Jer jüzın şarlaudy maqsat tūtqan jetpısten asqan jaiau qazaq Särsenbai aqsaqal qazan aiynda saparynyŋ üşınşı kezeŋın aiaqtady. Osyǧan deiıngı jaiau joryǧy turaly aitqan ol bolaşaq josparymen de bölıstı.
Düniejüzın jaiau aralauǧa şyqqan 74 jastaǧy saiahatşy Särsenbai Qotyraşev 2022 jyly Qazaqstannyŋ 17 oblysyn 6 aida jürıp öttı. Sonymen qatar, 2023 jyly 100 künge juyq uaqytta 3000 şaqyrymdy eŋserdı. 74 jastaǧy qazaqstandyq saiahatşy biyl 2 tamyz ben 2 qazan aralyǧynda Öskemen qalasynan bastap Qytai astanasy Pekinge deiın baryp, saparynyŋ üşınşı kezeŋın sättı aiaqtady. Zaiyby dünie salǧan soŋ jer şaryn jaiau aralauǧa şyqqan Särsenbai Qotyraşev sūraqtarymyzǧa jauap berıp, aldaǧy josparlarymen bölıstı.
- Älemdı jaiau aralau ideiasy qaidan keldı? Būl şeşımdı qabyldauǧa ne türtkı boldy?
- Būl ideia maǧan 2016 jyly keldı. «Ūlytau» ūlttyq tarihi-mädeni jäne tabiǧi qoryq-mūrajaiynyŋ basşysy Baqtiiar Qojahmetovtyŋ ūiymdastyruymen muzei qyzmetkerlerı jiı ekspedisiiaǧa şyǧyp jürdı. Qazaqstan teretoriiasyn aralap, Reseidıŋ bıraz jerıne saiahattady. Jädıgerler jinap, Ūlytaudyŋ tarihyn tüsındırıp, olardy salystyryp köptegen materialdar jinady.
Osyǧan bailanysty maǧan jaiau jürıp qazaq tarihyn nege nasihattamaimyn degen oi keldı. Halqymyz «köp jasaǧannan sūrama, köptı körgennen sūra» degendei, Allanyŋ bergen quatyn paidalanyp, jastarǧa ruhani bailyq bereiın dep 2022 jyldan bastap saparǧa şyqtym. Saparymnyŋ alǧaşqy kezeŋınde Qazaqstandy araladym. Odan keiın, Resei, Gruziia, Türkiia, Moŋǧoliia jäne Qytaiǧa baryp qaittym. Būdan keremet äser aldym. Moŋǧoldar aitpaqşy, «üide otyrǧan danyşpansyǧannan, jolauşy bolyp jol jürgenıŋ artyq».
Menıŋ maqsatym – bızdıŋ ūmytylyp ketken qymyz meiramyn nasihattau. Osy arqyly halyqtar dostyǧyn, syilastyǧyn, jaqyndyǧyn däleldeu.
- Barǧan elderıŋızdıŋ mädeni ortasy turaly aityp berseŋız. Ärtürlı elderdegı mädeni aiyrmaşylyqtardy baiqadyŋyz ba? Qai eldıŋ mädenietı sızge erekşe äser ettı?
- Bızden qatty aiyrmaşylyǧy joq. Bırlı-jarymdy dästürlerıne bailanysty erekşelıkterı bar. Sapar barysynda şeşender men gruzinderdıŋ qonaqjailylyǧy men adamǧa degen syilastyqtary jaqsy ekenıne közım jettı. Bıraq, düniejüzınde qazaq halqyndai darhan halyq joq. Şeteldegı qandas bauyrlarymyzdyŋ qonaqjailylyǧyn, ūlttyq dästürdı saqtaǧanyn körıp quanyp qaldym.
- Qazaqstanda sızdıŋ saiahatyŋyzdy qalai qabyldady?
- Saiahatymdy barşa azamattar qoldady. Halqymnyŋ osyndai qoldau körsetkenıne raqmet! Äsırese, bırge jūmys ısteitın ūjymymnyŋ qoldaularyn qatty sezındım.
- Sız saiahat barysynda ekologiia men qorşaǧan ortanyŋ jaǧdaiyn baiqadyŋyz ba? Qandai özgerısterdı kördıŋız?
- Türkiiada joldyŋ jiegınde ornalasqan sement zauytyn körıp taŋ qaldym. Biık mūrjadan bolmaşy ǧana qoŋyr tütın şyǧady. Eşqandai artyq şaŋ-tozaŋ joq. Ainalasy tap-taza. Mıne, qorşaǧan ortany saqtaǧandyq. Taǧy bır baiqaǧanym, şet elde jel elektr stansiiasy qoldanylady eken. Eşqandai şu da, tabiǧatqa keltıretın ziian da joq. Qorşaǧan ortany qorǧau dep sony aitar edım. Osyndai dünielerdı körgende «bızde nege osylai jasamaimyz» degen siiaqty oi keledı.
- Jaiau jürgen kezde fizikalyq jäne psihologiialyq tūrǧydan özıŋızdı qalai daiyndaisyz?
- Saiahat kezınde özımdı ıştei daiyndaimyn. Allanyŋ bergen quatyn paidalanyp, alǧa qoiǧan maqsatymdy oryndauǧa talaptanamyn. Jol erejesın qataŋ saqtaimyn. Sonyŋ arqasynda aman-esen saparym jalǧasyn tauyp keledı.
Särsenbai Qotyraşevtyŋ saiahaty jaily sapar barysynda kömektesıp jürgen «Ūly taǧzym» qoǧamdyq qorynyŋ direktory Baqtiiar Qojahmetovten de sūrap kördık.
- Aqsaqaldyŋ fizikalyq daiyndyǧy jaily aityp berseŋız. Sapar barysynda densaulyǧy syr berıp jatqan joq pa?
- Äuel basta 70-ten asqan qariianyŋ saiahatqa şyǧam degenıne otbasy, jaqyn tuystary, bız bıraz qarsylyq bıldırdık. Bıraq, toqtata almaitynymyzdy bılgen soŋ, jyly lebızımızdı bıldırıp, qoldau körsettık. Qazır ömır boiy jūmys ıstep, qartaiǧan şaǧynda saparǧa şyǧyp dūrys şeşım qabyldady dep oilaimyn. Būl kısınıŋ densaulyǧy öte myqty, şarşamaidy. Auyrdym degenın de estımedım. Küşı köp, sapar kezınde künıne 40-50 şaqyrymdy oŋai eŋseredı. Jol jürgende zymyraidy. Şarşadym, ary qarai jürmeimın degen emes. Aua raiy būzylyp jatsa da saparyn toqtatpaidy.
Bergen uädesınde tūrady. Ramazan aiy kezınde oraza ūstaidy, bıraq būrynǧy qalyppen jūmys ıstei beredı. Halyq «robot» dep taŋ qalyp jatady. Būl kısı köp söilemeitın, tūiyq adam bolatyn. «Söilei-söilei şeşen bolasyŋ» demekşı, qazır būrynǧydai emes, jolda kezdesken adamdarmen söilesıp, sūqbattar berıp jür. Tarihty, etnografiiany jaqsy bıledı, otyrǧan jerınde äŋgıme sūraǧan adamdarǧa aityp beredı.
- Jaqynda ǧana saparynyŋ üşınşı kezeŋın sättı aiaqtady. Kelesı kezeŋde qai elderge saparlaidy?
- Törtınşı kezeŋde Europa elderıne barady. Ötken jyly saparyn Aziianyŋ soŋǧy batys nüktesı Stambulda aiaqtady. Ary qarai Bolgariia, Serbiia, Vengriia, Avstriia, Germaniia, Fransiia elderıne barmaqşy. Europany aiaqtap, qaityp kelıp, qystan şyqqan soŋ kelesı jyly Amerikany baǧyndyrady. Ol sapardyŋ besınşı kezeŋı bolady.. Būiyrsa, osylai düniejüzın aralap şyǧady.
- Sättılık tıleimız! Sūqbatqa kelıskenderıŋızge raqmet!
Merei Myrzaǧaliqyzy
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
