Qazaqstandaǵy AES qurylysyna qatysatyn kompanııalar ataldy. Olar kimder, ne bitirgen, áleýeti nege jetýi múmkin? Tıisti mınıstrlik tańdaý nege osy kompanııalarǵa túskenin jarııalamady. AES salý referendým arqyly qabyldanǵan sheshim bolǵandyqtan, qoǵamǵa onyń qurylysy týraly da tolyq málimet berilýi tıis.
Ótken aptada Qazaqstan bıligi AES qurylysyn salýǵa áleýetti merdigerlerdiń sońǵy tizimin anyqtaǵany habarlandy.
«Qazaqstan atomdyq elektr stanııasyn salý úshin tehnologııa jetkizýshilerimen júrgizilgen básekelestik dıalogty aıaqtady. «Rosatom» memlekettik korporaııasy Qazaqstandaǵy atom elektr stanııasyn salýǵa arnalǵan tehnologııalardy jetkizýshilerdiń short-tizimine endi. Sondaı-aq, oǵan koreıalyq KHNP kompanııasy, qytaılyq CNNC jáne franýzdyq EDF kompanııalary kirdi», - delingen Energetıka mınıstrligi taratqan resmı habarlamada.
Qazaqstan qoǵamynda sankııadaǵy Reseı eliniń memlekettik «Rosatom» kompanııasy týraly jaǵymdy aıtylmaıdy. Mınıstrlik resmı habarlamada bul kompanııany birinshi atap otyr. Kompanııa basshylyǵynyń málimdemelerine qaraǵanda da másele sheshilip qoıǵandaı áser beredi. Bálkim, bul kompanııanyń pıar áreketi shyǵar. Degenmen el ortasynda «Rosatom» atalsa, oǵan qarsy jetkilikti ýáj aıtylatyny anyq.
Eldegi AES salýǵa yntaly kompanııalar kimder, tájirıbesi qandaı, qanshalyqty qarymdy, buǵan deıingi áleýeti qandaı – osy oraıda Qazaqstan bıligi ataǵan kompanııalar tarıhy men pármenine úńilip kórsek.
Korea Hydro & Nuclear Power (KHNP) – Ońtústik Koreıadaǵy eń iri elektr energetıkalyq kompanııasy KEPCO-ǵa tolyqtaı tıesili enshiles kompanııa. Ol Koreıadaǵy 21 atom elektr stanııasyn (AES) jáne 27 sý elektr stanııasyn (SES) ıelenip, basqarady.
KHNP – ıadrolyq qýat boıynsha álemde 3-orynda. Onyń qyzmetteri zaýyttyń jobasyn jetildirý men tehnıkalyq kómek kórsetýden bastap, sheteldegi koreı AES-terin basqarýǵa deıingi keń aýqymdy jumystardy qamtıdy. Kompanııada shamamen 7 600 qyzmetker jumys isteıdi.
KHNP Koreıadaǵy generaııa obektileriniń 25 paıyzyna ıelik etedi jáne eldegi elektr energııasynyń 34 paıyzdan astamyn óndiredi.
KHNP kompanııasy 2009 jyly Birikken Arab Ámirlikterindegi (BAÁ) Baraka atom elektr stanııasyn (AES) salý boıynsha kelisimge qol qoıǵan. Bul kelisim aıasynda KHNP tórt energobloktyń qurylysyn júrgizdi. Olardyń úsheýi qazirgi ýaqytta paıdalanýǵa berilgen. BAÁ-degi 4 reaktorly AES quny 25 mlrd dollarǵa baǵalanǵan. Árbir reaktordyń quny shamamen 5-6 mlrd dollardy quraıdy. Sonymen qatar, Polsha, Rýmynııa, Slovakııa jáne Chehııa elderinde de AES salý týraly kelisimderge qol jetkizgen.
Atalmysh kompanııa Qazaqstandaǵy qurylys úshin amerıkalyq tehnologııamen APR-1400 eki kontýrly ıadrolyq reaktor salýdy usynýda. Kompanııa qazaqstandyq mamandardy atom energetıkasyn ıgerýdi úıretýge ýáde berýde. KHNP bas menedjeri Che Op Kımniń aıtýynsha, olar álem elderinde salǵan 26 ıadrolyq reaktor jumys istep tur, taǵy birnesheýiniń qurylysy áli júrip jatyr.
China National Nuclear Corporation (CNNC) – Qytaıdyń atom energetıkasy jáne ıadrolyq qarý jasaý salasyndaǵy eń iri kompanııasy. Onyń qyzmetine ýran ken oryndaryn geologııalyq zertteý, ýran óndirý jáne baıytý, ıadrolyq otyn óndirý, atom elektr energııasyn óndirý, Qytaıda jáne shetelde AES jobalaý jáne salý, ıadrolyq reaktorlar men ártúrli energetıkalyq jabdyqtardy ázirleý, ıadrolyq qaldyqtardy qaıta óńdeý jáne joıý, sondaı-aq ıadrolyq fızıka salasyndaǵy ǵylymı zertteýler kiredi.
Kompanııany basqarý QHR Memlekettik keńesine tikeleı baǵynady. Shtab-páteri Pekınde ornalasqan.
1955 jyly Qytaıda atom ónerkásibi mınıstrligi qurylyp, ekinshi mashına jasaý mınıstrligi dep atalǵan. 1988 jyldyń kúzinde Qytaı úkimeti eldiń áskerı-ónerkásiptik keshenin jańartý jáne halyqaralyq naryqqa shyǵý maqsatynda bul mınıstrlikti qaıta uıymdastyryp, ony Qytaı ulttyq ıadrolyq korporaııasy (CNNC) dep ózgertti.
2014 jylǵa qaraı CNNC 9 reaktory bar 4 AES-ti basqaryp, qosymsha 12 reaktordyń qurylysyn júrgizdi. Kompanııanyń quramynda 110 enshiles kásiporyn jumys istedi, al qyzmetkerler sany 100 myń adamǵa jetti.
CNNC Pákistanda Chashma AES-iniń birneshe energoblogyn salǵan. Chashma AES-iniń birinshi energoblogy 2000 jyly paıdalanýǵa berilse, ekinshi energoblogy 2011 jyly iske qosyldy. Úshinshi jáne tórtinshi energobloktar 2016 jáne 2017 jyldary paıdalanýǵa berilgen.
CNNC kompanııasy Tıanvan AES-iniń 5 jáne 6-bloktaryn turǵyzǵan. Al onyń alǵashqy tórt blogyn Reseıdiń "Rosatom" quramyndaǵy "Atomstroıeksport" kompanııasy salǵan.
CNNC Qazaqstannyń «Qazatomónerkásip» kompanııasymen tyǵyz baılanysta jumys isteıdi. Mysaly, 2024 jyly CNNC-tiń enshiles kompanııasy Qazaqstan shekarasyna jaqyn Alashankoý qalasynda ýran qoımasyn salýdy josparlaǵan.
EDF – Franııanyń memlekettik elektr energııasyn óndirý jáne jetkizý kompanııasy. Kompanııa 67 atomdyq reaktordy basqarady. Olardyń 56-sy Franııada, 9-y Ulybrıtanııada, 2-i Qytaıda ornalasqan (álemdegi barlyq AES-terdiń jalpy qýatynyń shamamen 18 paıyzy). Kompanııa Franııada taǵy 14 reaktor salýdy josparlap otyr.
Franııanyń EDF (Electricité de France) kompanııasy 1946 jyly qurylǵan. 2024 jyldyń shilde aıynda kompanııasnyń bas dırektory bolyp Lıýk Remon taǵaıyndaldy.
EDF kompanııasy álemniń birneshe elderinde atom elektr stanııalaryn salý jáne basqarý jobalaryna qatysqan. Mysaly, 1970 jyldary EDF kompanııasy Ońtústik Afrıka Respýblıkasynda Koberg AES-iniń jobalaý kezeńinde keńesshi qyzmetin atqarǵan. Bul – osy eldegi alǵashqy jáne jalǵyz atom elektr stanııasy. Birinshi blok – 1984 jyly, al ekinshi blok 1985 jyly iske qosylǵan.
2007 jyly EDF kompanııasy Franııada «Flamanvıl 3» atom reaktorynyń qurylysyn bastaý úshin kelisim jasasqan. Alaıda qurylys jumystary birneshe ret toqtatylyp, keıin qaıta jalǵasty. 2024 jyldyń jeltoqsan aıynda «Flamanvıl 3» reaktory ulttyq elektr jelisine qosyldy. Bul joba bastapqyda josparlanǵan ýaqyttan 12 jyl keshiktirilip, shyǵyndar tórt esege artqan. Qurylys barysynda qurylys materıaldarynyń sapasy men qaýipsizdik standarttaryna saı bolmaýy sııaqty máseleler týyndaǵan. 2022 jyldyń jeltoqsanynda EDF úshinshi blokty iske qosýdyń keıinge qaldyrylǵanyn jarııalady. Jańa keste boıynsha jumys bastalýy bastapqy jospardan 6 aı keıin, 2024 jyldyń birinshi toqsanyna aýystyrylǵan. Tıisinshe, qurylystyń sońǵy quny 13,2 mıllıard eýroǵa deıin nemese buryn boljanǵannan 500 mıllıon eýroǵa qymbattaıdy. Aýystyrýdyń sebebi bastapqyda oılaǵannan da kúrdeli bolyp shyqqan qosymsha jumystardyń qajettiligi dep aıtyldy.
«Rosatom» memlekettik atom energııasy korporaııasy — Reseı Federaııasynyń atom ónerkásibindegi 400-den astam kásiporyndy biriktiretin memlekettik holdıng. Ýran qory jáne óndirý kólemi boıynsha álemde besinshi orynda, atom energııasyn óndirý boıynsha álemde tórtinshi orynda, ýrandy baıytý boıynsha qyzmetterdiń álemdik naryǵynyń paıyzyn jáne ıadrolyq otyn naryǵynyń 16,3 paıyzyn baqylaıdy. «Rosatom» 2007 jyly qurylǵan. Qazirgi ýaqytta korporaııany Alekseı Lıhachev basqarady.
«Rosatom» Úndistannyń Tamılnad shtatyndaǵy Kýdankýlam AES-iniń qurylysyn júzege asyrýda. Birinshi jáne ekinshi energobloktar 2013 jáne 2016 jyldary iske qosyldy. Úshinshi jáne tórtinshi bloktardyń qurylysy jalǵasýda.
2010 jyly Reseı men Túrkııa arasynda Akkýıý AES-in salý týraly kelisimge qol qoıylǵan. Qurylys 2018 jyly bastalǵan. 2025 jyldyń qańtar aıynda Túrkııanyń Mersın provınııasynda ornalasqan Akkýıý atom elektr stanııasynyń birinshi energobloky iske qosyldy. Bul – Túrkııanyń alǵashqy atom elektr stanııasy.
2015 jyly Reseı men Egıpet El-Dabaa AES-in salý týraly kelisimge qol qoıdy. Qurylys 2022 jyly bastalyp, birinshi energoblokty 2028 jyly iske qosý josparlanǵan.
