Jer júzin sharlaýdy maqsat tutqan jetpisten asqan jaıaý qazaq Sársenbaı aqsaqal qazan aıynda saparynyń úshinshi kezeńin aıaqtady. Osyǵan deıingi jaıaý joryǵy týraly aıtqan ol bolashaq josparymen de bólisti.
Dúnıejúzin jaıaý aralaýǵa shyqqan 74 jastaǵy saıahatshy Sársenbaı Qotyrashev 2022 jyly Qazaqstannyń 17 oblysyn 6 aıda júrip ótti. Sonymen qatar, 2023 jyly 100 kúnge jýyq ýaqytta 3000 shaqyrymdy eńserdi. 74 jastaǵy qazaqstandyq saıahatshy bıyl 2 tamyz ben 2 qazan aralyǵynda Óskemen qalasynan bastap Qytaı astanasy Pekınge deıin baryp, saparynyń úshinshi kezeńin sátti aıaqtady. Zaıyby dúnıe salǵan soń jer sharyn jaıaý aralaýǵa shyqqan Sársenbaı Qotyrashev suraqtarymyzǵa jaýap berip, aldaǵy josparlarymen bólisti.
- Álemdi jaıaý aralaý ıdeıasy qaıdan keldi? Bul sheshimdi qabyldaýǵa ne túrtki boldy?
- Bul ıdeıa maǵan 2016 jyly keldi. «Ulytaý» ulttyq tarıhı-mádenı jáne tabıǵı qoryq-murajaıynyń basshysy Baqtııar Qojahmetovtyń uıymdastyrýymen mýzeı qyzmetkerleri jıi ekspedıııaǵa shyǵyp júrdi. Qazaqstan teretorııasyn aralap, Reseıdiń biraz jerine saıahattady. Jádigerler jınap, Ulytaýdyń tarıhyn túsindirip, olardy salystyryp kóptegen materıaldar jınady.
Osyǵan baılanysty maǵan jaıaý júrip qazaq tarıhyn nege nasıhattamaımyn degen oı keldi. Halqymyz «kóp jasaǵannan surama, kópti kórgennen sura» degendeı, Allanyń bergen qýatyn paıdalanyp, jastarǵa rýhanı baılyq bereıin dep 2022 jyldan bastap saparǵa shyqtym. Saparymnyń alǵashqy kezeńinde Qazaqstandy araladym. Odan keıin, Reseı, Grýzııa, Túrkııa, Mońǵolııa jáne Qytaıǵa baryp qaıttym. Budan keremet áser aldym. Mońǵoldar aıtpaqshy, «úıde otyrǵan danyshpansyǵannan, jolaýshy bolyp jol júrgeniń artyq».
Meniń maqsatym – bizdiń umytylyp ketken qymyz meıramyn nasıhattaý. Osy arqyly halyqtar dostyǵyn, syılastyǵyn, jaqyndyǵyn dáleldeý.
- Barǵan elderińizdiń mádenı ortasy týraly aıtyp berseńiz. Ártúrli elderdegi mádenı aıyrmashylyqtardy baıqadyńyz ba? Qaı eldiń mádenıeti sizge erekshe áser etti?
- Bizden qatty aıyrmashylyǵy joq. Birli-jarymdy dástúrlerine baılanysty erekshelikteri bar. Sapar barysynda sheshender men grýzınderdiń qonaqjaılylyǵy men adamǵa degen syılastyqtary jaqsy ekenine kózim jetti. Biraq, dúnıejúzinde qazaq halqyndaı darhan halyq joq. Sheteldegi qandas baýyrlarymyzdyń qonaqjaılylyǵyn, ulttyq dástúrdi saqtaǵanyn kórip qýanyp qaldym.
- Qazaqstanda sizdiń saıahatyńyzdy qalaı qabyldady?
- Saıahatymdy barsha azamattar qoldady. Halqymnyń osyndaı qoldaý kórsetkenine raqmet! Ásirese, birge jumys isteıtin ujymymnyń qoldaýlaryn qatty sezindim.
- Siz saıahat barysynda ekologııa men qorshaǵan ortanyń jaǵdaıyn baıqadyńyz ba? Qandaı ózgeristerdi kórdińiz?
- Túrkııada joldyń jıeginde ornalasqan ement zaýytyn kórip tań qaldym. Bıik murjadan bolmashy ǵana qońyr tútin shyǵady. Eshqandaı artyq shań-tozań joq. Aınalasy tap-taza. Mine, qorshaǵan ortany saqtaǵandyq. Taǵy bir baıqaǵanym, shet elde jel elektr stanııasy qoldanylady eken. Eshqandaı shý da, tabıǵatqa keltiretin zııan da joq. Qorshaǵan ortany qorǵaý dep sony aıtar edim. Osyndaı dúnıelerdi kórgende «bizde nege osylaı jasamaımyz» degen sııaqty oı keledi.
- Jaıaý júrgen kezde fızıkalyq jáne psıhologııalyq turǵydan ózińizdi qalaı daıyndaısyz?
- Saıahat kezinde ózimdi ishteı daıyndaımyn. Allanyń bergen qýatyn paıdalanyp, alǵa qoıǵan maqsatymdy oryndaýǵa talaptanamyn. Jol erejesin qatań saqtaımyn. Sonyń arqasynda aman-esen saparym jalǵasyn taýyp keledi.
Sársenbaı Qotyrashevtyń saıahaty jaıly sapar barysynda kómektesip júrgen «Uly taǵzym» qoǵamdyq qorynyń dırektory Baqtııar Qojahmetovten de surap kórdik.
- Aqsaqaldyń fızıkalyq daıyndyǵy jaıly aıtyp berseńiz. Sapar barysynda densaýlyǵy syr berip jatqan joq pa?
- Áýel basta 70-ten asqan qarııanyń saıahatqa shyǵam degenine otbasy, jaqyn týystary, biz biraz qarsylyq bildirdik. Biraq, toqtata almaıtynymyzdy bilgen soń, jyly lebizimizdi bildirip, qoldaý kórsettik. Qazir ómir boıy jumys istep, qartaıǵan shaǵynda saparǵa shyǵyp durys sheshim qabyldady dep oılaımyn. Bul kisiniń densaýlyǵy óte myqty, sharshamaıdy. Aýyrdym degenin de estimedim. Kúshi kóp, sapar kezinde kúnine 40-50 shaqyrymdy ońaı eńseredi. Jol júrgende zymyraıdy. Sharshadym, ary qaraı júrmeımin degen emes. Aýa raıy buzylyp jatsa da saparyn toqtatpaıdy.
Bergen ýádesinde turady. Ramazan aıy kezinde oraza ustaıdy, biraq burynǵy qalyppen jumys isteı beredi. Halyq «robot» dep tań qalyp jatady. Bul kisi kóp sóılemeıtin, tuıyq adam bolatyn. «Sóıleı-sóıleı sheshen bolasyń» demekshi, qazir burynǵydaı emes, jolda kezdesken adamdarmen sóılesip, suqbattar berip júr. Tarıhty, etnografııany jaqsy biledi, otyrǵan jerinde áńgime suraǵan adamdarǵa aıtyp beredi.
- Jaqynda ǵana saparynyń úshinshi kezeńin sátti aıaqtady. Kelesi kezeńde qaı elderge saparlaıdy?
- Tórtinshi kezeńde Eýropa elderine barady. Ótken jyly saparyn Azııanyń sońǵy batys núktesi Stambýlda aıaqtady. Ary qaraı Bolgarııa, Serbııa, Vengrııa, Avstrııa, Germanııa, Franııa elderine barmaqshy. Eýropany aıaqtap, qaıtyp kelip, qystan shyqqan soń kelesi jyly Amerıkany baǵyndyrady. Ol sapardyń besinshi kezeńi bolady.. Buıyrsa, osylaı dúnıejúzin aralap shyǵady.
- Sáttilik tileımiz! Suqbatqa keliskenderińizge raqmet!
Mereı Myrzaǵalıqyzy
«Adyrna» ulttyq portaly
