Nauryztanu ǧylymyn damytpaiynşa, nauryznamany näşıne keltıre alamyz ba?

Nauryzdyŋ tüpkı pälsapasy är adamnyŋ ışkı jan düniesınıŋ tazalyǧy, otbasy, ūlttar jäne adamzat pen küllı tabiǧattyŋ jaŋaruyna deiıngı salt-dästür, ädep-ǧūryptardy, jön-joralǧylardy, nanym-senımderdı qamtidy. Ūlys künınde ötkenge täube etıledı, keleşekke ümıt artylady. Qazaqtyŋ ılkı häm bügıngı mädenietınıŋ ajyramas bölşegı – nauryznamanyŋ näşı boluy üşın nauryztanu salasyn jüielı zerttep, keşendı baǧdarlamalar, tıptı zaŋdar qabyldau qajet. Nauryz haqynda söz qozǧaǧan ǧalymdardyŋ oiy osyǧan saiady.

Nauryz – ūlttyq ideianyŋ özegı

Ahmet TOQTABAI, tarih ǧylymynyŋ dok­tory, etnograf ǧalym:

– Sonau «Avestadan» bastau alyp, orta ǧa­syrlarǧa deiın nauryztanu Şyǧys elderınde bızge deiın qalyptasqan öte ülken ǧylym bolǧan, nauryznama haqynda talai traktat, eŋbek jazylǧan. Nauryz degen ūlttyq ideianyŋ özegı, bükıl salt-dästür osy kezde körınıs tabady. Sondyqtan Nauryzdy barlyq meiramnan artyq köruımız kerek. Öitkenı Nauryzdyŋ 2500 jyldyq jazbaşa tarihy bar. Äz Nauryz Şyǧys elderınıŋ otyryqşy ha­lyq­tary­nyŋ, egınşı jūrt­tardyŋ mei­ramy jäne Euraziia tösın tūlpar tūiaǧymen dübır­letken köşpendı babala­rymyzdyŋ ortaq merekesı bolyp keldı. 1926 jyldan 1988 jylǧa deiın Nauryz meiramyn toilauǧa tyiym salynsa da, qazaq halqy är ot­ba­synda jasyryn ötıp keldı. Otbasynan bastap toi­lanatyn Nauryzda tazaru, taza­lyq saqtau – eŋ basty mäsele. Būryn ata-baba­la­ry­myz «būlaq körseŋ közın aş» dep, aldymen maŋaiyn­daǧy aryqtardy, qora-qopsysyn tazalap, özderı juynyp-şaiynyp, mūn­taz­dai kiı­nıp, soǧymnan qalǧan sybaǧasyn asyp, tüngı saǧat 3-te Qydyr baba aralaidy dep kütıp otyratyn. Qydyr baba eŋ taza üige qonady degen senım bar. Än-küi şyr­qa­lyp, qyz­dar jaǧy jıgıtterge ūiqyaşar äzır­lep, osylai ülken ümıtpen qarsy ala­tyn. Al ülken qalalarda toilanatyn mere­kelık şaralar Nauryzdyŋ tüpkı konsep­siia­syna säikes kelmei jatady. Sebebı toilanǧan alaŋ­darda ärtürlı qaldyqtardy şaşyp-tögıp ketemız. Būl dūrys emes. Baǧzyda Alek­sandr Makedonskii (b.z.d 356-323 jj. ömır sürgen) körgen Samar­qan­daǧy ūlan-asyr Nauryz toiyn aituǧa bolady. Grek tarih­şylary Samarqan alaŋynda ötken Nau­ryz toiynda Kündı beineleitın 365 türlı kiım kigen adam men Tündı bei­ne­lei­tın 365 türlı kiıngen adam syrnailatyp-kerneiletıp, bır-bırıne qarsy jürdı dep jazady. Būl körınıs kün men tünnıŋ teŋeluı ǧoi. Osyndai Nauryzdy körgen Aleksandr Ma­kedonskii Şyǧys­tyŋ, Ortalyq Aziia­nyŋ ılkıdegı mei­ra­myna bas igen. Ol Sa­mar­­qannyŋ Roksana degen sūluyna üilen­gen. Osyndai maǧynaly körınısterdı qazırgı Nauryz toilarynyŋ ssenariilerıne nege engızbeske?! Erterekte auqatty adamdar nauryznama ötkızıp beredı eken. Sondai igı dästür bolǧan. Al qazırgı kezde nauryznama ötkızdım degen bailardy körmedım.

Parlamentte Nauryznama turaly zaŋ äzırlenuı qajet

Aqedıl TOIŞAN, filologiia ǧylymynyŋ kandidaty:

– Qazaq ejelden Äz Nauryzdy älemnıŋ jaratyluymen, Tabiǧat-ananyŋ ömırge keluımen tıkelei bailanystyrady. Qazaq­tyŋ ǧalymdary, etnograftary, fol­klor­ta­nuşylary nauryznamany zertteumen ainalysyp keledı. Mäselen, filologiia ǧylymynyŋ doktory, professor Nūrgeldı Uäliev aǧamyz küntızbedegı qai­şy­lyq­tar­dy körsetıp, öz ūsynystaryn ortaǧa salyp jür. Qazaqstan Respublikasynyŋ Ortalyq mūrajaiynyŋ direktory Nūrsan Älımbai aǧamyz Nauryzdyŋ mänı, amal meiramy, ai attaryna bailanysty sübelı zertteuler jürgızdı. Nauryztanuǧa qatysty Babaqūmar Qinaiatūly, Ahmet Toqtabaev syndy etno­graf zertteuşıler būrynǧy derekterdı baiyp­tap, bır jüiege tüsırıp keledı. Qajy­tai Iliias aǧamyz ūlttyq küntızbenı dūrys­tauymyz kerek ekendıgın, nauryz degen amaldyŋ aty ekenın talai märte aitty. Ūlttyq küntızbe degen qazaqtyŋ ömırınıŋ jylnamasy ıspettı. Mäselen, Ūlu jylyn aidahar jyly dep şuladyq qoi. Kezınde Qytaidyŋ patşalary bodan elderge qytailyq küntızbesın taŋǧan. Moŋǧoldar da qytai jylnamasyn qoldanady. Nauryz­tanu salasyn jolǧa qoiu üşın memlekettık deŋgeide keşendı baǧdarlama jasauy­myz kerek. Köptegen mei­ram­nyŋ, mysaly, dıni mereke­ler­dıŋ nyşandyq belgılerı, erejelerı, qaǧi­dat­tary kanondyq däreje­de qalyptasqan. Sol siiaqty Nauryz toiyn jalpyūlttyq deŋgeide atap ötken läzım. Mysaly, jyl­dyŋ «eŋ üzdık änı», «eŋ üzdık aqyny», «eŋ üzdık otandyq tauary», «Nauryz­­dyŋ nar paluany» bäigelerın, qolöner körmelerın, aitystardy ūiymdas­tyrsaq, ūlttyŋ jüregı bırge soǧa­tyn tūtas aǧza ekenı körıner edı. Nau­ryz­dyŋ rämız­derın jaŋǧyrtu kerek. Erterekte ata-ba­ba­larymyzdan qal­ǧan dästürler, mysaly, Jänıbek batyr­dyŋ ülken saptyiaq­tar­men auyz tiiu räsım­derı bolǧan. Moŋǧoliianyŋ prezidentı teledi­dardan Baian-Ölgeidegı qazaqtardy Nauryz meiramymen qūttyq­taidy. Son­dyqtan Ūlystyŋ ūly künın bırlık pen dos­tyqtyŋ, imandylyqtyŋ, tazalyq­tyŋ mei­ramy retınde öz därejesınde ötkızu üşın Parlamentte nauryznama turaly ar­naiy zaŋ äzırleuımız qajet.

Qūbaş SAǦİDOLLAŪLY, «Alaş ainasy».