eken. Biraq eki jyl jaryqqa shyqpaı jatyp qaldy degen soń, ózim unatyp surap aldym.
- Sizdiń repertýaryńyzda retro ánder de bar. Qazir qarajaty az ánshiler án satyp alǵannan, kózi joq kompozıtorlardyń murasyn tegin aıtýdy jón sanaıtyn boldy…
- Ol kisilerdiń arýaǵy rıza shyǵar. Másele, aqshada da emes. Qazaq radıosynda «Altyn qorda» istegen ýaqytymda janyma jaqyn biraz dúnıelerdi jınap alyp edim. Qazir sol ánderdi jazdyrtý ústindemin. Kásibı qarym-qatynas ornatqan, ortamyzda júrgen zamandas, aǵalarym da joq emes. Aqyndardan Esenqul Jaqypbekov, Jaras Sársekpen aqyldasyp turamyn. Fılarmonııada birge jumys jasaıtyn ánshi ári sazger Halyq Rızabek, Ermurat Úsenov, Máden Ábenov, Joldashan Quramysovtarmen shyǵarmashylyq baılanystamyz. Kolledj qabyrǵasynda júrip, toılarda ǵana estradalyq janrda án aıtqanym bolmasa, naqty bet burǵanyma eki-úsh jyldyń júzi endi boldy. Al jalpy, shyǵarmashylyq izdenisime bıyl 15 jyl.
- Siz úshin atap ótetin jyl eken ǵoı…
- Alla qalasa, qazan aıynyń jetinshi juldyzynda ózimniń jeke konertimdi týǵan jerimnen bastamaqpyn. Bul shyǵarmashylyq án keshi emes, esep berý degenim durys bolar. Óıtkeni aýyldastarym «qashan konert qoıasyń?» dep qolqalap júr. Jıi suraıdy. Alǵashqy konertimdi Jambyl atyndaǵy fılarmonııada jeti jyl buryn qoıǵan ekenmin. Biraq sony ári qaraı týǵan jerimde, basqa aýdandarda, oblystarda jalǵastyrýdy oılamappyn. Endi buıyrtsa, Qaskeleń, Esik, Taldyqorǵan jáne basqa óńirlerdi aralamaq nıetim bar. Qazirgi josparym boıynsha, konert úsh bólimnen turady. Birinshi bólimde «Adyrna» ansambliniń súıemeldeýimen folklorlyq janrda, ekinshi bólimde dombyramen Úmbetáli, Súıinbaı, Jambyl atamyzdyń aıtys-termelerin, ósıetterin oryndasam deımin. Úshinshi bólik estradalyq ánderge arnalady. Osy kúnge deıin jeke albomym shyqqan emes. Konert barysynda án jınaǵymnyń tusaýyn kesip, úlkenderdiń batasyn almaqpyn.
- Týǵan aýdanyńyz shaqyryp otyr ma?
- Joq, aýylǵa shaqyryp jatqan — qarapaıym halyq, jerlesterim, janashyrlarym. Ákimshilik tarapynan arnaıy usynys bolǵan emes. Konertime úlken demeýshilik kórsetip, aýdandaǵylarǵa qozǵaý salyp jatqan Ádil Shaıahmetov degen aǵamyz. Ol kisi meniń naǵashym bolyp keledi.
«Ózge elde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol» deıdi. Óz aýylymda únemi óner kórsetýdiń sáti túspeıdi. Kóptegen mádenı sharalarǵa syrttan ánshiler shaqyryp jatady. Sondaıda kóńilim qulazyp, birtúrli kúı keshemin. Eshkimge ókpem joq, biraq «eńbek et te, mindet qyl» deıdi. Men týǵan jerime, týǵan elime mindet emes, qyzmet etkim keledi.
Áńgimelesken
Qanshaıym BAIDÁÝLETOVA
