Anyq asyq – áýlıe!
Keremetke sol ıe.
Jany qurban jaryna,
Kereksiz oǵan dúnıe.
Shákárim
Sońǵy kezderi namazdan basqa esh nársege zaýqy soqpaı, meshittegi sharýalaryn da naıyp ımamǵa tapsyryp qoıyp, úıinde jatqan Sábıt ımamnyń bir sátke kózi ilinip ketken eken, ekinti namazy qaza bola jazdapty. Asyǵys-úsigis taqııasy men másisin kıip, dáret alatyn jez qumanyn alaıyn dep barsa, baýmen bekitilgen qaqpaǵy bir búıirine salbyrap, ımek moıyny odan saıyn ımıip, bos kúıinde tur eken. Tereń bir kúrsindi de, gazdyń ústinde turǵan sháýgimnen qumanyna sý quıyp aldy. «Bıbim dáret sýdy da umyta bastapty» dep oılady ishinen.
Asyǵa basyp aýlaǵa shyqqan soń, bir tizerleı otyra qalyp: «Á`ýzý bıllahı mınash-shaıtanır-rajım. Bısmılláhır-rahmanı-rahım» dep, súnnet nıetin jasady da, qolyna qumannan sý quıyp, úsh ret aýzyn shaıdy, úsh ret oń qolymen murnyna sý tartyp, sol qolymen sińbirindi. Betin, qulaq tusy men alqymyn sýly qolymen sıpap ótip, qolyn jýdy. Shynashaqpen birge úsh saýsaǵyn biriktirip, sol úsh saýsaǵymen mańdaıynan jelkesine deıin sıpap ótti. Suq saýsaǵymen qulaǵyn tazalap, eki qoldyń syrtymen moınyn jýǵan boldy. Másih tartýdyń osy sharttaryn oryndap bolǵan soń, saqtııan másisiniń bas jaǵyn sýly qolymen sıpalap otyryp: «O, Alla! O, jaratýshy ıem!» dep kúńirene kúrsingeni ózine de oǵash bop kórinip, ornynan tez turyp ketti.
Úıge kirip, óz bólmesine qaraı ótip bara jatqanda Zeınep bıbisiniń esigi ashyq turǵanyn baıqap, yrqynan tys solaı qaraı buryldy. Zeınep úlken aınanyń aldynda boıanyp tur eken. Ústindegi uzyn qara kóılegi denesimen dene bolyp, onsyz da sulý músinin tipten áıgilep, tipten ásirelep turǵandaı.
– Bir jaqqa bara jatyrsyz ba? – dedi ımam bıbisine degen renishin bildirgisi kelmeı, báseń daýyspen.
Aınaǵa tabynyp, qasyn súrmelep turǵan sulý kelinshek selt ete túsip, jalt qarady. Ottaı janǵan qara kózderinde úreıge de, tańdanysqa da uqsamaıtyn áldebir jat ushqyn bar sııaqty.
– Álgi qurbyma... Taǵy da aýyryp qalypty. «Tez kel» dep shaqyryp jatyr, – dedi Zeınep, aınaǵa qaıta burylyp.
– Á-á... Aty kim edi?.. Iá, Bátımá... Onyń sizden basqa jaqyn adamdary joq pa?
– Sizge aıttym emes pe – aýyldan kóship kelgenderine bir-aq aı... Balalary jas qoı. Munda tanystary da joq.
Namazyna asyǵyp turǵan ımam: – Bir jaqqa barar bolsańyz, maǵan aldyn ala eskertýdi umytpyńyz, – dep bólmeden shyǵyp ketti.
Imam namaz oqyp bolǵannan keıin de o dúnıelik arýaqtardy, bu dúnıelik jaqyn adamdaryn duǵalaryna qosyp uzaq otyrdy. Óziniń jaqsy kórip, jany jaratyp alǵan bıbisiniń peıil-pıǵylyna shaıtanı oılar aralaspaı, tek qana aq perishtelerdiń dárgeıinde júrýin Bir Alladan tilep, ótindi. Buryn mundaıy joq edi, keıingi kúnderi ǵana ózinen-ózi óstip jalbarynýdy shyǵarypty. Qubylaǵa qaratylǵan, bas jaǵyna kúmbez beınesi kestelengen aq shańqan jaınamazdyń betine mólıe qaraǵan eki kózinen muń tógilip, jybyr-jybyr etken erinderi ózine ǵana kórinetin perishtelerge áldebir qupııa syrlardy jetkizip jatqandaı.
Kenetten esiktiń syqyrlap ashylǵanyn estip, artyna jalt qarap edi, qolyn qýsyryp, ıilińkirep turǵan bıbisin kórdi.
– Siz áli ketken joqsyz ba? – dedi jaınamazyn jınap jatyp.
– Sizdiń ruqsatyńyzdy óz aýzyńyzdan estıin dep kútip otyrdym, pirádar, – degen áıeliniń úninen jasandylyq sezingendeı bolǵan ımamnyń kózi onyń ústindegi hıdjabqa túsip:
– Kıimińizdi aýystyra qoıypsyz ǵoı, – dep, murtyn sıpap, jymıyp kúlgendeı boldy.
– Jańaǵy qara kóılekti Bátımásh syılap edi. Kıip, kórip turǵanym ǵoı, – dedi Zeınep saýsaqtaryn salalaı túsip. Saýsaqtaryndaǵy tasy ártúrli qymbat júzikteri terezeden túsken kún sáýlesimen shaǵylysyp, jarq-jurq etedi. Kelinshektiń qara hıdjab qalqasynan kóringen appaq júzi de bulttan shyqqan aıdaı bop nurlanyp tur eken. Jubaıynyń osynshalyq sulýlyǵyna jańa kórgendeı tańdanyp qalǵan Sábıt ımam boıyn tez jınaı qoıyp:
– Bar. Bar, bıbim. Menen ruqsat, – dedi.
Imam óz zaıybynyń atyn atamaı, «bıbi», «bıbim» dep qana ataıtyn. Onyń sebebi – erli-zaıyptylardyń ekeýi de qoja tuqymynan bolǵandyqtan, aqsúıektik úrdisti bekem ustaýǵa serttesken edi. Zeınep te osy bosaǵany attamaı turyp-aq Sábıt ımamǵa «pirádar» degen at qoıyp alǵan. Bulardyń ózara syılasymdylyqtary men jarasymdylyqtaryn kórgen dinbasylar men ákimqaralardyń ózderi de úlken qurmetterin kórsetip turýshy edi.
Zeınep shyǵa salysymen, temir torly qaqpasyn bekitip alý úshin syrtqa shyǵyp edi, bıbisi áldeqandaı bir jeńil kólikke minip jatyr eken. Uzyn shashy jelkesin japqan beıtanys jigit kóliktiń aldyńǵy esigin ashyp tur.
«Osy jalbyr shashtysy kimi boldy eken?» dep kúbirlegen ımamnyń qabaǵy túıilip, qany qaınaı bastaǵandaı. Ol qaqpany bekitýdi de umytyp, keri qaraı ilbidi. Úıine kirgen soń da kóńili baıyz tappaı, eki qolyn artyna ustap, ersili-qarsyly sendelýmen boldy. Sál kemdigi bar oń jaq aıaǵy syrqyraı bastaǵan soń, óz tóseginiń aıaq jaǵyna shoqıyp otyrdy da, bir kezde ornynan tez turyp, as úıge bardy. Kofe qaınatyp isheıin dep oqtalyp turyp, onysynan da aını qaldy. Aqyry, qonaq bólmesine baryp, shkaf ústinde turǵan foto albomdy qolyna aldy da, kresloǵa nyǵarlana jaıǵasty. Bul albomda úılengen kezderi men jubaılyq ómirleriniń alǵashqy aılaryndaǵy sýretter jınaqtalǵan.
Sábıt ımam albomnyń birinshi paraǵyna ornalastyrylǵan Zeınep ekeýiniń úılener aldynda túsken sýretterine uzaq qarap otyryp, bir sátke bolsa da peıishtiń segiz jánnatynyń nyǵmetine bólengendeı bolǵan sol shaqtaryn tereń tebirenispen esine alyp otyrdy. Otyz jasqa kelgenge deıin óziniń jetkinshek kezinen qushtar bolǵan din ilimine degen súıispenshiligi basqa jaqqa moıyn burǵyzbaı, Allanyń aq jolymen ǵana júrýdi murat tutqannan ba – eshbir qyzdy súımek túgili qyzyǵýshylyǵy da bolmapty. Munyń din jolyna túsýine basty sebepker bolǵan Ákram qojanyń buǵan aıtyp bergen bir áńgimesi edi. Segizinshi synypta oqyp júrgen kezinde ájesi buǵan: «Áı, Sábıtjan, qasıetti ramazan aıynda meshitke baryp pitir sadaqa berý – árbir musylmannyń paryzy. Mine, jigit bop qaldyń. Sen meshitke baryp, ata-babańnyń rýhyna baǵyshtap quran oqyt. Imam Ákram qojanyń ózine bar. Menen sálem aıt. Ol – meniń jaqyn týysym. Seniń naǵashy aǵań» – dep, qolyna aqsha ustatty. Sodan soń shúperekke túıilgen kúmis teńgelerdiń bir ýysyn munyń qaltasyna salyp: «Myna sólkebaılardy meshit aldynda otyrǵan kárip-kásirlerge taratarsyń» dedi. Sol bir sátte óziniń keýdesindegi bala júreginiń lúp-lúp etip, ǵajaıyp ta rahat sezimge shomylǵanyn osy kúnge deıin umytpaıdy. Qalashyqtaǵy jalǵyz munaraly shaǵyn meshitke eki ókpesin qolyna alyp, júgirip barǵany da áli esinde. Meshitke jetip barsa, esik kózindegi baspaldaq pen uzynynan qoıylǵan eki oryndyqta ájesi aıtqan kárip-kásirler qaptap otyr eken. «Bizdiń jerde de qaıyrshylar kóp te?» degen bir jaǵymsyz oı sanasynda jarq ete tústi de, músápir adamdarǵa degen aıaýshylyq sezimi álgi jaman oıyn dereý joıyp jibergendeı boldy. Qaltasyndaǵy kúmis teńgelerin otyrǵandardyń bárine úlestirip, olardyń bata-tilekterin qabyl alǵannan keıin, qos qoltyǵyna qanat bitkendeı bolyp, meshittiń ishine qaraı umtyldy.
Imam Ákram qojany surastyryp, tez-aq tapty. Ol óz jumys ornynda eken. Balanyń arnaıy izdep kelip, quran oqytqyzyp, pitir sadaqasyn tapsyrǵanyna dán rıza bolǵan aq saqaldy kisiniń Sábıtke aq batasyn alǵash bergeni de – sol joly.
Ákram qoja muny balasynbaı, qudyreti sheksiz jaratýshy Alla týraly, onyń jerdegi elshisi Muhammed paıǵambar jáne onyń tórt shadııary – Ábýbákir, Omar, Ospan, Álı týraly túsinikti túrde áńgimelep otyrdy. Sodan soń dúnıeden júz jıyrma tórt myń paıǵambar ótkenin, on segiz myń ǵalam bar ekenine toqtaldy.
Bala Sábıt qojanyń sózderin balbyraı tyńdap, beınelep aıtýǵa til jetpesteı nurly bir álemge enip ketkendeı bolyp, eligý men sezinýdiń quzyrynan shyǵa almaı qalyp edi, sonda. Jetkinshektiń óte yntaly bala ekenin bile qoıǵan qoja: «Eger din ilimin meńgergiń kelse, osy ýaqyttan bastap talpyna berýiń lázim» dep edi, Sábıt: «Siz meni oqytasyz ba?» dedi. «Oqytam! – dedi ımam, – Erteń osy ýaqytta kel. Men sen úshin sabaqtyń kestesi men ýaqytyn belgilep qoıamyn».
Ákram qoja eń aldymen namaz oqýdy úıretti. Odan soń «Muǵalim sánı» oqýlyǵymen tanystyryp, arab áripterin oqyp, jazýǵa daǵdylandyrdy. «Muǵalim sánı» din oqýynyń álippesi ispettes eken. Qazaqshasy – «Ekinshi ustaz». Sodan soń arab sózderin jattap alý úshin – «Mábdál qıraǵaty», grammatıkasyn meńgerý úshin «Sarf» pen «Nahýdy» oqytty.
Orta mektepti bitirgen kezde dinı oqýdyń kirispesimen tanysyp úlgergen soń Ábý-Hanafı medresesine túsý esh qıyndyqqa soqqan joq. Medreseni úzdik bitirip, Nur – Múbarak Egıpet – Islam mádenıeti ýnıversıtetinde oqyp júrgen kezinde de izdenip, bilim alýdan bir tanbapty. Imamdyq dárejege tez kóterilip ketýine de sol bilimpazdyǵy men taza dindarlyǵy sebep bolǵan shyǵar.
Iá, osy Zeıneppen de meshit ımamy bolyp ornalasa salysymen tanysty ǵoı.
Bir kúni erteńgilik ýaqytta symbatty da sulý bir qyz munyń jumys ornyna kelip, ıilip sálem saldy. Onyń kirip kelgendegi nur sıpatyna tań qalyp otyrǵan ımamdy ıilip sálem salǵany tipti qyzyqtyryp: «Kelińiz! Kelińiz!» dep, ornynan turyp ketkenin ózi de sezbeı qalǵan. Týmysynan mundaı ushqalaqtyqty jek kóre tura, bulaı istegenine qysylyp ta turdy.
Qyzdyń arnaıy kelgen sharýasy – jaqynda qaıtys bolǵan anasynyń rýhyna arnap qyrqyna deıin Quran aýdartpaq eken. Qyrqy bolǵan kúni hatym túsirmek. Osy qasıetti rásimderdi oryndaýǵa meshit ımamyn laıyq dep taýypty.
Óz ótinishin aıtyp bolǵan soń sulý qyz anasynyń óte jaqsy adam bolǵandyǵyn, bes ýaqyt namazyn úzbeı oqyǵanyn áńgimeleı otyryp, qaıta-qaıta kózine jas alýmen boldy. Sóz arasynda ózderiniń ońtústik jaqtan shyqqan dýana qojalar ekendigin de aıtyp ótti. Quran aýdarǵany úshin bir jylqy ataıtyndaryn bildirip edi, ımam shoshyp ketkendeı bolyp: «Ondaıdy aıtpańyz, biz tek meshit taǵaıyndaǵan aqysyn ǵana alamyz» dep, shyr-pyr boldy.
Quran aýdaryp, hatym túsirýge ýaǵdalasqan soń óziniń aty-jóni men marqum anasy týraly málimetter jazylǵan jáne meken-jaıy kórsetilgen qaǵazdy ımamǵa usynyp, anasynyń qyrqyna deıin árbir juma saıyn tańerteńgilikte úıine kelip, quran oqyp turýyn ótindi. Imam keliskenin bildirip, basyn shulǵı berýdi ǵana bildi. Has sulýdyń jas jýǵan janarynan ana ajalynyń qasiretinen de basqa, tereńde jatqan bir qoıý muńnyń kóleńkesi baıqalatyndaı. Sulýdyń qyz ekenin de, kelinshek ekenin de bile almaı otyrǵan soń, oń qolynyń saýsaqtaryna bajaılaı qarap edi, neke saqınasy joq eken.
– Otbasylyq jaǵdaıyńyzdy bilgim kelip otyr,– dedi bir kezde. Óz óńiniń qyzaryńqyrap ketkenin sezip, mańdaıyn ýqalady.
– Meniń atym – Zeınep. Turmys qurmaǵam, jasym – jıyrma beste.
Zeınep ornynan turyp, qolyn usyndy.
Sábıt ımam da ornynan turyp, sulýdyń qolyn aldy.
– Meniń atym – Sábıt. Boıdaqpyn. Jasym – otyzda, – dedi sonsoń. Qol alysyp turyp, ekeýi birdeı kúlip jiberdi.
– Úlken aǵam eki jyl buryn qaıtys bolǵan. Artynda áıeli men eki uly qaldy. Men sol jesir jeńgemmen birge turamyn. Joǵary oqý ornynda oqyp júrip, bir jaǵydaıǵa baılanysty úshinshi kýrsta tastap kettim.
– Qandaı jaǵdaı? – dep ımam shoshyp ketkendeı boldy.
– Endi... Ne deıin?.. Jastyq degendeı.
Imam bul áńgimeni ári qaraı qaýzamaıyn dep, juma kúni tańerteń Zeıneptiń úıinde bolatynyn aıtyp, jyly qoshtasyp, shyǵaryp saldy.
Zeıneptiń sheshesiniń qyrqy ótkenge deıin ár juma saıyn erte baryp quran oqyp turdy. Ýaǵda buzbaý ár din adamynyń paryzy ekendigi belgili ǵoı. Solaı bolsa da, jumadan jumaǵa deıingi kúnderi men túnderi tym uzaryp, ýaqyt ótpeıtindeı, tań atpaıtyndaı, Kún batpaıtyndaı sezilip, Zeınep arýdyń aı dıdaryn bir kórýge asyǵatyn da turatyn. Muny kórgen saıyn Zeınep arýdyń da bota kózderi juldyzdaı jarqyrap, arshyǵan jumyrtqadaı appaq óńinen tańnyń araıyndaı jup-juqa qyzǵylt sáýle shashyraıtyn.
Iá, sonymen... Quran da aýdaryldy, marqumnyń qyrqynda hatym da túsirildi. Biraq, Sábıt ımam men Zeınep sulýdyń kezdesýleri munymen doǵarylyp qalǵan joq. Bul kezdesýlerdiń sońy shyn súıisken mahhabatqa ulasyp, Zeıneptiń anasynyń jyldyǵy ótkennen keıin qos ǵashyq úılenip tyndy.
Sodan beri – úsh jyl. Úsh jylda bir-birine úsh ret bolsa da bir aýyz sýyq sóz aıtyp kórmepti. Ottaı janǵan ystyq sezimniń jan rahatyna bóleıtin jylýy da kúndiz-túni salqyndap kórgen emes. Tek qana keıingi kezderi «bir perzent kórsek» degen murat-maqsattary jetkizbes armanǵa ulasyp, kóz kórmes, kóńil jetpes bir qıyrǵa uzap bara jatqandaı. Onyń ústine kelinsheginiń keıingi kezderdegi tunjyrańqy júzi men muń uıalaǵandaı bolǵan kózderi de buǵan qupııa áldebir syrlardy jasyryp turǵandaı bolyp kórinedi. Imam bul syrdyń túıinin bala súıe almaı júrgenderine ákep tiregisi keledi. Tipti, anyq sodan ekendigine shák keltirýden de qorqady. Sóıtip júrgende... nemere aǵasynyń osynda turyp oqyp jatqan stýdent qyzy qulaǵyna kisi shoshıtyn sybys jetkizdi. Osy onshaqty kúnnen beri ımam meshitke ketken soń bir suńǵaq boıly, shashy uzyn jigit Zeınepti esik aldynan máshınesine mingizip, alyp ketip júr eken. Oqýǵa endi túsken on jeti jasar qyzdy bala dep oılaı ma – «Men dúken aralap kelem. Kókeńe aıtpa» dep ótinedi eken. Safýra degen sol qaryndasy da sózge úıirleý qyz bolsa kerek, kórgen-bilgeni ishine syımaı, bárin jetkizgenshe asyǵyp turatyndaı. Jeńgesine bergen ýádesinde sharýasy joq. Biraq, bulaı dep sógýge de bolmaıdy – jaqyn aǵasynyń áıeli jeńil júriske salynyp júrse, naǵyz sappas bolmasa, kim shydap tura alady?!
Zeınep bul qyzdy tym qatty erkeletip, «Sáýlem» dep ataıdy. Eshbir iske aralastyrmaıdy, bárin ózi tyndyrady. Ylǵı: «Jaqsy oqy. Jaqsy oqysań, jaman bolmaısyń» dep otyrǵany. Bıbisi men qaryndasynyń mundaı tatý syılastyqtaryna ishteı máz bop júretin ımam stýdent qyzdan álgi sózdi estigende, tóbesinen jaı túskendeı bolǵany ras. Áıeli týraly jaǵymsyz jańalyqty estirtip turǵan qaryndasynyń júzine qarasa, qyby qanyp, jaırańdap turǵan sııaqty. Sol sátte ony jek kórip ketkeni sonshalyq – teris aınalyp, burylyp ketti. Bólmesine kirip alyp, alýan túrli oı keshti. Eń birinshi esine túskeni – «Kúıeýiniń ruqsatynsyz úıden shyǵyp ketken áıelge perishteler qaıtyp oralǵansha laǵnet aıtady» degen paıǵambardyń sózi. Islam dini áıeldi qyzǵana bilý kerek ekenin de qoldaıdy. Áıelin eshqashan bireýden qyzǵanbaıtyndar «daıýs» dep atalyp, o dúnıege barǵanda jumaqqa jolaı da almaıdy eken. Alaıda, bul – «áıelińdi kim kóringennen qyzǵana ber» degen sóz emes qoı.
Islam dininde áıeli aldyndaǵy kúıeýiniń mindetteri de qolmen qoıǵandaı anyq kórsetilgen. Áıelge qaı ýaqytta da qamqor bolý, kıiný men ishiný jaǵynan eshqashan tarlyq kórmeý úshin jeterlikteı nápaqa túsirip otyrý, jany men tánin birdeı qanaǵattandyryp, bala súıý, ony tárbıeleý – erkektiń eń basty paryzdary. Al, bul bolsa, bala súıýden basqa áıeliniń aldyndaǵy osy mindetteri men paryzdarynyń bárin oryndap keledi.
Imam ózin-ózi jegideı jeı bergenshe, keıingi kezdegi ózgeristeri týraly bıbisinen syr tartyp kórýge bel baılady. Keshki sháı ústinde bıbisiniń sońǵy kezde birtúrli bolyp júrgeniniń sebepterin suraǵansyp otyryp:
– Anda-sanda kóshege shyǵyp, boı sergitip, kóńil kóterip júrgen bolarsyz? – dep jyp-jyly júzin odan saıyn jumsartyp, meıirimdi kózderin kúlimdetip, onyń betine barlaı qarady.
Zeınep bul tosyn saýalǵa sál abyrjyp qalǵandaı boldy da, boıyn tez-aq jıyp aldy.
– Anda-sanda dúkenge shyǵyp qaıtam ǵoı. Ishim pysa tyndaı ne bopty?! Úıdiń sharýasy da jetedi, – dedi.
Imam áıeliniń bul jaýabyna qanaǵattanyp qalǵandaı boldy. «Báse, meniń bıbimnen nashar qylyq shyqpaýǵa tıis» dep, ishinen Bir Allaǵa myń da bir táýba keltirdi. Sol túni tynysh uıyqtady.
Amal qansha, bul jaılanǵanyn Qudaı kópsingen eken, eki-úsh kúnnen keıin-aq azanshynyń aýzynan taǵy bir muzdaı sýyq sóz estidi.
Azanshy men áıeli balalarǵa kıim alaıyq dep «Balalar álemine» barypty. Sonda júrip kútpegen jerden Zeınepti kóripti. Qysqa ǵana sálemdesip, bıbiniń qasynan óte shyqqan eken, sonysyna osy kúnge deıin ókinip júrgen kórinedi. Janynda uzyn boıly bir jigit júr eken.
Azanshy ımamnan: «Ol kim? Sizdiń týysyńyz ba, álde, bıbiniń jaqyn adamy ma?» dep surady. «Á, bir baýyry bar edi, sol shyǵar» deı saldy ımam. «Bıbim «Balalar álemi» dúkeninen ne izdep júr?» dep oılady da, taıaýda osynda kóship kelgen Bátımá qurbysyn esine túsirip, sonyń balalaryna kıim alyp júrgen ǵoı dep joramaldady. Óstip kóńilin bir demdep alǵandaı bolǵanmen, álgi jalbyr shash uzyn jigit esine túse qalyp, jan dúnıesi taǵy buzylyp, júregi shanshı bastady.
Mine, sodan beri ımamda kúlki de, uıqy da joq.
Imamnyń kóz aldyna Zeınepke esik ashyp, kólikke mingizip turǵan uzyn jigit taǵy da elestep ala jóneldi. Eki qulaǵy birdeı shýlap, tym alystan áldebir úzdiksiz yzyń estilip turǵandaı. Kún de keshkirip qalypty. Albomdy aldyna jaıyp qoıyp qansha ýaqyt otyrǵan?
Imam ornynan atyp turyp, ústeldiń ústin judyryǵymen bir urdy. «Bul máseleniń basyn búgin keshke-aq ashyp tastaımyn!» dedi qatty daýystap. Kórshi bólmedegi stýdent qyz munyń daýysyn estip, jetip kelipti. Imam oǵan oqty kózin qadap turyp, «Ket! Ket!» degendi bildirip, qolyn siltep-siltep jiberdi.
Bul kezde qundaqtaýly bópe kótergen Zeınep bastaǵan Bátıma men onyń inisi suńǵaq boıly qara jigit – Beısen esikten kirip kele jatqan bolatyn.
***
Ekinti áletinde ımamnyń úıinen attanyp ketken Zeınep pen Beısen áıelder bosandyratyn týythananyń aýlasyna kirgende, Bátımá bulardy asyǵa kútip tur eken. Qolynda – bir qushaq gúl.
– Álgi balasyn bizge beretin qanshyq aınyp qalmasa boldy. Júrińder! – dep, alǵa túsip zaýlaı jóneldi. Sozylmaly syrqattan ábden júdegen kelinshektiń júrisi de shırap, júzi de jaınap ketipti.
– Senderge aıttym ǵoı, – dedi Bátımá toqtaı qalyp, – men – ana bala tapqan qyzdyń jeńgesimin, sender – naǵashysyńdar. Qazir ony kóre salasymen, qushaqtaryńdy jaıyp, qarsy júretin bolyńdar. «Kúláshtaı! Kúláshjan!» dep.
Bular ishke kirgen soń kóp ýaqyt ótpeı-aq qundaqtaýly bala kótergen Kúlásh ta kórindi. Eki jaǵynda – eki medbıke. Qyzdyń bop-boz júzi men jasqa toly jaýtańdaǵan kózderin kórip, Zeıneptiń júregi shymyrlap, arqa-basy muzdap ketkendeı, endi bolmasa jylap jibererdeı. «Kúlásh!.. Kúlásh!.. Aınalaıyn!» dep, qyzdy qushaqtaı alyp, súıe bergenin ózi de sezbeı qaldy. Qyz da eńirep jylap jiberdi. «Meni kinálaı kórmeńizder! Budan basqa amalym qalmady!» dep óksigen kezinde, Bátımá náresteni óz qolyna alyp: – Áı, qyz, qýanyp turyp kisi jylaı ma eken?! – dep, qolyndaǵy gúldi Zeınepke ustatyp, medbıkelerdi ıegimen nusqady.
Zeınep gúldi mosqaldaý medbıkege usyndy da, sómkesinen aqsha shyǵaryp, «bópeniń kórimdigi» dep, ekeýiniń de qolyna qystyrdy. Kúlmińdep turǵan medbıkeler máz bolyp, «Saý bolyńyzdar! Qýanyshtaryńyz qutty bolsyn!» dep, jónderimen jóneldi.
Bátımá Zeınepti inisinen ońashaǵa aparyp, qulaǵyna: – Stýdent kezińde ishińe bitken balańdy aldyryp tastap, oqýdan ketip qalyp ediń. Endi, mine, sol balań ózińe qaıtyp oraldy. Baýy berik bolsyn! – dep shaqalaqty Zeınepke ustatty. Týǵanyna bes-aq kún bolǵan náreste eki kózin tars jumyp, alańsyz uıqynyń rahatyn kórip jatyr. Qutty bir anasynyń emshegin izdegendeı, erinderin tamsap-tamsap qoıady.
Bópesine emirene qaraǵan Zeıneptiń shattyqqa toly nurly kózderinen taram-taram jas syrǵanaýda. Ol osy bir qýanysh pen baqyt jasyn súrtkisi de kelmedi. Sábıin ıiskelegen saıyn onyń oranyp jatqan aq kórpesine ózinen-ózi súrtilip jatqan jas qoı, óıtkeni! Endi Qudaı qaıǵy men qasiretten jylatpasa eken! Bala kótere almaıtynyn bilip, baz keship júrgeninde Bir Allanyń ózi ákep bergen qulynshaǵy ǵoı, bul!
Bular kólikke minip, júrip ketkennen keıin Beısenniń qatarynda, aldyda otyrǵan jas qyz jylaýyn toqtatsa da, órt keýdesiniń óksigin basa almaı otyryp: – Elime ketemin! Alysta qalǵan ata-anama baramyn! – dedi.
– Endi jylama, qaryndasym! Sen muny Allanyń bir synaǵy dep oıla. Bir synnan súrinseń, ekinshi kedergiden qarǵyp ótesiń. Ómirdiń sabaǵy degen – osy! Áli jap-jassyń! Bar qýanysh, bar qyzyǵyń aldyńda! Endi qatelespeısiń! – dedi Beısen jas qyzdyń ıyǵynan erkelete qaǵyp.
Inisiniń bul sózine rıza bolyp qalǵan Bátımá syqylyqtaı kúlip: – «Aǵasy bardyń baǵasy bar» degen osy-aý! Aǵań durys aıtady, qarǵam, – dedi.
– Bátımá, – dedi Zeınep aqyryn daýystap, – saǵan myna Kúlpáshti taýyp bergen álgi áıelmen meni tanystyrsańshy. Oǵan syılyq jasaýym kerek qoı.
Bátımániń eki kózi adyraıyp, sharasynan shyǵyp kete jazdady.
– Ondaıdy doǵar, qyz! – dedi Zeınepke shatynaı qarap, – Ol – seni, sen ony bilmeýiń kerek. Bul istegenimizdi biletin – osy otyrǵan tórteýmiz. Besinshi bolyp Pirádar ǵana estıtin bolady. Odan osy kúnge deıin jasyryp keldik qoı.
Bular Kúláshtiń qalaýymen bir meımanhananyń tusyna kelip toqtady. Ol artta otyrǵandarǵa eńserile burylyp: – Sizder balany maǵan berip, syrtqa shyǵa turyńyzdarshy. Eń sońǵy ret meıirin qandyryp emizip alaıyn, – dedi.
Eki áıelmen Beısen syrtqa shyqqan soń, kóńilderi buzylyp, bir-birine jas shúpildegen kózderimen qarap turdy. Júrekteri dúrs-dúrs soǵady. Bári únsiz.
Bir qaýym ýaqyt ótken kezde kólikten shyqqan Kúlásh bulardyń qasyna kelip, balany endigi anasy Zeınepke usyndy.
– Sál tura tur, aınalaıyn, – dedi Zeınep, – meniń saǵan jasaıtyn syılyǵym bar edi. Myna rıdıkıýldiń ishinde ázirshe saǵan kerektiń bári bar. Elińe, jerińe, alystaǵy ata-anańa jetkenshe qınalmaısyń, taryqpaısyń. Endi kórisemiz be, joq pa?! Bar tilegim – aman bol, baqytty bol! – dep, shynjyr baýy altyndalǵan kishkentaı sómkesheni Kúláshqa ustatty.
Kúlásh betin basyp jylaǵan kúıi meımanhanaǵa qaraı júgire jóneldi.
***
Bolǵan istiń mán-jaıyna ábden qanyp alǵan soń, ne qýanaryn, ne muńaıaryn bilmegen adamdaı, bet-aýzy qubyla kúlmendegen ımam qyzylshaqa ulyn qolyna alyp, kreslosyna otyra ketti. Sábıdiń bet-júzine toımaı qaraı beredi. Iisi de jumaqtyń juparynan kem emes shyǵar. Áıelder dastarhan daıarlap, tamaq istep jatyr. Beısen eki qolyn eki jaǵyna jaıyp jiberip, dıvanda otyr edi, kenet, áldeneden shoshyp ketkendeı, ornynan ushyp turyp: – Imam, namaz ýaqyty ótip barady ǵoı! – dedi, – Tezirek dáret alaıyq! Jamaǵat bolyp, namazymyzdy oqıyq!
Imam bópesin Zeınepke berip, basyna sálde ornyna kıetin dastar bórigin, ústine shym jibekten tigilgen óńiri men etegi kesteli aq shapanyn kıip, beıne bir meshittiń minberinde aıt namazyn oqýǵa bara jatqandaı kıinip aldy. Namaz oqıtyn bólmesine bettep bara jatty da, kenetten artyna shalt buryldy.
– Men qasıetti namazdyń aldynda balama at qoıamyn! – dep, sábıdi Zeınepten aldy da, qos alaqanyna áýektep kóterdi. Aldymen úsh ret azan shaqyryp, sonsoń qysqalaý bir duǵany oqydy da: – Seniń atyń – Imanjúsip! Seniń atyń – Imanjúsip! Seniń atyń – Imanjúsip! – dep balanyń qulaǵyna aıqaılady.
Eń keremet esimderdiń birin ıelengen kishkentaı shaqalaq ımam ákesiniń qolynan arý anasynyń qolyna kóshti. Jyltyratyp kózin ashty. Óz úıiniń shańyraǵyna qarap jatyr.
Imam namazyn aıaqtaǵan soń, sájdaǵa telmirip otyryp, Jaratýshy Ieden áıeline kúmándanǵany úshin úsh ret keshirim surady. Óziniń kózi ottaı janady. Júzi shoqtaı jaınaıdy. Munyń sebebi – ózine sábı syılaǵan Alla taǵalanyń shapaǵaty ma eken, álde, júregine qaıta oralǵan Zeınepke degen mahabbaty ma eken? Múmkin, ony ózi de bilmeıtin shyǵar
