Táýelsiz el bolyp, etek-jeńimizdi jıǵaly beri joǵalǵanymyz tabylyp, óshkenimiz qaıta janyp otyr. Ultymyzǵa qatysty salt-dástúrlerimiz de, tarıhymyz da qaıta jańǵyryp jatqany qýantarlyq jaǵdaı. Osy rette bolmysymyzǵa jaqyn bir merekeni aıtyp ótpese bolmas. Ol – 22-Naýryz, Ulystyń Uly kúni. Elimizdiń batys óńirlerinde bul mereke erterek bastalady. Osy merekege oraı 14-naýryzdan bastap kórisý dástúri bastalady.
Qys yzǵary ketip, kóktemniń shýaǵymen birge keletin bul dástúrdiń adamzat úshin mańyzy zor ekendigine daý joq. Bul kúni aýyl balalary men jastary úı-úıdi aralap, jasy úlkenderge baryp qol alysyp kórisedi, tátti taǵamnan dám tatady, qarttardyń batasyn alady. Osy kúni kóshede, mektepte, qaı jerde bolsyn kezdesken aýyl turǵyndary bir-birine qos qolyn usynyp kórisedi. «Bir jasqa shyǵýyńmen!», «Bir jasqa eseıýińmen!», «Jasyń qutty bolsyn!», «Jasyńa jas qosylyp, ǵumyryń uzaq bolǵaı!», «Osy jylǵa aman-esen jetýińmen!» dep quttyqtap jatady. Ár úı 14-naýryzda bar dámdisin shyǵaryp, jeti shelpegin pisirip, dastarqan jaıyp otyrady. Naýryzdyq jasap, ata-baba rýhyna duǵa baǵyshtaıdy.
Kórisý – tek adamdardyń bir-birine amandasyp, jaqsylyq tileýi ǵana emes, sondaı-aq jasy úlkenderge izet kórsetip, iltıpat bildiretin dástúrli kórinis.
14-naýryzdan bastap kórisý salty elimizdiń batys aımaqtarynda, Mańǵystaý, Atyraý, Batys Qazaqstan, Aqtóbe oblystarynda, sondaı-aq kórshiles Reseıdiń Astrahan, Saratov, Orynbor oblystarynda, Qaraqalpaqstannyń qazaqtar kóp qonystanǵan jerlerinde jaqsy saqtalǵan. Jasy kishiler úlkenderge baryp kórisedi, kórshi-qolań, aǵaıyn-týys bir-birine qushaq jaıyp, merekemen quttyqtaıdy. Áıelder jaǵy da solaı isteıdi. Tek kelinderdiń ǵana atalarymen, qaıyn aǵalarymen kórisýlerine bolmaıdy. Bireýge renishi bar adamdar bul kúni ókpesin umytyp, renjisken adamynyń úıine baryp kórisedi. Sóıtip, dúrdarazdyq joıylyp, bir-birimen qaıta tabysady. Bul kúndi «Kórisý kúni», «Amal kúni», «Jańa jyl» dep te, «Naýryz» dep te ataı beredi.
Kórisý salty bir kúnniń aıasymen shektelip qalmaı, jyl boıy jalǵasa beredi. Áldeqandaı sebeptermen 14-naýryz kúni syrt jaqta júrip, kórise almaǵan adam aýylǵa joly túsken boıda aqsaqaldarǵa, ájelerge, aǵalar men apalarǵa, quda-jegjatqa baryp kórisedi. Eger kórispese jasy úlkender «Kórisip shyqpady» dep renish bildiredi. Sondyqtan bul kúni ár adam múmkindiginshe barlyǵyna barýǵa tyrysady. Osy rette qazaq úshin kórisýdiń qanshalyqty mindet bolǵandyǵyn, kórispeı qalýdyń qanshalyqty aıyp ekendigin ańǵarýǵa bolady. Bul da halqymyzdyń baýyrmaldyǵynyń bir belgisi.
Ertede qazaqtar alty aı qystan aman-esen shyǵyp, qar erip, toń jibı bastaǵanda shalǵaıda jatqan týǵan-týysyn, jaqyn-jýyǵyn izdep baryp, bir-birimen kórisetin bolǵan. Aqsaqaldardyń aıtýynsha «Bir jasqa shyǵýyńmen!» degen tilektiń óziniń mánisi bar. Bul tilektiń astarynan «Qystan aman shyǵyp, Jańa jylǵa qadam basýyńmen» degen oıdy ańǵarýǵa bolady.
14-naýryzda kórisý dástúrin atap ótýdiń esh ersiligi joq. Ejelden ıslam dinin dińgegim dep sanaǵan halqymyz qashan da sharıǵat talaptaryna saı áreket etip, salt-dástúrin de osymen ushtastyryp otyrǵan. Bul da ultymyzben birge jasasyp kele jatqan dástúrlerimizdiń biri. Arazdasqan adamdar tatýlasyp, tabysyp jatsa Naýryz meıramynyń mańyzy arta túskeni. Qalaı desek te, kórisý ımandylyqqa, jaqsylyqqa úndeıdi. Úlken men kishi arasynda syılastyq, sypaıylyq ornaıdy. Árıne, órkenıetke óristi qadam basyp bara jatqan kezeńde osyndaı tól dástúrimizge jańasha órnek berip, onyń tárbıelik mánin asha túsýge ábden bolady. Kórisý kúninde sálemdesýdiń saýapty is ekenin jastardyń sanasyna sińirý quptarlyq bolar edi.
Isataı QORǴANBAEV, «Ana tili».
