Anyq asyq – äulie!
Keremetke sol ie.
Jany qūrban jaryna,
Kereksız oǧan dünie.
Şäkärım
Soŋǧy kezderı namazdan basqa eş närsege zauqy soqpai, meşıttegı şarualaryn da naiyp imamǧa tapsyryp qoiyp, üiınde jatqan Säbit imamnyŋ bır sätke közı ılınıp ketken eken, ekıntı namazy qaza bola jazdapty. Asyǧys-üsıgıs taqiiasy men mäsısın kiıp, däret alatyn jez qūmanyn alaiyn dep barsa, baumen bekıtılgen qaqpaǧy bır büiırıne salbyrap, imek moiyny odan saiyn imiıp, bos küiınde tūr eken. Tereŋ bır kürsındı de, gazdyŋ üstınde tūrǧan şäugımnen qūmanyna su qūiyp aldy. «Bibım däret sudy da ūmyta bastapty» dep oilady ışınen. Asyǧa basyp aulaǧa şyqqan soŋ, bır tızerlei otyra qalyp: «Ä`uzu billahi minaş-şaitanir-rajim. Bismillähir-rahmani-rahim» dep, sünnet nietın jasady da, qolyna qūmannan su qūiyp, üş ret auzyn şaidy, üş ret oŋ qolymen mūrnyna su tartyp, sol qolymen sıŋbırındı. Betın, qūlaq tūsy men alqymyn suly qolymen sipap ötıp, qolyn judy. Şynaşaqpen bırge üş sausaǧyn bırıktırıp, sol üş sausaǧymen maŋdaiynan jelkesıne deiın sipap öttı. Sūq sausaǧymen qūlaǧyn tazalap, ekı qoldyŋ syrtymen moinyn juǧan boldy. Mäsıh tartudyŋ osy şarttaryn oryndap bolǧan soŋ, saqtiian mäsısınıŋ bas jaǧyn suly qolymen sipalap otyryp: «O, Alla! O, jaratuşy iem!» dep küŋırene kürsıngenı özıne de oǧaş bop körınıp, ornynan tez tūryp kettı.Üige kırıp, öz bölmesıne qarai ötıp bara jatqanda Zeinep bibısınıŋ esıgı aşyq tūrǧanyn baiqap, yrqynan tys solai qarai būryldy. Zeinep ülken ainanyŋ aldynda boianyp tūr eken. Üstındegı ūzyn qara köilegı denesımen dene bolyp, onsyz da sūlu müsının tıpten äigılep, tıpten äsırelep tūrǧandai.– Bır jaqqa bara jatyrsyz ba? – dedı imam bibısıne degen renışın bıldırgısı kelmei, bäseŋ dauyspen. Ainaǧa tabynyp, qasyn sürmelep tūrǧan sūlu kelınşek selt ete tüsıp, jalt qarady. Ottai janǧan qara közderınde üreige de, taŋdanysqa da ūqsamaityn äldebır jat ūşqyn bar siiaqty. – Älgı qūrbyma... Taǧy da auyryp qalypty. «Tez kel» dep şaqyryp jatyr, – dedı Zeinep, ainaǧa qaita būrylyp. – Ä-ä... Aty kım edı?.. İä, Bätimä... Onyŋ sızden basqa jaqyn adamdary joq pa? – Sızge aittym emes pe – auyldan köşıp kelgenderıne bır-aq ai... Balalary jas qoi. Mūnda tanystary da joq. Namazyna asyǧyp tūrǧan imam: – Bır jaqqa barar bolsaŋyz, maǧan aldyn ala eskertudı ūmytpyŋyz, – dep bölmeden şyǧyp kettı.
İmam namaz oqyp bolǧannan keiın de o dünielık aruaqtardy, bū dünielık jaqyn adamdaryn dūǧalaryna qosyp ūzaq otyrdy. Özınıŋ jaqsy körıp, jany jaratyp alǧan bibısınıŋ peiıl-piǧylyna şaitani oilar aralaspai, tek qana aq perıştelerdıŋ därgeiınde jüruın Bır Alladan tılep, ötındı. Būryn mūndaiy joq edı, keiıngı künderı ǧana özınen-özı östıp jalbarynudy şyǧarypty. Qūbylaǧa qaratylǧan, bas jaǧyna kümbez beinesı kestelengen aq şaŋqan jainamazdyŋ betıne mölie qaraǧan ekı közınen mūŋ tögılıp, jybyr-jybyr etken erınderı özıne ǧana körınetın perıştelerge äldebır qūpiia syrlardy jetkızıp jatqandai.Kenetten esıktıŋ syqyrlap aşylǧanyn estıp, artyna jalt qarap edı, qolyn qusyryp, iılıŋkırep tūrǧan bibısın kördı. – Sız älı ketken joqsyz ba? – dedı jainamazyn jinap jatyp. – Sızdıŋ rūqsatyŋyzdy öz auzyŋyzdan estiın dep kütıp otyrdym, pırädar, – degen äielınıŋ ünınen jasandylyq sezıngendei bolǧan imamnyŋ közı onyŋ üstındegı hidjabqa tüsıp: – Kiımıŋızdı auystyra qoiypsyz ǧoi, – dep, mūrtyn sipap, jymiyp külgendei boldy. – Jaŋaǧy qara köilektı Bätimäş syilap edı. Kiıp, körıp tūrǧanym ǧoi, – dedı Zeinep sausaqtaryn salalai tüsıp. Sausaqtaryndaǧy tasy ärtürlı qymbat jüzıkterı terezeden tüsken kün säulesımen şaǧylysyp, jarq-jūrq etedı. Kelınşektıŋ qara hidjab qalqasynan körıngen appaq jüzı de būlttan şyqqan aidai bop nūrlanyp tūr eken. Jūbaiynyŋ osynşalyq sūlulyǧyna jaŋa körgendei taŋdanyp qalǧan Säbit imam boiyn tez jinai qoiyp: – Bar. Bar, bibım. Menen rūqsat, – dedı. İmam öz zaiybynyŋ atyn atamai, «bibı», «bibım» dep qana ataityn. Onyŋ sebebı – erlı-zaiyptylardyŋ ekeuı de qoja tūqymynan bolǧandyqtan, aqsüiektık ürdıstı bekem ūstauǧa serttesken edı. Zeinep te osy bosaǧany attamai tūryp-aq Säbit imamǧa «pırädar» degen at qoiyp alǧan. Būlardyŋ özara syilasymdylyqtary men jarasymdylyqtaryn körgen dınbasylar men äkımqaralardyŋ özderı de ülken qūrmetterın körsetıp tūruşy edı. Zeinep şyǧa salysymen, temır torly qaqpasyn bekıtıp alu üşın syrtqa şyǧyp edı, bibısı äldeqandai bır jeŋıl kölıkke mınıp jatyr eken. Ūzyn şaşy jelkesın japqan beitanys jıgıt kölıktıŋ aldyŋǧy esıgın aşyp tūr. «Osy jalbyr şaştysy kımı boldy eken?» dep kübırlegen imamnyŋ qabaǧy tüiılıp, qany qainai bastaǧandai. Ol qaqpany bekıtudı de ūmytyp, kerı qarai ılbıdı. Üiıne kırgen soŋ da köŋılı baiyz tappai, ekı qolyn artyna ūstap, ersılı-qarsyly sendelumen boldy. Säl kemdıgı bar oŋ jaq aiaǧy syrqyrai bastaǧan soŋ, öz tösegınıŋ aiaq jaǧyna şoqiyp otyrdy da, bır kezde ornynan tez tūryp, as üige bardy. Kofe qainatyp ışeiın dep oqtalyp tūryp, onysynan da aini qaldy. Aqyry, qonaq bölmesıne baryp, şkaf üstınde tūrǧan foto albomdy qolyna aldy da, kresloǧa nyǧarlana jaiǧasty. Būl albomda üilengen kezderı men jūbailyq ömırlerınıŋ alǧaşqy ailaryndaǧy suretter jinaqtalǧan. Säbit imam albomnyŋ bırınşı paraǧyna ornalastyrylǧan Zeinep ekeuınıŋ üilener aldynda tüsken suretterıne ūzaq qarap otyryp, bır sätke bolsa da peiıştıŋ segız jännatynyŋ nyǧmetıne bölengendei bolǧan sol şaqtaryn tereŋ tebırenıspen esıne alyp otyrdy. Otyz jasqa kelgenge deiın özınıŋ jetkınşek kezınen qūştar bolǧan dın ılımıne degen süiıspenşılıgı basqa jaqqa moiyn būrǧyzbai, Allanyŋ aq jolymen ǧana jürudı mūrat tūtqannan ba – eşbır qyzdy süimek tügılı qyzyǧuşylyǧy da bolmapty. Mūnyŋ dın jolyna tüsuıne basty sebepker bolǧan Äkram qojanyŋ būǧan aityp bergen bır äŋgımesı edı. Segızınşı synypta oqyp jürgen kezınde äjesı būǧan: «Äi, Säbitjan, qasiettı ramazan aiynda meşıtke baryp pıtır sadaqa beru – ärbır mūsylmannyŋ paryzy. Mıne, jıgıt bop qaldyŋ. Sen meşıtke baryp, ata-babaŋnyŋ ruhyna baǧyştap qūran oqyt. İmam Äkram qojanyŋ özıne bar. Menen sälem ait. Ol – menıŋ jaqyn tuysym. Senıŋ naǧaşy aǧaŋ» – dep, qolyna aqşa ūstatty. Sodan soŋ şüperekke tüiılgen kümıs teŋgelerdıŋ bır uysyn mūnyŋ qaltasyna salyp: «Myna sölkebailardy meşıt aldynda otyrǧan kärıp-käsırlerge taratarsyŋ» dedı. Sol bır sätte özınıŋ keudesındegı bala jüregınıŋ lüp-lüp etıp, ǧajaiyp ta rahat sezımge şomylǧanyn osy künge deiın ūmytpaidy. Qalaşyqtaǧy jalǧyz mūnaraly şaǧyn meşıtke ekı ökpesın qolyna alyp, jügırıp barǧany da älı esınde. Meşıtke jetıp barsa, esık közındegı baspaldaq pen ūzynynan qoiylǧan ekı oryndyqta äjesı aitqan kärıp-käsırler qaptap otyr eken. «Bızdıŋ jerde de qaiyrşylar köp te?» degen bır jaǧymsyz oi sanasynda jarq ete tüstı de, müsäpır adamdarǧa degen aiauşylyq sezımı älgı jaman oiyn dereu joiyp jıbergendei boldy. Qaltasyndaǧy kümıs teŋgelerın otyrǧandardyŋ bärıne ülestırıp, olardyŋ bata-tılekterın qabyl alǧannan keiın, qos qoltyǧyna qanat bıtkendei bolyp, meşıttıŋ ışıne qarai ūmtyldy. İmam Äkram qojany sūrastyryp, tez-aq tapty. Ol öz jūmys ornynda eken. Balanyŋ arnaiy ızdep kelıp, qūran oqytqyzyp, pıtır sadaqasyn tapsyrǧanyna dän riza bolǧan aq saqaldy kısınıŋ Säbitke aq batasyn alǧaş bergenı de – sol joly. Äkram qoja mūny balasynbai, qūdyretı şeksız jaratuşy Alla turaly, onyŋ jerdegı elşısı Mūhammed paiǧambar jäne onyŋ tört şadiiary – Äbubäkır, Omar, Ospan, Äli turaly tüsınıktı türde äŋgımelep otyrdy. Sodan soŋ dünieden jüz jiyrma tört myŋ paiǧambar ötkenın, on segız myŋ ǧalam bar ekenıne toqtaldy. Bala Säbit qojanyŋ sözderın balbyrai tyŋdap, beinelep aituǧa tıl jetpestei nūrly bır älemge enıp ketkendei bolyp, elıgu men sezınudıŋ qūzyrynan şyǧa almai qalyp edı, sonda. Jetkınşektıŋ öte yntaly bala ekenın bıle qoiǧan qoja: «Eger dın ılımın meŋgergıŋ kelse, osy uaqyttan bastap talpyna beruıŋ läzım» dep edı, Säbit: «Sız menı oqytasyz ba?» dedı. «Oqytam! – dedı imam, – Erteŋ osy uaqytta kel. Men sen üşın sabaqtyŋ kestesı men uaqytyn belgılep qoiamyn». Äkram qoja eŋ aldymen namaz oqudy üirettı. Odan soŋ «Mūǧalım säni» oqulyǧymen tanystyryp, arab ärıpterın oqyp, jazuǧa daǧdylandyrdy. «Mūǧalım säni» dın oquynyŋ älıppesı ıspettes eken. Qazaqşasy – «Ekınşı ūstaz». Sodan soŋ arab sözderın jattap alu üşın – «Mäbdäl qiraǧaty», grammatikasyn meŋgeru üşın «Sarf» pen «Nahudy» oqytty. Orta mekteptı bıtırgen kezde dıni oqudyŋ kırıspesımen tanysyp ülgergen soŋ Äbu-Hanafi medresesıne tüsu eş qiyndyqqa soqqan joq. Medresenı üzdık bıtırıp, Nūr – Mübarak Egipet – İslam mädenietı universitetınde oqyp jürgen kezınde de ızdenıp, bılım aludan bır tanbapty. İmamdyq därejege tez köterılıp ketuıne de sol bılımpazdyǧy men taza dındarlyǧy sebep bolǧan şyǧar. İä, osy Zeineppen de meşıt imamy bolyp ornalasa salysymen tanysty ǧoi.
Bır künı erteŋgılık uaqytta symbatty da sūlu bır qyz mūnyŋ jūmys ornyna kelıp, iılıp sälem saldy. Onyŋ kırıp kelgendegı nūr sipatyna taŋ qalyp otyrǧan imamdy iılıp sälem salǧany tıptı qyzyqtyryp: «Kelıŋız! Kelıŋız!» dep, ornynan tūryp ketkenın özı de sezbei qalǧan. Tumysynan mūndai ūşqalaqtyqty jek köre tūra, būlai ıstegenıne qysylyp ta tūrdy.Qyzdyŋ arnaiy kelgen şaruasy – jaqynda qaitys bolǧan anasynyŋ ruhyna arnap qyrqyna deiın Qūran audartpaq eken. Qyrqy bolǧan künı hatym tüsırmek. Osy qasiettı räsımderdı oryndauǧa meşıt imamyn laiyq dep tauypty. Öz ötınışın aityp bolǧan soŋ sūlu qyz anasynyŋ öte jaqsy adam bolǧandyǧyn, bes uaqyt namazyn üzbei oqyǧanyn äŋgımelei otyryp, qaita-qaita közıne jas alumen boldy. Söz arasynda özderınıŋ oŋtüstık jaqtan şyqqan duana qojalar ekendıgın de aityp öttı. Qūran audarǧany üşın bır jylqy ataityndaryn bıldırıp edı, imam şoşyp ketkendei bolyp: «Ondaidy aitpaŋyz, bız tek meşıt taǧaiyndaǧan aqysyn ǧana alamyz» dep, şyr-pyr boldy. Qūran audaryp, hatym tüsıruge uaǧdalasqan soŋ özınıŋ aty-jönı men marqūm anasy turaly mälımetter jazylǧan jäne meken-jaiy körsetılgen qaǧazdy imamǧa ūsynyp, anasynyŋ qyrqyna deiın ärbır jūma saiyn taŋerteŋgılıkte üiıne kelıp, qūran oqyp tūruyn ötındı. İmam kelıskenın bıldırıp, basyn şūlǧi berudı ǧana bıldı. Has sūludyŋ jas juǧan janarynan ana ajalynyŋ qasıretınen de basqa, tereŋde jatqan bır qoiu mūŋnyŋ köleŋkesı baiqalatyndai. Sūludyŋ qyz ekenın de, kelınşek ekenın de bıle almai otyrǧan soŋ, oŋ qolynyŋ sausaqtaryna bajailai qarap edı, neke saqinasy joq eken. – Otbasylyq jaǧdaiyŋyzdy bılgım kelıp otyr,– dedı bır kezde. Öz öŋınıŋ qyzaryŋqyrap ketkenın sezıp, maŋdaiyn uqalady. – Menıŋ atym – Zeinep. Tūrmys qūrmaǧam, jasym – jiyrma beste. Zeinep ornynan tūryp, qolyn ūsyndy. Säbit imam da ornynan tūryp, sūludyŋ qolyn aldy. – Menıŋ atym – Säbit. Boidaqpyn. Jasym – otyzda, – dedı sonsoŋ. Qol alysyp tūryp, ekeuı bırdei külıp jıberdı. – Ülken aǧam ekı jyl būryn qaitys bolǧan. Artynda äielı men ekı ūly qaldy. Men sol jesır jeŋgemmen bırge tūramyn. Joǧary oqu ornynda oqyp jürıp, bır jaǧydaiǧa bailanysty üşınşı kursta tastap kettım. – Qandai jaǧdai? – dep imam şoşyp ketkendei boldy. – Endı... Ne deiın?.. Jastyq degendei. İmam būl äŋgımenı ärı qarai qauzamaiyn dep, jūma künı taŋerteŋ Zeineptıŋ üiınde bolatynyn aityp, jyly qoştasyp, şyǧaryp saldy. Zeineptıŋ şeşesınıŋ qyrqy ötkenge deiın är jūma saiyn erte baryp qūran oqyp tūrdy. Uaǧda būzbau är dın adamynyŋ paryzy ekendıgı belgılı ǧoi. Solai bolsa da, jūmadan jūmaǧa deiıngı künderı men tünderı tym ūzaryp, uaqyt ötpeitındei, taŋ atpaityndai, Kün batpaityndai sezılıp, Zeinep arudyŋ ai didaryn bır köruge asyǧatyn da tūratyn. Mūny körgen saiyn Zeinep arudyŋ da bota közderı jūldyzdai jarqyrap, arşyǧan jūmyrtqadai appaq öŋınen taŋnyŋ araiyndai jūp-jūqa qyzǧylt säule şaşyraityn. İä, sonymen... Qūran da audaryldy, marqūmnyŋ qyrqynda hatym da tüsırıldı. Bıraq, Säbit imam men Zeinep sūludyŋ kezdesulerı mūnymen doǧarylyp qalǧan joq. Būl kezdesulerdıŋ soŋy şyn süiısken mahhabatqa ūlasyp, Zeineptıŋ anasynyŋ jyldyǧy ötkennen keiın qos ǧaşyq üilenıp tyndy. Sodan berı – üş jyl. Üş jylda bır-bırıne üş ret bolsa da bır auyz suyq söz aityp körmeptı. Ottai janǧan ystyq sezımnıŋ jan rahatyna böleitın jyluy da kündız-tünı salqyndap körgen emes. Tek qana keiıngı kezderı «bır perzent körsek» degen mūrat-maqsattary jetkızbes armanǧa ūlasyp, köz körmes, köŋıl jetpes bır qiyrǧa ūzap bara jatqandai. Onyŋ üstıne kelınşegınıŋ keiıngı kezderdegı tūnjyraŋqy jüzı men mūŋ ūialaǧandai bolǧan közderı de būǧan qūpiia äldebır syrlardy jasyryp tūrǧandai bolyp körınedı. İmam būl syrdyŋ tüiının bala süie almai jürgenderıne äkep tıregısı keledı. Tıptı, anyq sodan ekendıgıne şäk keltıruden de qorqady. Söitıp jürgende... nemere aǧasynyŋ osynda tūryp oqyp jatqan student qyzy qūlaǧyna kısı şoşityn sybys jetkızdı. Osy onşaqty künnen berı imam meşıtke ketken soŋ bır sūŋǧaq boily, şaşy ūzyn jıgıt Zeineptı esık aldynan mäşinesıne mıngızıp, alyp ketıp jür eken. Oquǧa endı tüsken on jetı jasar qyzdy bala dep oilai ma – «Men düken aralap kelem. Kökeŋe aitpa» dep ötınedı eken. Safura degen sol qaryndasy da sözge üiırleu qyz bolsa kerek, körgen-bılgenı ışıne syimai, bärın jetkızgenşe asyǧyp tūratyndai. Jeŋgesıne bergen uädesınde şaruasy joq. Bıraq, būlai dep söguge de bolmaidy – jaqyn aǧasynyŋ äielı jeŋıl jürıske salynyp jürse, naǧyz sappas bolmasa, kım şydap tūra alady?! Zeinep būl qyzdy tym qatty erkeletıp, «Säulem» dep ataidy. Eşbır ıske aralastyrmaidy, bärın özı tyndyrady. Ylǧi: «Jaqsy oqy. Jaqsy oqysaŋ, jaman bolmaisyŋ» dep otyrǧany. Bibısı men qaryndasynyŋ mūndai tatu syilastyqtaryna ıştei mäz bop jüretın imam student qyzdan älgı sözdı estıgende, töbesınen jai tüskendei bolǧany ras. Äielı turaly jaǧymsyz jaŋalyqty estırtıp tūrǧan qaryndasynyŋ jüzıne qarasa, qyby qanyp, jairaŋdap tūrǧan siiaqty. Sol sätte ony jek körıp ketkenı sonşalyq – terıs ainalyp, būrylyp kettı. Bölmesıne kırıp alyp, aluan türlı oi keştı. Eŋ bırınşı esıne tüskenı – «Küieuınıŋ rūqsatynsyz üiden şyǧyp ketken äielge perışteler qaityp oralǧanşa laǧnet aitady» degen paiǧambardyŋ sözı. İslam dını äieldı qyzǧana bılu kerek ekenın de qoldaidy. Äielın eşqaşan bıreuden qyzǧanbaityndar «daius» dep atalyp, o düniege barǧanda jūmaqqa jolai da almaidy eken. Alaida, būl – «äielıŋdı kım körıngennen qyzǧana ber» degen söz emes qoi.
İslam dınınde äielı aldyndaǧy küieuınıŋ mındetterı de qolmen qoiǧandai anyq körsetılgen. Äielge qai uaqytta da qamqor bolu, kiınu men ışınu jaǧynan eşqaşan tarlyq körmeu üşın jeterlıktei näpaqa tüsırıp otyru, jany men tänın bırdei qanaǧattandyryp, bala süiu, ony tärbieleu – erkektıŋ eŋ basty paryzdary. Al, būl bolsa, bala süiuden basqa äielınıŋ aldyndaǧy osy mındetterı men paryzdarynyŋ bärın oryndap keledı.İmam özın-özı jegıdei jei bergenşe, keiıngı kezdegı özgerısterı turaly bibısınen syr tartyp köruge bel bailady. Keşkı şäi üstınde bibısınıŋ soŋǧy kezde bırtürlı bolyp jürgenınıŋ sebepterın sūraǧansyp otyryp: – Anda-sanda köşege şyǧyp, boi sergıtıp, köŋıl köterıp jürgen bolarsyz? – dep jyp-jyly jüzın odan saiyn jūmsartyp, meiırımdı közderın külımdetıp, onyŋ betıne barlai qarady. Zeinep būl tosyn saualǧa säl abyrjyp qalǧandai boldy da, boiyn tez-aq jiyp aldy. – Anda-sanda dükenge şyǧyp qaitam ǧoi. Işım pysa tyndai ne bopty?! Üidıŋ şaruasy da jetedı, – dedı. İmam äielınıŋ būl jauabyna qanaǧattanyp qalǧandai boldy. «Bäse, menıŋ bibımnen naşar qylyq şyqpauǧa tiıs» dep, ışınen Bır Allaǧa myŋ da bır täuba keltırdı. Sol tünı tynyş ūiyqtady. Amal qanşa, būl jailanǧanyn Qūdai köpsıngen eken, ekı-üş künnen keiın-aq azanşynyŋ auzynan taǧy bır mūzdai suyq söz estıdı. Azanşy men äielı balalarǧa kiım alaiyq dep «Balalar älemıne» barypty. Sonda jürıp kütpegen jerden Zeineptı körıptı. Qysqa ǧana sälemdesıp, bibınıŋ qasynan öte şyqqan eken, sonysyna osy künge deiın ökınıp jürgen körınedı. Janynda ūzyn boily bır jıgıt jür eken. Azanşy imamnan: «Ol kım? Sızdıŋ tuysyŋyz ba, älde, bibınıŋ jaqyn adamy ma?» dep sūrady. «Ä, bır bauyry bar edı, sol şyǧar» dei saldy imam. «Bibım «Balalar älemı» dükenınen ne ızdep jür?» dep oilady da, taiauda osynda köşıp kelgen Bätimä qūrbysyn esıne tüsırıp, sonyŋ balalaryna kiım alyp jürgen ǧoi dep joramaldady. Östıp köŋılın bır demdep alǧandai bolǧanmen, älgı jalbyr şaş ūzyn jıgıt esıne tüse qalyp, jan düniesı taǧy būzylyp, jüregı şanşi bastady. Mıne, sodan berı imamda külkı de, ūiqy da joq. İmamnyŋ köz aldyna Zeinepke esık aşyp, kölıkke mıngızıp tūrǧan ūzyn jıgıt taǧy da elestep ala jöneldı. Ekı qūlaǧy bırdei şulap, tym alystan äldebır üzdıksız yzyŋ estılıp tūrǧandai. Kün de keşkırıp qalypty. Albomdy aldyna jaiyp qoiyp qanşa uaqyt otyrǧan? İmam ornynan atyp tūryp, üsteldıŋ üstın jūdyryǧymen bır ūrdy. «Būl mäselenıŋ basyn bügın keşke-aq aşyp tastaimyn!» dedı qatty dauystap. Körşı bölmedegı student qyz mūnyŋ dauysyn estıp, jetıp kelıptı. İmam oǧan oqty közın qadap tūryp, «Ket! Ket!» degendı bıldırıp, qolyn sıltep-sıltep jıberdı. Būl kezde qūndaqtauly böpe kötergen Zeinep bastaǧan Bätima men onyŋ ınısı sūŋǧaq boily qara jıgıt – Beisen esıkten kırıp kele jatqan bolatyn.
***
Ekıntı äletınde imamnyŋ üiınen attanyp ketken Zeinep pen Beisen äielder bosandyratyn tuythananyŋ aulasyna kırgende, Bätimä būlardy asyǧa kütıp tūr eken. Qolynda – bır qūşaq gül. – Älgı balasyn bızge beretın qanşyq ainyp qalmasa boldy. Jürıŋder! – dep, alǧa tüsıp zaulai jöneldı. Sozylmaly syrqattan äbden jüdegen kelınşektıŋ jürısı de şirap, jüzı de jainap ketıptı. – Senderge aittym ǧoi, – dedı Bätimä toqtai qalyp, – men – ana bala tapqan qyzdyŋ jeŋgesımın, sender – naǧaşysyŋdar. Qazır ony köre salasymen, qūşaqtaryŋdy jaiyp, qarsy jüretın bolyŋdar. «Küläştai! Küläşjan!» dep. Būlar ışke kırgen soŋ köp uaqyt ötpei-aq qūndaqtauly bala kötergen Küläş ta körındı. Ekı jaǧynda – ekı medbike. Qyzdyŋ bop-boz jüzı men jasqa toly jautaŋdaǧan közderın körıp, Zeineptıŋ jüregı şymyrlap, arqa-basy mūzdap ketkendei, endı bolmasa jylap jıbererdei. «Küläş!.. Küläş!.. Ainalaiyn!» dep, qyzdy qūşaqtai alyp, süie bergenın özı de sezbei qaldy. Qyz da eŋırep jylap jıberdı. «Menı kınälai körmeŋızder! Būdan basqa amalym qalmady!» dep öksıgen kezınde, Bätimä närestenı öz qolyna alyp: – Äi, qyz, quanyp tūryp kısı jylai ma eken?! – dep, qolyndaǧy güldı Zeinepke ūstatyp, medbikelerdı iegımen nūsqady. Zeinep güldı mosqaldau medbikege ūsyndy da, sömkesınen aqşa şyǧaryp, «böpenıŋ körımdıgı» dep, ekeuınıŋ de qolyna qystyrdy. Külmıŋdep tūrǧan medbikeler mäz bolyp, «Sau bolyŋyzdar! Quanyştaryŋyz qūtty bolsyn!» dep, jönderımen jöneldı. Bätimä Zeineptı ınısınen oŋaşaǧa aparyp, qūlaǧyna: – Student kezıŋde ışıŋe bıtken balaŋdy aldyryp tastap, oqudan ketıp qalyp edıŋ. Endı, mıne, sol balaŋ özıŋe qaityp oraldy. Bauy berık bolsyn! – dep şaqalaqty Zeinepke ūstatty. Tuǧanyna bes-aq kün bolǧan näreste ekı közın tars jūmyp, alaŋsyz ūiqynyŋ rahatyn körıp jatyr. Qūtty bır anasynyŋ emşegın ızdegendei, erınderın tamsap-tamsap qoiady. Böpesıne emırene qaraǧan Zeineptıŋ şattyqqa toly nūrly közderınen taram-taram jas syrǧanauda. Ol osy bır quanyş pen baqyt jasyn sürtkısı de kelmedı. Säbiın iıskelegen saiyn onyŋ oranyp jatqan aq körpesıne özınen-özı sürtılıp jatqan jas qoi, öitkenı! Endı Qūdai qaiǧy men qasıretten jylatpasa eken! Bala kötere almaitynyn bılıp, baz keşıp jürgenınde Bır Allanyŋ özı äkep bergen qūlynşaǧy ǧoi, būl! Būlar kölıkke mınıp, jürıp ketkennen keiın Beisennıŋ qatarynda, aldyda otyrǧan jas qyz jylauyn toqtatsa da, ört keudesınıŋ öksıgın basa almai otyryp: – Elıme ketemın! Alysta qalǧan ata-anama baramyn! – dedı. – Endı jylama, qaryndasym! Sen mūny Allanyŋ bır synaǧy dep oila. Bır synnan sürınseŋ, ekınşı kedergıden qarǧyp ötesıŋ. Ömırdıŋ sabaǧy degen – osy! Älı jap-jassyŋ! Bar quanyş, bar qyzyǧyŋ aldyŋda! Endı qatelespeisıŋ! – dedı Beisen jas qyzdyŋ iyǧynan erkelete qaǧyp. Inısınıŋ būl sözıne riza bolyp qalǧan Bätimä syqylyqtai külıp: – «Aǧasy bardyŋ baǧasy bar» degen osy-au! Aǧaŋ dūrys aitady, qarǧam, – dedı. – Bätimä, – dedı Zeinep aqyryn dauystap, – saǧan myna Külpäştı tauyp bergen älgı äielmen menı tanystyrsaŋşy. Oǧan syilyq jasauym kerek qoi. Bätimänıŋ ekı közı adyraiyp, şarasynan şyǧyp kete jazdady. – Ondaidy doǧar, qyz! – dedı Zeinepke şatynai qarap, – Ol – senı, sen ony bılmeuıŋ kerek. Būl ıstegenımızdı bıletın – osy otyrǧan törteumız. Besınşı bolyp Pırädar ǧana estitın bolady. Odan osy künge deiın jasyryp keldık qoi. Būlar Küläştıŋ qalauymen bır meimanhananyŋ tūsyna kelıp toqtady. Ol artta otyrǧandarǧa eŋserıle būrylyp: – Sızder balany maǧan berıp, syrtqa şyǧa tūryŋyzdarşy. Eŋ soŋǧy ret meiırın qandyryp emızıp alaiyn, – dedı. Ekı äielmen Beisen syrtqa şyqqan soŋ, köŋılderı būzylyp, bır-bırıne jas şüpıldegen közderımen qarap tūrdy. Jürekterı dürs-dürs soǧady. Bärı ünsız. Bır qauym uaqyt ötken kezde kölıkten şyqqan Küläş būlardyŋ qasyna kelıp, balany endıgı anasy Zeinepke ūsyndy. – Säl tūra tūr, ainalaiyn, – dedı Zeinep, – menıŋ saǧan jasaityn syilyǧym bar edı. Myna ridikiuldıŋ ışınde äzırşe saǧan kerektıŋ bärı bar. Elıŋe, jerıŋe, alystaǧy ata-anaŋa jetkenşe qinalmaisyŋ, taryqpaisyŋ. Endı körısemız be, joq pa?! Bar tılegım – aman bol, baqytty bol! – dep, şynjyr bauy altyndalǧan kışkentai sömkeşenı Küläşqa ūstatty. Küläş betın basyp jylaǧan küiı meimanhanaǧa qarai jügıre jöneldı.***
Bolǧan ıstıŋ män-jaiyna äbden qanyp alǧan soŋ, ne quanaryn, ne mūŋaiaryn bılmegen adamdai, bet-auzy qūbyla külmendegen imam qyzylşaqa ūlyn qolyna alyp, kreslosyna otyra kettı. Säbidıŋ bet-jüzıne toimai qarai beredı. İısı de jūmaqtyŋ jūparynan kem emes şyǧar. Äielder dastarhan daiarlap, tamaq ıstep jatyr. Beisen ekı qolyn ekı jaǧyna jaiyp jıberıp, divanda otyr edı, kenet, äldeneden şoşyp ketkendei, ornynan ūşyp tūryp: – İmam, namaz uaqyty ötıp barady ǧoi! – dedı, – Tezırek däret alaiyq! Jamaǧat bolyp, namazymyzdy oqiyq! İmam böpesın Zeinepke berıp, basyna sälde ornyna kietın dastar börıgın, üstıne şym jıbekten tıgılgen öŋırı men etegı kestelı aq şapanyn kiıp, beine bır meşıttıŋ mınberınde ait namazyn oquǧa bara jatqandai kiınıp aldy. Namaz oqityn bölmesıne bettep bara jatty da, kenetten artyna şalt būryldy. – Men qasiettı namazdyŋ aldynda balama at qoiamyn! – dep, säbidı Zeinepten aldy da, qos alaqanyna äuektep köterdı. Aldymen üş ret azan şaqyryp, sonsoŋ qysqalau bır dūǧany oqydy da: – Senıŋ atyŋ – İmanjüsıp! Senıŋ atyŋ – İmanjüsıp! Senıŋ atyŋ – İmanjüsıp! – dep balanyŋ qūlaǧyna aiqailady. Eŋ keremet esımderdıŋ bırın ielengen kışkentai şaqalaq imam äkesınıŋ qolynan aru anasynyŋ qolyna köştı. Jyltyratyp közın aşty. Öz üiınıŋ şaŋyraǧyna qarap jatyr. İmam namazyn aiaqtaǧan soŋ, säjdaǧa telmırıp otyryp, Jaratuşy İeden äielıne kümändanǧany üşın üş ret keşırım sūrady. Özınıŋ közı ottai janady. Jüzı şoqtai jainaidy. Mūnyŋ sebebı – özıne säbi syilaǧan Alla taǧalanyŋ şapaǧaty ma eken, älde, jüregıne qaita oralǧan Zeinepke degen mahabbaty ma eken? Mümkın, ony özı de bılmeitın şyǧarŪqsas jaŋalyqtar
