Ótirikshi kim – bılik pe, halyq pa?

4459
Adyrna.kz Telegram

Arys apatynyń sebebi – túsinikti: Bas qolbasshydan bastap, áskerı bólimdegi sarbazdardyń qyzmet barysyndaǵy salǵyrttyǵy, jaýapsyzdyǵy osy jaǵdaıǵa jetkizgenin bildik. 

Apat saldaryn dúnıejúzi kózimen kórdi – bir qalanyń 45 myń turǵyny beıbit kúnde, shildeniń 45 gradýs aptap ystyǵynda bala-shaǵasymen jalańaıaq bosyp ketti, bir-aq kúnde, tipti, bir saǵattyń ishinde qala qırap, qańyrap qaldy. 

Sebeppen aldyn-ala kúresý, keleńsizdikterdi boldyrmaý, bolýy múmkin qaterdiń aldyn alý – biz úshin jat qubylys. Oǵan bilimimiz de, biligimiz de jetpeıdi.

Al endi saldarmen qalaı kúresemiz? Ózimiz jibergen kemshilikter men qatelikterdi moıyndap, sol qatelikterimizdi túzetýge kúshimiz jete me? Qolymyzdan kele me? Qanshalyqty qulyqtymyz? 30 jyl jalǵan eseppen, aldap-sýlaýmen ómir ótti. Ary qaraı da sol baǵytta jalǵastyra beremiz be, álde... «el oıandy, biz de oıanaıyq...» dep, bılik elge bet bura ma? 

El tizginin ustaǵan sheneýnikterde kóz bolsa, bu halyq óz bıliginiń ózine qaraı jaqyndaýyn áli de kútip júrgenin, áli de jaqsylyqtan úmitti ekenin kórer edi.

 

«Bolar is boldy, boıaýy sińdi». Hosh delik. 

Búgingi Arys qalasyn qalpyna keltirý jumystary týraly ákim-qaralar kóz toıyp, kóńil súısinerlikteı esepterin aıap jatqan joq. Olardyń esebi boıynsha, Arys qalasyndaǵy qurylys jumystary 90%, tipti, 90,7% bitipti. Qala ákiminen bastap, Premer-mınıstrge deıingi birneshe laýazymdy tulǵalardyń esebine sensek, Úkimet jetekshisi Asqar Mámın men Túrkistan oblysynyń ákimi Ómirzaq Shókeev 1 tamyzǵa deıin Arystaǵy qıraǵan úıler men ǵımarattardyń 90% qalpyna keltirildi dep esep bergen edi. 

Alaıda arystyq turǵyndar «bul jalǵan aqparat, kerisinshe jumystyń 90% bitpegen» dep, halyq narazylyǵynyń kúsheıgenin aıtyp otyr. Endeshe halyq nege narazy? Nege arystyq turǵyndardyń jóndeý jumystaryna kóńili tolmaıdy? Nege halyqtyń bılikke degen senimi kún saıyn tómendep otyr? «Arqa eger jaıly bolsa, arqar aýyp nesi bar» demekshi, nege arystyqtyr sonaý Arystan Almatyǵa bizdi izdep keledi? Nege jylap-eńirep, aryz-shaǵymyn arqalap, Astanaǵa barady? 

Halyqtyń ótinishimen biz de Arysqa baryp, shynaıy jaǵdaıdy kózimizben kórdik. Qalany ózderi otyrǵan kreslo bıiginen nemese tikushaqpen tóbesinen kórý bir basqa, ishine kirip, 45 gradýs ystyqta úıdi-úıdi aralap júrip kózben kórý – bir basqa. 

Tikushaqpen kórgen basshylar – birkelki etip jabylǵan úıdiń shatyrlaryn kórdi. Iá, bul kóriniste qala qurylysy 90 paıyz bitken. Bári jaqsy, bári keremet. Al sol qyp-qyzyl shatyrmen kómkerilgen qalanyń ishine kirseńiz, qyp-qyzyl shatyrdyń qyp-qyzyl ótirik úshin jasalǵanyna kózińiz jetedi. 

Biz bes sektordyń (14, 15, 4, 9, 1) jumysyn kózimizben kórdik, sol beseýdiń ishinde 1-shi sektorda ǵana (jaýapty – Atyraý oblysy men Jetisaı aýdany), rasymen, qyzý jumys júrip jatyr, 90% jumys bitýge taıaý. Munyń bir sebebi, 1-shi sektor – jarylys bolǵan jerge eń jaqyn, áskerı arsenaldyń týra irgesindegi ýchastok bolǵandyqtan shyǵar dep túıdik. Bul sektorǵa 466 úıdiń qurylys jumystary  júktelgen. Sonyń 56-sy tolyq súrilip, qaıta salynǵan. «Jumys aıaqtalýǵa jaqyn, shamamen, bir aptadan keıin jappaı qonystaný bolady dep otyrmyz» dep aǵynan jaryldy Jetisaı aýdany ákiminiń orynbasary Maqsat Joldasbekov.

 

Biz eki kúnde 70-ten astam úıdi araladyq. 14, 15, 4, 9 sektorlardaǵy kózimizben kórgen negizgi basty máselelerdi tizeıik (basty máseleler dep basa aıtqan sebebimiz, biz ázirge qora-qopsy, dúnıe-múlik, basqa da máselelerdi tizbektemeı, tek baspanaǵa qatysty eń kúrdeli problemalarǵa nazar aýdarǵymyz keledi):

  1. Qırap turǵan úılerdiń shatyry jabylǵan. Barlyq úılerdiń tek shatyryn jabý basty maqsat bolǵan. Tóbesi (shańyraǵy, «potology») joq úılerdiń de shatyry jap-jańa, qyzyldy-jasyldy profnastılmen jabylǵan. O zaman da, bu zaman, tóbesi joq úıdiń shatyryn japqandy qaıdan kórdińizder? Men qurylysshy emespin, biraq shatyrdy jabý úshin aldymen úıdiń tóbesi jabylý kerektigin túsinemin.
  2. Apatty jaǵdaıdaǵy úılerdiń súrilmeýi. Halyqtyń aıtýynsha, alǵashqy kúni komıssııa aralap kórgende kóptegen úıdi «súrip, qaıta salamyz» dep, qujat júzinde sheshim shyǵarmasa da, aýyzsha ýáde bergen. Keıinnen komıssııa ártúrli quramda, 4-5 ret ret úılerdi aralap shyqqan. Barlyq úıge derlik «súrilmeıdi, jóndeýge jaramdy» dep sheshim shyǵaryp bergen. Mysaly, 14 sektorda 527 úı bar. Sonyń jeteýin ǵana súrýge sheshim shyǵarǵan bolsa, búginde 6 úı súrilip, qaıta salynýda. 1 úıdiń áli irgetasy da quıylmaǵan. Halyqtyń aıtýynsha, 14 sektorda ary ketse, 100-ge jýyq úıdiń jumysy aıaqtalǵan shyǵar, 400-den astam úıdiń shatyry ǵana aýysqany bolmasa, basqa jumystar atqarylmaǵan.
  3. Qabyrǵalar jóndeýge kelmeıdi. Kóptegen úılerde shatyr men qabyrǵalardyń, qabyrǵa men qabyrǵalardyń arasy qaqyrap, sógilgen. Jaryq kólemi 2-8 sm aralyǵynda. Keı úılerdegi judyryqtaı jaryqtan kún kórinip tur. Tóbeniń beldeý aǵashtary (balkasy) synyp, opyrylyp turǵan tóbelerin, shalqaıyp, tolqyndanyp, ajyrap turǵan qabyrǵalaryn temir tormen qursaýlaı salǵan.
  4. Qaladaǵy barlyq úılerdiń esik-terezeleri, shatyry qıraǵany málim. Qurylysshylar barlyq úılerdiń shatyryn aýystyrǵanymen, esik-terezeler túgel aýystyrylmaǵan.
  5. Kóp úılerdiń ishki, syrtqy sylaqtary opyrylyp túsip jatyr. Turǵyndarǵa «qurylysshy jetispeı jatyr, ózderiń sylaqtardy túsirip, daıyndaı berińder, eńbekaqylaryńdy tóleımiz» dep ýáde berip, sol ýádelerinde turmaǵan. 
  6. Eńbek kúshiniń (qurylysshylardyń), qurylys materıaldarynyń jetispeýshiligi. Halyq jumys kúshin tabýǵa, jóndeý jumystarymen ózderi aınalysýǵa, keıbir qurylys materıaldaryn ózderi satyp alýǵa májbúr.
  7. Syrttaı jalǵan qujat jasaý. Keı úıde tirkeýde turǵan adamdardyń birnesheýin, ózderiniń yrqynan tys, aıtpaı, Arystaǵy úıinen tirkeýden shyǵaryp, syrttaı basqa aýdandarǵa, bóten bireýlerdiń úılerine tirkeýge qoıǵan. Muny turǵyndar «100 myń teńge moraldyq ótemaqyny tólemeý úshin solaı qıturqylyq jasaǵan» dep baǵalap otyr.
  8. Kelisýge májbúrleý. «Úıim qulap tur, jóndeýge jaramaıdy, súrip, qaıta salý kerek» degenderge: «Eger sen jóndeý jumystaryn júrgizýge kelispeseń, onda seniń úıińdi jasaýdan múlde bas tartamyz, erteń sol remontqa da zar bop qalasyń» dep, qorqytyp, májbúrlegendikten, kóptegen turǵyndar jóndeý jumystaryna keliskendikterin aıtty.
  9. Jumystyń durys uıymdastyrylmaýy. Qurylysshylardyń jetispeýshligi, qurylys materıaldary men tehnıkanyń jetispeýshiligi, jumys istegen turǵyndardyń eńbekaqysy durys tólenbeýi; kópbalaly otbasylar, 1, 2, 3-toptaǵy múgedek jandar, ota jasatyp aýrýhanadan endi ǵana shyqqan naýqastar, jas bosanyp, perzenthanadan shyqqan analar men qyrqynan shyqpaǵan sábıler, týysy joq jalǵyzilikti qarttar t.b. birinshi kezekte eskeriletin áleýmettik qorǵaýǵa muqtaj jandar ekinshi, úshinshi planǵa shegerilgen nemese múlde eskerýsiz qalǵan. 
  10.  Jeńushynan jalǵasý. «Apatty jaǵdaıda bolmasa da, kishigirim jarylǵan úılerdi súrip, qaıta salyp jatyr, al naǵyz qulaıyn dep turǵan úılerdi súrmeı, jóndeýge jaramdy dep sheshim shyǵardy. Tilin tapqandar, ebin tapqandar eki asap jatyr...» degen halyqtyń sózinen munda da jeńushynan jalǵasý oryn alǵan degen qorytyndy jasaýǵa bolady. 
  11.  Qurylys qaldyqtaryn tógý. Qurylys qaldyqtary, qoqys qala kósheleriniń kez-kelgen qıylysynda, jol jaǵalaı úıilip jatyr.   Tonnalap shyqqan qurylys qaldyqtaryn ózen arnalaryna, aýyl ortasyndaǵy saıǵa tógip, Arys ózeniniń tolyp, tasyǵanda aǵatyn saı-salalaryn bitep jatyr.  

 

 

Arystyq aǵaıyndar Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Arysty qalpyna keltirý boıynsha bergen tapsyrmalarynyń oryndalmaıtynyna narazy. Asqar Mámın Arysqa úsh ret kelip, úsheýinde de halyqpen kezdespegen. Vıe premer Jeńis Qasymbek te osy jaǵdaıdy qaıtalaǵan. «Túrkistan oblysynyń ákimi Ómirzaq Shókeev Arysta bir aı turýǵa ýáde bergenimen, bir aptadan keıin joq boldy. Almaty qalasynyń ákimi Baqytjan Saǵyntaev óz qalasynyń qurylysshylary jaýapty sektordyń jumysyn bir ret kelip kórgen joq» deıdi turǵyndar. Halyq úkimet adamdarynyń Prezıdent tapsyrmasymen kelip, tek ózderine baǵynyshty muǵalimdermen ǵana kezdesetinine, premer-mınıstr kelgende polıııanyń kólikterdi toqtatyp, adamdardy jaqyndatpaıtynyna, úılerinen shyǵýǵa tyıym salatynyna narazy. Arystaǵy jaǵdaıdy Almatyǵa baryp, jýrnalısterge ashyq jetkizgeni úshin Ubaıdolla Súıinbaı degen zeınetkerge aýdandyq polıııa bóliminiń basshylyǵy habarlasyp, telefon arqyly ses kórsetken. Budan ózge de tolyp jatqan kemshilikterdi aıtyp, Arys turǵyndary Prezıdentten aıryqsha kómek suraıdy, Arystaǵy qurylys jumystaryn tikeleı baqylaýyna alýyn ótinedi.

 

Biz oqyrmandarǵa, ásirese, úkimettegi jáne Arystaǵy atqarýshy organdardyń nazaryna birqatar arystyq turǵyndardyń tizimin usynyp otyrmyz. Bul kisilerdiń úıleriniń búgingi jaǵdaıy da, aryz-shaǵymdary da birdeı, uqsas: úıleri apatty jaǵdaıda qırap tursa da súrilmegen, keıbir úıler súrilip, qaıta salynbaǵan, al qurylys jumystary bastalǵan úılerdiń tek shatyry ǵana jabylyp, basqa kúrdeli jóndeý jumystary bastalmaǵan kóp úılerdiń qabyrǵalary jarylǵan, irgesi sógilip, ajyraǵan, tóbesi qulaǵan,  esik-terezeler ornatylmaǵan, sylaq jumystary júrgizilmegen, jóndeý jumystary bastalǵan úılerdiń jumysy sapasyz, seısmopoıas quıylmaǵan, laı kirpishti torsymmen jaýyp, qalyń shegemen bekitken, kúrdeli jóndeý emes, jaı ǵana sylap-sıpap, jeńil jóndeý jumystaryn jasap jatyr, t.b. uqsas kórinister.  

 

1.Shoqanov Musa, Týra jol kóshesi, 46/1 úı. 

  1. Esimov Nurlan, Týra jol kóshesi, 46 úı.
  2. Madııarova Álıqyz, Týra jol kóshesi, 10 úı.
  3. Joltaeva Azııa, Týra jol kóshesi, 11 úı.

 

  1. Dosmyrzaev Jalǵasbek,  Týra jol kóshesi, 51 úı.

 

  1. Shoqanov Samat,  Órkendeý kóshesi, 34 úı.

 

  1. Shoqanov Murat,  Órkendeý kóshesi, 31-34 úı.

 

  1. Berkimbaev Baýyrjan, Órkendeý kóshesi, 37 úı.

 

  1. Qurmanbaev Murat, Órkendeý kóshesi, 35 úı.

 

  1. Sýarov Bazarbaı, Órkendeý kóshesi, 39 úı.

 

  1. Maldybaeva Janar, Órkendeý kóshesi, 31 úı.

 

  1. Juparbekov Qalaýbek, Órkendeý kóshesi, 22 úı.

 

  1. Jantóre Erǵalı, Órkendeý kóshesi, 1 úı.

 

  1. Baıdýllaev Birjan, Órkendeý kóshesi, 36 úı.

 

  1. Baıtanov Qanat Bolysbekuly, Órkendeý kóshesi, 36 úı. 

 

  1. Baınııazova Farıda, Órkendeý kóshesi

 

  1. Ońǵarbekova Maıra, Órkendeý kóshesi

 

  1. Baıkenjıev Eraly, Aqshýaq kóshesi, 82 úı.

 

  1. Tursynbaev Erjan, Tursynbaev Serǵazy, Aqshýaq kóshesi, 20 úı.

 

  1. Baızaqov Meırambek, Aqshýaq kóshesi, 24 úı.

 

  1. Kemelbekov Ábdirasyl,  Aqshýaq kóshesi, 25 úı.

 

  1. Jumadillaev Qadir, Aqshýaq kóshesi, 8 úı.

 

  1. Taýkenov Juman, Aqshýaq kóshesi, 19 úı.

 

  1. Nurqojaeva Perýza, Aqshýaq kóshesi, 15 úı.

 

  1. Rysbekov Ordabek, Asan Qoja kóshesi, 14 «A» úı

 

  1. Aqylbaev Dúısenbaı, Asan Qoja kóshesi, 2 úı.

 

  1. Súıinbaev Ýbaıdýlla, Asan Qoja kóshesi, 9 úı.

 

  1. Ámireev Ómirzaq, Asan Qoja kóshesi, 1 úı.

 

  1. Sadyqbekov Ámirhan, Asan Qoja kóshesi, 10 úı.

 

  1. Qýatbekov Álim Qaldybaıuly, Almaty kóshesi

 

  1. Bektursynov Toqmahambet, Almaty kóshesi, 24 úı.

 

  1. Dosmyrzaev Baqtııar (1 úı)

 

  1. Edilbekova Raıgúl, Kemel kóshesi, 1 úı.

 

  1. Orynbasarov Erzat (18 úı)

 

  1. Qudaıhýlov Ábdirahman, Qaınazarov kóshesi, 3 úı.

 

  1. Appazova Záýre, A. Quljabaev kóshesi, 27 úı.

 

  1. Amanjolova Ulbolǵan, A. Quljabaev kóshesi, 27/2 úı.

 

  1. Dúısenova Áshirkúl, A. Quljabaev kóshesi, 27/4 úı.

 

  1. Shonjanov Seıilhan, B.Momyshuly kóshesi, 28 úı.

 

  1. Maldybaev Baısan, B.Momyshuly kóshesi, 19 úı.

 

  1. Qalhodjaev Tóljan, B.Momyshuly kóshesi

 

  1. Tosybaev Ǵalymjan, D.Nurpeıisova kóshesi, 27 úı.

 

  1. Shonjaeva Sharapat, D.Nurpeıisova kóshesi, 25 úı

 

  1. Aldabergen, Sh.Ýalıhanova kóshesi, 28 úı.

 

  1. Qonysbaeva Zabıra,  Aqdala kóshesi, 7 úı.

 

  1. Aqtanova Lázzat, Ahymbekov kóshesi, 20/3 úı.

 

  1. Natalıa Mandysheva, Abaı kóshesi, 7 úı.

 

  1. Ońǵarbekov Baqytjan, Abaı kóshesi, 14 úı.

 

  1. Baqytjanov Aıbek, Abaı kóshesi, 18 úı.

 

  1. Berdibekov Orynbek, Abaı kóshesi, 17 úı.

 

  1. Aýbakırov Nurǵalı, Beıbitshilik kóshesi, 18 úı.

 

  1. Nurmahanov Nurjan, Kembaba kóshesi, 2 úı.,

 

  1. Tasbolatov Asan, N.Ilııasov kóshesi, 84 úı.

 

  1. Abdraeva Aıgúl, Pakentaı Arapov kóshesi, 44 úı.

 

  1. Aınahanova Vasıla, B.Oqtaev kóshesi, 58 úı.

 

  1. Mombekova Pernesh, Boryqbaev kóshesi, 10/1 úı.

 

  1. Berdibaı Farıda Nurlanqyzy, ShPZ kóshesi, 27 úı.

 

  1. Shpekov Quralbaı, T.Rysqulov kóshesi, 51 úı.

 

  1. Asylbek Aıjan, R.Qoshqarbaev kóshesi

 

  1. Qanat Ahmetov, Tólepov kóshesi, 15 úı. 

 

  1. Ýteshov Serik, Amangeldi kóshesi, 10 úı.

 

  1. Dúısebekova Zýhra, Amangeldi kóshesi, 12 úı.

 

  1. Dýlatbekova Aıǵanym, Amangeldi kóshesi, 19 úı.

 

  1. Qojamqulov Dáýlet, Amangeldi kóshesi, 17 úı,

 

  1. Ómirzaqova Borankúl, Amangeldi kóshesi, 23 úı.

 

  1. Qulmanov Birjan, Jamanqara kóshesi, 7 úı.

 

  1. Omarǵalıeva Meıramkúl, Jamanqara kóshesi, 5 úı

 

  1. Ýteshova Maıram, Maılyqoja kóshesi, 60 úı

 

  1. Qalkózov Ǵanı, Erýbaev kóshesi, 24 úı

 

  1. Saparov Jalǵasbek, B.Momyshuly kóshesi, 24 úı

 

  1. Shonjanov Seıilhan, B.Momyshuly kóshesi, 7 úı.

 

  1. Muhıt Onbasarov, Aqynbekov kóshesi, 81 úı. 

 

  1. Seıdazımova Láıla, A.Aqkózov kóshesi, 39

 

  1. Erkinbaeva Indıra, mektepte turyp jatyr, baspanasy joq, buryn páter jaldap turǵan, 2 balasy bar. Úshinshisine aıaǵy aýyr. Eshqandaı medıınalyq kómek almaıdy. Mektepke baratyn bala-shaǵasyna kómek kerek. 

 

  1. Sharapatova Indıra, mektepte turyp jatyr, baspanasy joq, buryn páter jaldap turǵan, 3 balasy bar. Mektepke baratyn bala-shaǵasyna kómek almaıdy.                                                                                                                                                                                                                           

Sáýle Ábildahanqyzy

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler