Áleýmettik jeliler bizdiń kúndelikti ómirimizdiń ajyramas bóligine aınalǵany sózsiz. Instagram, TikTok, Facebook sııaqty platformalar dostarmen baılanys ornatýdyń, aqparat almasýdyń jáne kóńil kóterýdiń negizgi quraldaryna aınaldy. Alaıda, vırtýaldy álemge shekten tys ený shynaıy ómirden alshaqtatyp, táýeldilikke alyp keletini de jasyryn emes.
2023 jyly júrgizilgen zertteýler Qazaqstandaǵy jastardyń 60%-dan astamy áleýmettik jelilerde kúnine 4 saǵattan artyq ýaqyt ótkizetinin kórsetti. Kópshiligimiz áleýmettik jelige "az ǵana ýaqytqa" kirip, ony saǵattarǵa sozyp jiberemiz. Osylaısha, ýaqyttyń qalaı ótkenin baıqamaı qalamyz. Áleýmettik jelilerdiń tartymdylyǵy men ońaı qoljetimdiligi bizdiń nazarymyzdy tolyǵymen jaýlap alady. Nátıjesinde, shynaıy ómirdegi mańyzdy isterden qol úzip, vırtýaldy keńistikke táýeldi bolyp qalamyz.
Psıhologtardyń aıtýynsha, áleýmettik jelilerde kóp ýaqyt ótkizý adamnyń psıhologııalyq jaǵdaıyna teris áser etedi. Jastar óz ómirin basqalardyń ıdealǵa aınalǵan beınelerimen salystyryp, ózin tómen baǵalaýy múmkin. Áleýmettik jelilerdegi jasandy baqyt pen jetistikter keıde kúızelis pen jalǵyzdyq sezimin kúsheıtedi. "Barlyǵy baqytty, tek men ǵana osyndaı qıyndyqta júrmin" degen oılar adamnyń kóńil-kúıin túsirip, óz-ózin tómen sanaýǵa alyp keledi. Munyń arty psıhıkalyq densaýlyqqa, onyń ishinde kúızelis pen mazasyzdyqtyń órshýine ákelýi múmkin.
Fızıkalyq densaýlyqqa da zııany orasan. Uzaq ýaqyt ekran aldynda otyrý kózge, omyrtqaǵa, jalpy aǵzaǵa zııan tıgizedi. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetterine sáıkes, jastar arasynda dene belsendiliginiń tómendeýi, artyq salmaq qosý jáne uıqynyń buzylýy syndy máseleler áleýmettik jelilerge shekten tys áýestenýdiń saldarynan týyndaıdy.
Qazaqstanda áleýmettik jelilerdiń zııany týraly túsindirý jumystary áli de jetkiliksiz. Aqparattyq kampanııalar men mektepterde salaýatty ómir saltyn nasıhattaý sharalaryn kóbeıtý qajet. Bul máseleniń aldyn alý úshin ata-analar men ustazdardyń jastardyń jelide qansha ýaqyt ótkizetinin baqylap, olarǵa shynaıy ómirdegi qarym-qatynastyń mańyzdylyǵyn túsindirýi asa mańyzdy.
Áleýmettik jeliler – baılanys ornatýdyń tıimdi quraly bolǵanymen, ony shekteýsiz qoldaný adam ómirin qıyndatýy múmkin. Vırtýaldy álemde ózimizdiń shynaıy ómirimizden aıyrylyp qalmaýymyz kerek. Ár adam óz ýaqytyn tıimdi paıdalanýǵa tyrysyp, áleýmettik jeli men shynaıy ómir arasyndaǵy tepe-teńdikti saqtaýdy úırenýi qajet.
Shynaıy ómirdegi qarym-qatynastar men estelikter áleýmettik jelilerdegi laıktar men pikirlerden mańyzdyraq. Vırtýaldy álemde qansha ýaqyt ótkizgenimizge emes, naqty ómirde ne istep, kimmen birge bolǵanymyzǵa mán berýimiz kerek. Tek osylaı ǵana biz áleýmettik jelige táýeldilikten arylyp, óz ómirimizdi tolyqqandy ete alamyz.
