Qazaqstannyŋ bırneşe qalasynda – Almaty, Qaraǧandy, Aqtöbe jäne Aqsaida – jergılıktı bilık ökılderı quǧyn-sürgın men aşarşylyq qūrbandaryn eske aluǧa arnalǧan beibıt şeru ötkızuge rūqsat bermedı, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly QazTAG agenttıgıne sıltep.
Qaraǧandy qalasynyŋ äkımdıgı jergılıktı belsendınıŋ ötınışıne bergen jauabynda:
«31 mamyr künı josparlanǧan beibıt şeru ötkızuge rūqsat berılmeidı, sebebı osy uaqyt aralyǧynda arnaiy bölıngen oryndarda basqa da resmi, mädeni, oiyn-sauyq, sporttyq jäne özge de ıs-şaralar josparlanǧan, sondai-aq qūrylys-montaj jūmystary jürgızıledı», – dep körsetılgen.
Almaty qalasynda berılgen ekı türlı orynǧa qatysty ekı ötınışke de äkımdık şeru ötkızuge eşqandai sebepsız rūqsat bermegen. Aqsai qalasynda da sebep tüsındırılmei, bas tartylǧan. Sonymen qatar, ötınış bergen azamatqa öz betınşe şeruge şyqqan jaǧdaida nemese beibıt jiyn ūiymdastyrǧany üşın jauapkerşılık qarastyrylǧany eskertılgen.
Aqtöbede äkımdık 31 mamyr künı josparlanǧan abattandyru jūmystaryn alǧa tartyp, şeruge rūqsat bermedı. Eger tūrǧyn būl şeşımmen kelıspese, joǧary tūrǧan organǧa nemese sotqa jügınuıne bolatyny aitylǧan.
Būǧan deiın Astana, Öskemen, Şymkent, Pavlodar, Petropavl, Oral jäne Semei qalalarynda da azamattyq belsendılerdıŋ däl osyndai mazmūndaǧy ötınışterı qanaǧattandyrylmaǧan. Qaisybır öŋırlerde sebep retınde reglamenttıŋ körsetılmeuı nemese orynnyŋ bos emestıgı atalǧan. Kei qalalarda äkımdıkter eşqandai tüsınıktemesız jazbaşa türde bas tartqan. Keibır ötınış beruşılerge 15 täulıkke deiıngı äkımşılık qamauǧa alu qarastyrylǧany jönınde eskertu de jasalǧan.
Būǧan deiın Qaraǧandyda saiasi quǧyn-sürgın men aşarşylyq qūrbandaryn eske alu maqsatynda şeruge şyǧatynyn jariialaǧan belsendıge sot 15 täulıkke äkımşılık qamau jazasyn qoldanǧan. Sot onyŋ äreketın «beibıt jiyndardy ūiymdastyru jäne ötkızu tärtıbın būzu» dep tanyǧan. Belsendıler mūny bilıktıŋ adamdardyŋ jinaluynan jäne azamattyq narazylyqtan qorquymen bailanystyrdy.
Keŋestık kezeŋdegı Qazaqstandaǧy saiasi quǧyn-sürgın jüielı, jappai jäne josparly türde jürgızıldı. Quǧyn-sürgınge ūlttyq intelligensiiadan bastap kulaktar men türlı etnostardyŋ ökılderıne deiın – sonyŋ ışınde qazaqtar da – ūşyrady. 1937–1938 jyldary, iaǧni «Ülken terror» kezınde, Qazaq KSR-de 58-bap (kontrrevoliusiialyq äreket) boiynşa 120 myŋǧa juyq adam tūtqyndaldy. Olardyŋ köpşılıgı – qazaqtar. Köp jaǧdaida olarǧa qysqa merzımde ükım şyǧarylyp, atu jazasy qoldanylǧan. Sonymen qatar, Qazaqstanǧa jüzdegen myŋ nemıs, poliak, korei jäne özge de ūlt ökılderı mäjbürlep qonys audaryldy. Qazaqtardyŋ özı de keŋestık bilıkke qarsy äreket jasady dep aiyptalyp, jer audarylǧan.
Ūlttyq intelligensiiany, saiasi oppozisiiany jäne «bai-kulaktardy» joiuǧa erekşe nazar audarylyp, būl qazaq halqynyŋ mädeni jäne saiasi elitasynyŋ joiyluyna alyp keldı. Stalindık quǧyn-sürgın jyldary Qazaqstandaǧy lagerlerge 5 millionnan astam adam aidaldy. Būl – keŋestık bilıktı nyǧaitu jäne kez kelgen erkın oidy basu maqsatyndaǧy auqymdy terror saiasatynyŋ bır bölıgı boldy.
1932–1933 jyldardaǧy aşarşylyq – Qazaqstan tarihyndaǧy eŋ alapat qasıret. Būl kezeŋde 2,3 millionnan 4 millionǧa deiın qazaq aştyqtan qaza tapqan. Aşarşylyqtyŋ sebepterı – küştep ūjymdastyru, astyq pen maldy tartyp alu, köşpelı ömır saltynan otyryqşylyqqa mäjbürlep köşıru. Nätijesınde elde jappai aştyq ornap, kei öŋırlerde adamdar kannibalizmge deiın barǧan.
1997 jyly Qazaqstanda 31 mamyr – Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künı bolyp jariialandy. Al 2012 jyly osy künı el astanasynda aşarşylyq qūrbandaryna arnalǧan eskertkış ornatyǧan edı.
