Kez kelgen halyqtyń ǵumyrnamalyq sabaqtastyǵynyń berik bolýyna sol halyqtyń mádenıeti, tarıhy, óneri úlken áserin tıgizedi. Óresi bıik, órisi keń qazaq halqynyń qarapaıym ári biregeı quraq quraý óneri erte zamanda paıda bolǵan. Kıiz úıdiń ishin áspettegende de, kórpe-jastyǵyn árlegende de quraqtardy kelistirip qoldana bilgen.
Quraq quraý tásili matalardyń qaldyǵyn kádege jaratý negizinde paıda bolǵan. Qolynan is keletin sheber áıelder kórpeden bastap, keýdeshege deıingi buıymdardy quraqpen bezendirgen. Quraq quraý úshin, eń aldymen, qajetti materıaldar tańdap alynyp, olar túri, túsi, matasyna qaraı suryptalady, ıaǵnı matalardan barqyt, jibek, sısa, sáten kesindileri jeke-jeke bólinip alynady. Sodan soń túrli-tústi matalar qıystyrylyp tigiledi. Bul qolónerdiń negizi ártúrli sımvoldarmen de baılanysty. Máselen, úshburysh quraǵynyń máni álemdegi úsh dúnıeni ushtastyrý eken, ıaǵnı úshburysh – sý, jer, aýa – úsh ǵalamnyń belgisi. Bul quraqtyń maǵynasy – ǵalamdyq tepe-teńdik pen tutastyq. Bal arasynyń uıasy negizinde «Alty tabaq» quraǵy paıda bolǵan. Maǵynasy, táttilik pen molshylyqty bildiredi. Sonymen qatar quraq óneri arqyly janýar, qus beınelerin de mata betine salýǵa bolady eken. Baıaǵy Saq zamanynan bastap, ómir qubylystaryn qolóner arqyly kórsetýge mashyqtanǵan kóshpelilerdiń qolóner dástúriniń nysandyq máni bar. Sol kezdegi «jup», «sý» sekildi maǵynaly oıý-órnekter kúni búginge deıin óz mán-maǵynasyn joǵaltpady. Búginde quraq qolónerinde qoldanylyp júrgen «sý sımvoly» dep quraq quraý qolónerinde júrgiziletin bir tústi matadan kesilip alynǵan jińishke jolaqty aıtady. Tipti ata-babamyz qarǵany «táńirdiń elshisi» dep qasıet tutyp, tasqa qashap sýretin salǵan.
Qashanda ádemilik pen sulýlyqqa qushtar ata-babamyz uzatylǵan qyzdyń artynan jasaý aparǵanda mahabbat nyshany retinde «Aqqý quraq» kórpesin aparǵan. Sonymen qatar, quraqpen turmysqa qajetti ártúrli zattardy bezendirýge de múmkindik mol. Oǵan zat salatyn ártúrli qorjyndardy, qyz-kelinshekterge arnalǵan buıymdardy, kúndelikti qoldanystaǵy jastyq, aıaqqap, qolqapshyq, qıyq syrmaqty jatqyzýǵa bolady. Quraq quraý úshin arnaıy qamqa, shaǵı, shyt, tiben, boıaq, nasar, maqpal, qyjym sekildi matalar qoldanylady.
Qonaǵyn tórge shyǵaratyn halqymyz quraq kórpesin tórge tósegen. Ol – syılastyqtyń belgisi. Dúnıedegi árbir zat maıda bólshekterden quralady. Sol sekildi ár úıde quraqtan jasalǵan buıymnyń bolýy otbasynyń berekesi men yntymaǵyn quraıdy. Tipti bizdiń ájelerimiz erte kezde balalary ólip toqtamaǵan otbasylardyń úıin «til-kózden aman bolsyn» dep yrymdap, «qyryq quraq» qurap, balasyn soǵan oraǵan eken.
Quraq quraý qolónerimen kez kelgen adam aınalysa almaıdy. Óıtkeni bul qolónerdiń de óz qıyndyǵy bar. Aldymen, ónerdi túsinetin, ushqyr oı men boıaý syryn biletin tanymy bar adam ǵana istiń kózin taba biledi. Sondaı-aq tús pen tústi sáıkestendirý asa joǵary sheberlikti qajet etedi. Quraq ónerimen aınalysýdyń paıdasy – adamdy shydamdylyqqa, únemdilikke, tózimdilik pen sabyrlylyqqa, tazalyq pen ásemdikke baýlyp, jan dúnıesin baıytyp, oı-órisin keńeıtedi. Erte zamanda qyz balalar kishkentaıynan quraq quraýdy bilip, úırenýge tıis bolǵan. Qazirgi kezde bul qolónerdi ismer qyz-kelinshekter men kónekóz ájelerimiz ǵana ermek qylady.
Qazaqtyń dástúrinde bar osynaý qolóner túrin álem elderiniń birazy qoldanady eken. Máselen, quraq ónerin orystar «loskýtnoe shıte», japondyqtar «sashıka», al aǵylshyndar «pochvork» deıtin kórinedi.
Al tańǵajaıyp kórkemdigimen talaıdy tamsandyrǵan qazaqtyń qolóneri búgingi jahandanǵan zamanda da óz mánin joǵaltpaı, jalǵasyn tapsa, nur ústine nur bolar edi…
Uljan QOIShYMANOVA
