Memlekettık mektep pen jekemenşık mekteptıŋ arasyndaǧy bılım sapasynyŋ aluandyǧy äleumettık teŋsızdıkkke ūryndyrmai ma? Arada baǧyt-baǧdardyŋ aluandyǧy taǧy bar. Mamandardyŋ būl turaly paiymy ärtürlı.
Mekteptegı oryn tapşylyǧy Qazaqstanda jyl saiyn qaitalanady. Mūǧalımder bır synypta 30 baladan üş auysymda bala oqytyp şarşasa, ata-analar üi janyndaǧy mektepke syimaǧan balasyn basqa auyl, audanǧa tasyp äurege tüsedı. Osy mäselenıŋ tüiının tarqatu maqsatynda bilık mekteptegı oqu oryndarynyŋ tapşylyǧyn jekemenşık mektepterdı qarjylandyryp, sanyn arttyru arqyly şeşudı közdeidı. Alaida bızdegı baqylau standarttarynyŋ älsızdıgı, äleumettık teŋsızdıktıŋ küşeiuı, ideologiialyq bılım oşaqtarynyŋ paida boluy syndy mäselelerge män berıp jatqan kım bar?
«JEKE MENŞIK MEKTEPTE BÄRI KERISINŞE»
Atyrau qalasynyŋ tūrǧyny, 11 synyp oquşysy Daiana Ädılhan memlekettık mektepten jekemenşık mektepke auysqanda aitarlyqtai özgerıster baiqaǧanyn aityp berdı.
- Memlekettık jäne jekemenşık mektepterdıŋ arasyndaǧy bılım beru jüiesı özgeşe. Memlekettık mektepte dūrys tüsındırmeidı. Tüsınbeseŋ «dūrys tyndamaisyŋ ba?» dep özıŋe sony üi jūmysy retınde beredı. Solai sabaqty tüsınbei üige kelıp, dym ıstemeitın edım. BJB, TJB Iýtubten, internetten tauyp köşıre salatynmyn. Mūǧalımder oquşylarǧa ūrsyp, odan saiyn qorqytyp tastaityn. Al jekemenşık mektepterde kerısınşe. Eger de taqyrypty uaqytynda tüsıne almasaŋ, sabaqtan keiın qalyp, mūǧalımnen sūrap aluǧa bolady. Ūstazdardyŋ oquşylarǧa degen qarym-qatynasy joǧary deŋgeide. Oquşylar – mūǧalımderdı, mūǧalımder oquşylardy qūrmetteidı, - deidı Daiana.
Aqtau qalasynyŋ tūrǧyny Aqşolpan Tüzelbaidyŋ oiynşa, orta sanattaǧy kez-kelgen jekemenşık mektepte jasalǧan jaǧdai memlekettık mektepterden äldeqaida joǧary. Ol özınıŋ ekı bırdei ınısınıŋ jekemenşık mekteptegı oqu barysy jaiynda baiandap berdı.
- Menıŋ ınılerım Aqtau qalasynda üş ret mektep auystyrdy. Azannan keşke deiın mektepte bolady. Eŋ ülken artyqşylyǧy – bız üi jūmysyn üide oqytpaimyz. Saǧat üş-törtke deiın sabaqtary bolady. Ary qarai üiırmelerıne barady, sodan soŋ synyp jetekşısımen otyryp üi jūmysyn oryndaidy. Üiırmeler şyǧarmaşylyq jäne sporttyq baǧytta bolady. Taŋǧy as pen tüskı as, sabaq, üiırme, üi tapsyrmasy barlyǧy bız töleitın summaǧa kıredı. Bızge tiımdı ärı qoljetımdı. Eger qosymşa tölem jasasaq, oquşylardy tasymaldau qyzmetı de qarastyrylǧan, - deidı.
Jekemenşık mektepterde memlekettıŋ böletın qarjysy men ata-ananyŋ jasaityn tölemın eskersek, mūndaǧy mūǧalımder jalaqysy da aitarlyqtai joǧary bolmaq. Nätijesınde jekemenşık mekteptegı oqytuşylar qūramy bılıktı mamandardan qūralary sözsız.
TEGIN BILIMNIŊ SAPASY QANDAI?
Jekemenşık mektepterdıŋ köbeiuın qoldaityn şendılerdıŋ ärdaiym alǧa tartatyny – bılım salasyndaǧy bäsekenı arttyru. Bäseke bolǧan jerde sapanyŋ da bolatyny mälım. Alaida sapaly mektepterdıŋ şaryqtaǧan baǧasy hanǧa da, qaraǧa da bırdei qoljetımdı bolmaityny taǧy bar. Būl prosess bılım salasynda Matfei effektın tudyruy äbden mümkın. (Matfei effektı – artyqşylyqtarǧa būrynnan ie tarap odan ärı baii tüsedı, al qalǧandarynyŋ kerısınşe mümkındıgı şektele beredı - red.) Bılım salasyndaǧy Matfei effektı boiynşa bai balasy jaqsy bılım alyp, ary qarai da mümkındıkterı arta tüsse, tūrmysy tömen balalar jaǧdaiy jetken bılımdı alyp, mümkındıkterı de şekteluı mümkın. Nätijesınde äleumettık teŋsızdık küşeiedı. Būl belgıler AQŞ, Fransiia, Ūlybritaniia syndy memleketterge tän. Būl jönınde bız sarapşylardan sūrap kördık. Qazaqstan da osy hal-ahualǧa jetuı mümkın be?
«QAZBILIM GROUP» ūlttyq mektepter jobasy jetekşısı Aiatjan Ahmetjan äleumettık teŋsızdık beleŋ aluy mümkın ekenın joqqa şyǧarmaidy.
- Būl memlekettıŋ jekemenşık mektepterdı qoldauynyŋ saldarynan emes, qaita memlekettık mektepterdı sapaly deŋgeide ūstai almauynyŋ kesırınen boluy mümkın. Bızdıŋ memlekette qazırgı taŋda resmi sanaq boiynşa 200-ge juyq üş auysymdy mektep, 150-den astam apatty jaǧdaidaǧy mektep bar. Eger memlekettık mektepter ekı-üş auysymnan, bır synypta 35-40 oquşyǧa deiın oqysa, onda şamasy jetken adam jekemenşık mekteptı taŋdaidy. Būl jerde memleket özınıŋ konstitusiiaǧa negızdelgen tegın bılımdı sapaly deŋgeide bere aluy maŋyzdy, - deidı sarapşy.
Bloger Örken Kenjebek te äleumettık teŋsızdık boluy yqtimal deidı.
- Ony bolmaidy dep aita almaisyŋ. Finliandiiadaǧydai bır jüiede bılım beretın elder älemde az. Ündıstan, Qytai, tıptı AQŞ bolsyn jeke mektepterge bailar, balasyna investisiia saludy dūrys dep tanityn ata-analar beredı. Būl bäsekelestık qoi. Sosializm emes endı. Bıraq äleumettık teŋsızdık ornauy mümkın. Sondyqtan da bır korreliasiia boluy kerek qoi, – dep pıkır bıldırdı.
QADAǦALAU JÄNE QARALMAǦAN MÄSELELER
Pedagog-trener, spiker Eskendır Bestai jekemenşık mektepte bılım beru sapasy joǧary degen tūjyrymmen kelıspeitının aitady.
- Memleket qarjylandyratyn köp mektep orta segmentke jūmys ıstep jatyr dep senemın. Äleumettık teŋsızdıktıŋ közı mektep emes, memlekettıŋ özı dep sanaimyn, - dep özındık pıkırın aitty.
Elımızdegı jauapty ministrlık jekemenşık mektepterdıŋ oqu baǧdarlamasyna, jüiesıne qanşalyqty aralasa alady?
Aiatjan Ahmetjan memlekettıŋ jekemenşık mektepke lisenziia beruı jäne olardy är bes jyl saiyn attestasiiadan ötkızuı maŋyzdy dep esepteidı.
- Mūnyŋ bärı Oqu-aǧartu ministrlıgınıŋ qūzıretınde. Būl jerde baqylai aluy ne almauy ministrlıkten, parlamentten şyǧyp jatqan zaŋdyq normalardyŋ sapaly ne sapasyzdyǧyna bailanysty. Eger memleket şynaiy qadaǧalaǧysy kelse, qadaǧalai alady. Ökınışke qarai, ministrlık jekemenşık mektep tügılı memlekettık mektepterdıŋ özın keide baqylaudan şyǧaryp alyp jatady. Sondyqtan qazır belgılı bır deŋgeide baqylausyz ekenın moiyndaimyn, - deidı sarapşy.
Al Eskendır Bestai ministrlık jekemenşık mektepterdıŋ oqu baǧdarlamasyna aralaspauy kerek dep sanaidy.
- Orynsyz qadaǧalau men ötırık esepten eşteŋe önbeidı. Memleket katalizator emes, barer bolyp tūr, - deidı ol.
Barşaǧa mälım, qoǧam reformatory retınde tanylǧan Fethullah Gülen jekemenşık mektep aşumen tanymal boldy. Tek Türkiiada emes, būl mektepter Ortalyq Aziia, Afrika, AQŞ-ta keŋınen taraǧan. Osy mektepterdegı Gülennıŋ ideologiialyq bılım beru jüiesı men «Hizmet» qozǧalysynyŋ tyǧyz bailanysy boldy. Al qazırgı uaqytta Türkiia ükımetı «terror ūiym» ataǧan Gülen qozǧalysyn ekstremistık ūiym retınde tanidy. Qazaqstandaǧy jekemenşık mektepter de bıreudıŋ ideologiialyq müddesınıŋ jetegınde ketpeuıne kım kepıl? Memleket qazırden nenı eskeruı qajet?
Aiatjan Ahmetjan qadaǧalaudyŋ maŋyzyna toqtaldy.
- Eger memlekettıŋ qadaǧalau tetıkterı dūrys bolmasa, onda sız aitqan qauıp joǧary. Qazır, mysaly, memlekettık mektepterde belgılı bır deŋgeide hidjab mäselesı uşyǧyp tūr. Hidjab kiiuge Oqu-aǧartu ministrlıgı özınıŋ şyǧarǧan būiryǧy boiynşa rūqsat etpeidı. Bıraq hidjabqa rūqsat berıp otyrǧan jekemenşık mektepter bar. Bıraq ony ministrlık qanşalyqty qadaǧalap otyr? Qazır onlain mektepter de paida bolyp jatyr. Bılım turaly zaŋda 100 paiyz onlain mektep zaŋdastyrylǧan joq. Bıraq onlain ötkızıp jatqan mektepter bar. Osy tūrǧydan aitqan kezde ideologiialyq oqşaulanu mäselesı boluy äbden mümkın, - deidı ol.
Eskendır Bestai bylai dep boljaidy.
- Mektep, bılım beru jüiesınıŋ tapsyrys beruşısı memleket bolǧan däuır öttı. Endı ata-ana yrqyna jyǧylatyn bolady dep qorqamyn, - deidı maman.
2021 jyly Qazaqstan ükımetı jekemenşık mektepterdı qoldauǧa qarjylyq yntalandyru mehanizmderın engızdı. Mysaly, jekemenşık mektepterge arnalǧan memlekettık tapsyrys üşın arnaiy biudjet qarastyrylady, būl jekemenşık sektordaǧy mektepter sanyn arttyruǧa baǧyttalǧan.
Prezident Qasym-Jomart Toqaev 2 qyrküiekte Qazaqstan halqyna joldauynda biudjetten biylǧy jylǧa 250 myŋ bala oqityn jekemenşık mektepterge 134 mlrd teŋge bölıngenın mälımdedı. Al kelesı jylǧa 138 mlrd teŋge bölu josparlanǧan.
Jekemenşık mektepterdıŋ baǧasy da ärtürlı. Ulysmedia saitynyŋ zertteuıne süiensek, elordadaǧy üzdık mektepterdıŋ jyldyq oqu aqysy 3 millionnan 15 millionǧa deiıngı aralyqta. Almatydaǧy baǧa da osyǧan ūqsas. Būl tūsta elımızdegı bıraz universitetterdıŋ özı taŋdai qaǧysyp qalady-au, sırä. Al basqa aimaqtardaǧy mektepterdıŋ baǧasy – aimaqtyŋ ekonomikalyq äl-auqaty men mekteptegı jasalǧan jaǧdaiǧa qarai türlı baǧamda. Şamamen aiyna 20-150 myŋ teŋgege deiın.
Baǧlan Tūrǧanbek
