"Eh, NDS ósipti", - dep kúrsindi lıftte kórshi. Men odan eki qabat joǵary turamyn. "NDS-tyń ne ekenin bilesiz be?" dep suradym. "Joǵa, biraq bári ósedi dep júr. Ol nashar deıdi" dep qapalandy.
NDS - qosymsha qun salyǵy. Ol bárine jappaı salynatyn salyq emes. Jappaı salynatyn salyqtar - IPN (jeke tulǵaǵa, jeke tabys salyǵy), KPN (zańdy tulǵaǵa, korporatıvti tabys salyǵy). Qosymsha qun salyǵy - ishki naryqta satylatyn taýarlar men qyzmetterge salynady. NDS esebinde turǵan kásipkerler ony ishki naryqta ózi satatyn baǵaǵa burynnan beri qosady jáne onyń qazirgi stavkasy 12%. Taýardyń ózindik quny men kásipker marjasyna qosylady.
Kásipker satatyn taýaryn optom 5 myń teńgege satyp aldy deıik. Ústine 2 myń paıdasyn qosty. 7 myń teńge. NDS 12% qosty. 7 840 teńge aqyrǵy baǵamen satty. Endi NDS 20% boldy deıik. Onda baǵa 8 400 teńge bolady. Kásipker utylmaıdy. Taýar baǵasy osy taýardy alatyn adam úshin qymbattaıdy.
Jalpy, qosymsha qun salyǵyn álemniń 137 eli qoldanady. Kóp elderde bul bıýdjetti toltyrýdyń negizgi ádisi. Qazaqstan qazir NDS reıtınginde 70-shi orynda. Biz QQS-y tómen elder sanatyndamyz, biraq áleýmettik júktememiz óte kóp. Lenın jasaı almaǵan kommýnızmo-soıalızm modelin biz jasadyq. Mundaı áleýmettik júktememen NDS kóp bolýy kerek nemese NDS 12 paıyzda qalsa, onda áleýmettik shyǵyndardy kemi 6 trıllıon teńgege qysqartý kerek. Zeınetkerler men stýdentterdiń, bıýdjet qyzmetkerleriniń tabysyn kesýge memlekettiń qoly bara almady. Soıalızm jalǵasady. Biraq osy bankettiń shotyn bireý tóleý kerek qoı.
Álemdik tájirıbege sáıkes memleket kompensaııalyq rejım engizbek. Eger NDS-ti ósire alsa, jumys berýshi men jumysshyny býyndyryp turǵan sonalog pen opvrdy alyp tastaýǵa úkimet yqtııar sııaqty. Onda qolyna 300 myń teńge alyp júrgen adamnyń tabysy taǵy 8-10 myń teńgege ósip, 310 myń bolýy tıis.
2025 aıtarlyqtaı qymbat jyl bolady. Birshama jyldar boıy ómir súrgen soıalızm úshin (buıryqpen ustap turǵan tómen kommýnaldy tarıfter men janarmaı) endi tolyq tóleı bastaımyz. Jaryq pen sýdy únemdeýge kóshemiz. NDS-pen satatyn sýpermarket emes, NDS tólemeıtin kásipkerden tamaq alýǵa úırenemiz. Avtobýsqa minip, Ońaı kartasymen tanysamyz.
Naǵyz naryq ekonomıkasy, kapıtalızmge jaılap aıaq basamyz. Oǵan úırenip alǵan elderdiń sýdy únemdeıtinine, jylý qospaı eki qabat kórpe oranatynyna kúlýshi edik. Endi biz de úırenemiz. Qıyn bolady. Basynda ashýlanamyz. Boqtaımyz, laǵnet aıtamyz. Túbi qabyldaımyz. Budan keıin soıalızmge birjolata oralmaıtyn bolamyz.