Aleksandr Bell - telefondy oilap tapqan jäne ony tūrmysqa engızgen önertapqyş-käsıpker. Telekommunikasiianyŋ bazasyn qalyptastyruşy. №1 abonement, iaǧni telefondy alǧaşqy paidalanuşy.
Aleksandr Bell 1847 jyly Şotlandiianyŋ Edinburg qalasyndaǧy ziialy janūiada düniege keledı. Atasy Aleksandr (onyŋ da aty-jönı Aleksandr Bell) şeşendık öner mektebınıŋ negızın qalauşy, «Körkem üzındıler» atty kıtaptyŋ avtory. Äkesı Melvill Bell «körınetın dybys» fonetikalyq jobasyn ǧylymǧa engızgen ǧalym. Qazırgı zamanda şet tılın dūrys oqu üşın qoldanylyp jürgen fonetikalyq transkripsiia bastauyn Melvill Bellden alady. Melvill Bell osy jüie arqyly saŋyrau jandardy söiletumen de şūǧyldandy. Olarǧa sözderdı tamaq, alqym, auyz, tıl, erınnıŋ qozǧalystaryn közderıne körsetu arqyly üirettı. Eşqaşan söz estıp körmegen kereŋ adamdarǧa arnap transkripsiia qūrastyrady. Melvill Bell özınıŋ üş ūlyna da saŋyraulardy oqytu ädısın üirettı. Aǧaiyndy Bellder äkelerınıŋ sauatty diksiia jürgızu metodikasyn jetıldırumen ainalysty. Bala Aleksandr üidıŋ ortanşysy edı. Onyŋ anasy da qūlaǧy öte naşar estitın jan bolatyn. Sol sebepten Bell äuletı qūlaǧy mükıs adamdarǧa jıtı köŋıl böldı.
Aleksandr Bell 13 jasynda Edinburgtegı Korol mektebın tämamdaidy. 14 jasynda Londondaǧy atasynyŋ üiıne auysady. Nemeresınıŋ mektepten alǧan bılımıne köŋılı tolmaǧan qart Aleksandr ony öz qamqoryna alyp, jeke kıtaphanasyna kırgızıp, ondaǧy kıtaptarmen tanystyrady. Nemeresın özı sabaq beretın mekteptegı därısterge qatystyrady. Köptı körgen ūstaz bala Aleksandrǧa Şekspirdıŋ şyǧarmalarynyŋ tolyq diksiiasyn (maqamyn) meŋgertu üşın, taŋnan taŋǧa, keşten keşke deiın qaitalap oqyta beruşı edı. Ol atasynyŋ mektebınen medisinalyq, filosofiialyq, ädebi jäne muzykalyq bılım alyp şyǧady.
Jasöspırım Aleksandr 16 jasynda Eldjin qalasyndaǧy mektepke şeşendık öner jäne muzyka pänınen sabaq beretın mūǧalım bolyp ornalasady. Kelesı jyly Ueston-Houz akademiiasyna oqytuşy bolyp auysady. Bırde ol pasientterımen jūmys ıstep jürıp mynaǧan köz jetkızedı: äŋgımelesu kezınde söileuşı adam qūlaǧy mükıs sūhbattasuşynyŋ basyna ernın säl jabystyra tigızıp söilese, saŋyraudyŋ bassüiegınde rezonans paida bolyp, oǧan sözdıŋ dybystary azdap bolsa da estıledı eken! Telefonnyŋ alǧaşqy teoriialyq belgılerı jas ǧalymnyŋ oiynda osylai paida bolǧan edı. Bıraq būl kezde Aleksandr Belldıŋ basty közdegenı telefon emes, qūlaǧy mükıs jandarǧa sözderdı estırtu arqyly, olarǧa söileudı üiretu bolatyn. Osy kezden bastap ol akustikaǧa, sözderdıŋ fiziologiialyq qūrylysyna jäne saŋyraulardyŋ sözderdı qabyldau anatomiiasyna den qoiyp, tereŋ ǧylymi ızdenıske tüstı. London universitetınde filolog-professor bolyp qyzmet etetın äkesınıŋ janynda assistent bolyp jūmys ısteidı.
Alaida sol jyldary Bellder otbasy auyr qaiǧyǧa ūşyraidy. Aleksandrdyŋ aǧasy men ınısı bırınen soŋ bırı tuberkulezden köz jūmady. Aleksandr da qatty syrqattanyp, tösek tartyp jatyp qalady. Ony emdegen därıgerler Aleksandrdyŋ ata-anasyna klimaty men aua raiy basqa aimaqqa köşuge keŋes beredı. Melvill Bell äielı men jalǧyz balasyn ertıp, Kanadanyŋ oŋtüstık-şyǧysyndaǧy Brantford qalasyna qonys audarady.
Jaŋa orynǧa qonystanǧan soŋ da Aleksandr jūmyssyz qalmady. Onyŋ äkesıne Bostondaǧy saŋyrau balalardy oqytatyn mektepke mūǧalım boluǧa ūsynys tüskende, äkesı ol orynǧa balasyn ūsynady. Aleksandrdyŋ qamqoryndaǧy balalardyŋ ışınde Gardner Habbard atty biznesmennıŋ 4 jasynda qyzamyq auruynyŋ kesırınen estu qabıletınen aiyrylyp qalǧan Meibl esımdı qyzy (keiınnen būl qyzdyŋ tılın şyǧaryp, Aleksandrdyŋ özı Meiblǧa üilenedı) men Tomas Sanders esımdı advokat ärı terı satuşy saudagerdıŋ balasy boldy. Būl ekı käsıpker keiınnen telefon biznesıne alǧaşqy investisiiany qūiady. Aleksandr äu basta erınnıŋ dırılınen saŋyraudyŋ bassüiegındegı rezonansty baiqaǧanda alǧan äserınen aiyǧa almady. Qūlaǧy naşar estitın adamdardyŋ bassüiegındegı rezonansty oiatatyn apparat oilap tabudy armandaidy.
Aleksandr Bell mektepte ūzaq tūraqtamady. 1872 jyly ony Boston universitetınıŋ medisina fakultetıne şaqyrady. Onda 1877 jylǧa deiın kafedra professory bolyp qyzmet atqarady.
Sol kezeŋde «Western Union Telegraph» kompaniiasy qosymşa telegraf jelılerın tartuǧa şyǧyn jūmsaudan qaşyp, bır jūpty sym boiymen bır mezette bırneşe telegramma jöneltudıŋ ädısın ızdep, qomaqty aqşalai syiaqyǧa konkurs jariialaidy. Konkursqa qatysuşylardyŋ bırı Aleksandr Bell boldy. Ol jöneltuşı punktke bırneşe kamerton (aiyr tärızdı aspap) ornatady. Kamertonnyŋ ärqaisysy ortaq jelıge belgılı bır jiılıktegı tok jıberedı. Qabyldauşy punktke de jöneltuşı punkttegı jiılıkke säikes keletın kamertondar ornatylady. Belldıŋ būl telegrafy bır mezette jetı telegramma jöneltuge qauqarly boldy. Ol būl qondyrǧyny akustikalyq talantyna süienıp jasap şyqty. Aleksandr Belldıŋ telegraf qūrastyruyna ekı adam kömektestı. Bırınşısı, elektroqūrylǧylar satatyn dükennıŋ elektromehanigı Tomas Uotson, ekınşısı, ataqty ǧalym, fizik D.Genri. T.Uotson Aleksandrǧa täjıribege qajet elektr būiymdaryn jetkızıp berıp tūrsa, D.Genri oǧan elektr men elektromagnit tolqyndarynyŋ shemalaryn berdı. Belldıŋ telegrafyn körgen qyraǧy köz D.Genri «Myna bastaǧan ısıŋızdı eş uaqytta tastamaŋyz» dep oǧan aqyl aitqanymen, Aleksandrdyŋ oiy basqa jaqta boldy. Ol saŋyraulardy jazbaşa hat almasudan qūtqaratyn, olarǧa dybys estırtetın apparat qūrastyryp şyǧarudyŋ qamymen jürdı. Bır jyl boiy Massachusetstegı otolaringologiialyq äskeri emhanada adamnyŋ estu qabıletın jetıldıru üşın, edäuır uaqyt arnaiy zertteu jūmystaryn jürgızedı.
Nemıs fizigı German Gelmgolstıŋ kıtabynan sezımtal membrananyŋ kömegımen dybysty elektr signalyna, elektr signalyn dybysqa ainaldyruǧa bolatynyn oqyǧannan keiın, A.Bell oiynda jürgen apparatyn jasauǧa kırıstı. «Eger dybystyŋ auada tuǧyzǧan terbelısıne teŋ tok terbelısın tuǧyza alsaq, onda ärtürlı dybystardyŋ berıluın jüzege asyruǧa bolady» dedı ol. Talaptanyp ıstegen eŋbek kezdeisoq jemısın beredı. Bıraq eŋbektıŋ nätijesı saŋyraularǧa emes, qūlaǧy men tılı sau adamdarǧa paida äkeldı.

Tarihtaǧy tūŋǧyş abonement A.Bell men onyŋ qūrylǧysy

Telefonnyŋ alǧaşqy prototipı
Bırde Aleksandr sūiyq batareialardy jalǧap jatyp, şalbaryna abaisyzda qyşqyl tögıp alady. Sasqanynan «Uotson, qaidasyn, berı kel mūnda!» dep dauystap jıberedı. Sol sätte Belldıŋ janynda mikrofon tūrǧan bolatyn. Bellden 12 metr qaşyqtyqtaǧy jertölede habar taratuşy qūrylǧyny şūqylap otyrǧan Uotson esık jaqtan jäne qolyndaǧy qūrylǧydan Aleksandrdyŋ dauysyn qatar estidı. Bızge jetken aŋyz osylai deidı. Bıraq bır närse şyndyq. Ol – adamdarǧa qyzmet etudı daǧdyǧa ainaldyrǧan Aleksandr Bell men onyŋ aqköŋıl dosy Tomas Uotsonnyŋ qajyrly eŋbek etkenı. Aleksandr Bell saŋyraularǧa dauys estırtetın apparatty qūrastyra almai kettı. Alaida onyŋ osy alturistıgı «aişylyq alys jerlerden jyldam habar alǧyzatyn» telefonnyŋ düniege keluıne sebepşı boldy. Köp ūzamai ol Tomas Uotsonmen bırge öte qarabaiyr qūraldar men priborlardy paidalanyp, telefonnyŋ eŋ alǧaşqy nūsqasyn jasap şyǧardy.
Onyŋ telefon apparatynyŋ basty bölşegı dybys tolqyndarynyŋ äserımen qozǧalatyn membrana boldy. 1876 jyly 7-nauryzda №174465 patentıne qol jetkızedı. Patenttıŋ aty «Adamnyŋ dausy men basqa da dybystardy elektr terbelısterın qalyptastyru arqyly telegrafpen jöneltudıŋ apparaty men metody» dep ataldy.
A.Belldıŋ telefonynyŋ kemşın tūstary da köp edı. Mäselen, ol oilap şyǧarǧan telefonnyŋ tūtqasy bolmady, ony paidalanǧanda bırese auyzǧa, bırese qūlaqqa aparuǧa tura keletın. Söileitın tūsy da, tyŋdaityn tūsy da bır saŋylau edı. Sol sebeptı telefonnyŋ syrtyna «Auyzben tyŋdamaŋdar, qūlaqpen söilespeŋder» degen söilem jabystyruǧa tura keldı. Abonentter tıkelei jalǧanyp otyrdy jäne gudoktyŋ ornyna ysqyryqtyŋ dausy şyǧatyn.
Eŋbekqor önertapqyş telefonnyŋ alǧaşqy nūsqasyn odan ary jetıldıre berdı. Onyŋ telefony 1876 jyly AQŞ-tyŋ täuelsızdıgıne 100 jyl toluyna orai ötkızılgen Filadelfiiadaǧy düniejüzılık körmede eŋ köztartarlyq eksponattardyŋ qatarynda boldy. Körmege qatysqan braziliialyq monarh II Pidro Belldıŋ 100 apparatyn satyp alady.

Bell men onyŋ telefonynyŋ ataǧy şyqqanymen, zamandastarynyŋ barlyǧy bırdei ony oŋ qabyldai almady. Sondyqtan telefondy ary qarai jetıldırude qarajat tapşylyǧy paida boldy. İnvestorlar – Habbard pen Sanders aqşalarynyŋ sarqylǧanyn aitty. Belldıŋ özı bıraz qaryzǧa batady.
Qaryzynan qūtylu maqsatynda telefonyn patentımen, şyǧaruǧa rūqsat beretın qūjatymen qosa «Western Union» kompaniiasyna 100 myŋ dollarǧa ūsynady. «Western Union» ol kezde 11 jyldyŋ ışınde kapitalyn 110 ese arttyrǧan ırı kompaniia edı. Kompaniia prezidentı Uiliam Orton men kompaniia jetekşılerı Belldıŋ telefonyn arzanqol oiynşyqqa balap, onyŋ ūsynysynan bas tartady. Būl «Western Union» kompaniiasynyŋ menedjerlerı jıberıp alǧan eŋ ülken qatelık bolatyn. «Western Union» kompaniiasy basşylarynyŋ asyǧys şeşımı Amerikanyŋ biznes tarihyndaǧy orny tolmas qatelıkterdıŋ bırıne jatady.
Aleksandr Bell men onyŋ serıkterı yzalanyp, telefon biznesın öz betterınşe damytuǧa kırısedı. Olar 1877 jyly 1-tamyz künı «Bell Telephone Company» käsıpornyn qūrady. Bank nesiesınıŋ küşımen qūrylǧan kompaniiaǧa nemıs
Söitıp, «Bell Telephone Company» telefon öndırısınıŋ tūsauyn kestı. Bıraq alǧaşqy kezderde telefondardy satpady, olardy tek jalǧa berdı. Osy marketingtık qadamnyŋ arqasynda kompaniia 778 telefon jelısın qūryp ülgerdı.
«Western Union» kompaniiasy 1878 jylǧa deiın Aleksandr Belldıŋ täjıribesıne nazar audarmady. Bırde qor naryǧyndaǧy qyzmetkerlerı alǧaşqy üreilı habardy jetkızedı: brokerler ekıjaqty bailanys qūralyn qūp körıp, telegraftan telefonǧa auysyp jatyr. Telegraftyŋ taǧy bır kemşılıgı arnaiy mamandardy oqytudy jäne olarǧa jaŋa jūmys oryndaryn aşudy talap etedı. Būl habardyŋ būlty qoiulanǧan saiyn, «Western Union» kompaniiasy menedjerlerınıŋ köz aldyna bırneşe jyl būryn apparaty men patentın 100 myŋ dollarǧa ötkıze almai yzalanyp ketken ūzyn boily, būira bas ǧalym elestei berdı.
«Western Union»-nıŋ menedjerlerı Belldı tauyp, oǧan 25 million dollar ūsynady! Būl joly Aleksandr Bell olardyŋ ūsynysynan bas tartady. Belldı köndıre almai kerı qaitqan «Western Union» basşylary «Eger saŋyraularǧa sabaq beretın qaidaǧy bır mūǧalım telefon oilap tapqan bolsa, onda Edison, Grei syndy geniiler onıkınen de myqty apparat jasap şyǧara alady» degen şeşımge kelıp, «American Speaking Telephone» atty qosymşa firma qūrady. Firma Belldıŋ patentın elemei telefon öndırısın qolǧa alady.
Aleksandr Bell jaŋalyǧyn ǧalymdardyŋ ortasynda däleldep jatyr
A.Bell kompaniiasyn bäsekege qabılettı etu üşın, bılıktı ekonomister men injenerlerdı jaldauǧa mäjbür boldy. Jas käsıpker Teodor Veildı «Bell Telephone Company»-dıŋ atqaruşy direktory etıp taǧaiyndasa, injener Frensis Bleiktı özıne kömekşı etıp alady. Degenmen, qarsylas jaq älı küştı bolatyn. «Bell Telephone Company» käsıpornynyŋ jyldyq tabysy 450 myŋ dollar bolsa, «Western Union» käsıpornynda būl körsetkış 41 million dollar edı.
Käsıporynnyŋ quatyn arttyru üşın, atqaruşy direktor Teodor Veil franchaizing shemasyn engızedı. Nätijesınde «Bell Telephone Company» obrazyndaǧy käsıporyndar qaptady. 1879 jyly «Bell Telephone Company»-dıŋ aksiia baǧasy 995 dollarǧa deiın aspandap, korporasiianyŋ jyldyq tabysy 6 million dollardan asyp jyǧylady. Onyŋ 30%-y A.Bellge tiesılı bolsa, 70%-y qalǧan serıkterınıŋ arasynda bölıske tüsedı.
«Bell Telephone Company» men «Western Union» arasyndaǧy soǧys sot zalynda jalǧasyn tapty. «Bell Telephone Company» käsıporny «Western Union»-nıŋ üstınen patent qūqyn būzyp jatqanyn aityp şaǧym tüsırse, qarsy jaq E.Grei arqyly A.Belldıŋ üstınen «plagiator» dep şaǧym jasaidy.
Tarih araqaşyqtyqty bır orynda qozǧalmai baǧyndyrǧysy kelgender turaly bırşama maǧlūmat qaldyrypty. Myŋ jyldai uaqyt būryn Kung-fu-ving esımdı qytai arnaiy qūbyr jasap, qaşyqtaǧy adammen äŋgımelesuge talpynys jasap körıptı. B.z.d VI ǧasyrda ömır sürgen parsy patşasy Kir 30 myŋ sarbazdy bır-bırınen dauys estılerdei alşaqtyqpen tızbektete ornalastyryp, patşaǧa qajettı aqparattar men patşanyŋ būiryqtaryn tasymaldatyp otyrǧan eken. B.z.d I ǧasyrda ǧūmyr keşken grek tarihşysy Diodor Sisiliiskiidıŋ sözınşe mūndai «telefondardyŋ» 30 kündık jerdegı aqparatty bır künde jetkıze alatyn mümkındıgı bolǧan. Iýlii Sezar galldyqtarda da osyndai bailanys jüiesı bolǧandyǧyn jäne olardyŋ aqparat jetkızu jyldamdyǧy 100 kilometr/saǧatqa teŋ ekenın bızge qaldyrǧan deregınde rastaidy. 1799 jyly Parij qalasynda bır äpendı dauystap aitylǧan äŋgımenı jarty şaqyrym jerge jetkıze alatyn jäşık oilap tapqanyn aityp jar salady. Oǧan eşkım senbeidı, baiǧūsty sol maŋdaǧy esı auysqandardy emdeitın emhanaǧa aparyp tastaidy. Sosyn jinalǧan jūrt apparatty audaryp-töŋkerıp tekserıp körgenımen, odan byjyldaǧan dybystan basqa eşteŋe estılmeidı. Tūrǧyndar tüsınıksız jäşıkke «telelog» dep at qoiady. 1854 jyly fransuzdyŋ Şarl Bursel esımdı telegrafistı bylai dep hat qaldyrypty: «Erte me, keş pe, söz elektr arqyly qaşyqtyqqa jetkızıletın bolady... Men täjıribenı bastap kördım. Täjıribe öte qiyn, köp uaqyt pen şydamdylyqty talap etedı. Bıraq jūmystyŋ qorytyndysy ümıt pen senım tudyryp otyr. Ekı terbelmelı plastinka jäne symmen qatar, taǧy bırneşe batareikalar ornatu jetkılıktı». «Telefon» degen terminnıŋ avtory da Ş.Bursel edı. Telefonnyŋ jūmys prinsipın Ş.Bursel özınıŋ 1854 jylǧy dissertasiiasynda körsetıp ötkenımen, telefon bailanysyn tolyq jüzege asyryp kete almady. Qiynşylyqta ömır sürıp jürıp, 84 jasynda köz jūmady. 1861 jyly nemıs fizigı ärı önertapqyşy İogann Filipp Reis muzykalyq ün men adam dausyn jıbere alatyn qūrylǧy oilap şyǧarady. Apparattyŋ mikrofony, qorektenu közı (galvanikalyq batareia) jäne dinamikasy boldy. Önertapqyş telefonyn Frankfurt-na-Mainedegı fizika qoǧamyna körsetedı. Täjıribe sättı ötkenımen, fizika qoǧamy oǧan eş qoldau körsetpeidı. İtaliandyq Antonio Maichchi özınıŋ jaŋalyǧyn şamamen 1849 jyldary aşady. Kaliforniiaǧa qonystanǧan ol patent aluǧa 1871 jyly ötınış tüsıredı. Qūjat räsımdeuge qarjysy jetpegendıkten, ısı aiaqsyz qalady. Arada alty jyl ötkende ekı ǧalym – A.Bell men E.Grei patent ielenedı. Arhiv aqtarǧan zertteuşıler būl ekı ǧalymnyŋ bır künde ötınış tapsyrǧanyn aitady. Ol kün – 1876 jyldyŋ 14-aqpany. A.Bell Vaşington biurosyna, E.Grei Chikago biurosyna ötınış tüsırgen. Bell ötınıştı Greiden 2 saǧat keş tapsyrǧan deitın de aqparatty qūlaǧyn qyltitady ǧalymdar.
A.Belldıŋ laboratoriialyq däpterınıŋ bır betı. Būl däpter sotta köp paidasyn tigızdı.
Bıraq ekeuınıŋ patentterınıŋ erekşe atap ötetın aiyrmaşylyqtary bar edı. E.Grei täjıribesın qaǧaz türınde, shema türınde qorǧaǧan. Al A.Bell patent biurosyna öz qolymen qūrastyrylǧan apparatyn qūşaqtap kelgen. «Western Union»-nıŋ Aleksandr Bellge «plagiator» dep aidap salǧan adamy osy E.Grei bolatyn. Osy küngı bıraz mamandar «Western Union» kompaniiasyn ekonomikalyq müdde üşın patent dauyn qozdyruşy dep aiyptaidy.
1878 jyly telefon patentıne qatysty ırı sot prosesı bolyp ötedı. 11 punkt boiynşa ötken sotqa A.Bellmen bırge oǧan qarsylas 13 ǧalym qatysady. Olar – Mak Donoug, Edison, Berliner, Richmond, Grei, Dolbir, Hodkomb, Chinnok, Randal, Blek, İrvin, Felps, Felker. Sottyŋ şeşımı boiynşa 11 punktıŋ 8-ı A.Belldıŋ paidasyna, 2-uı Edisonnyŋ paidasyna, 1-uı Mak Donougtıŋ paidasyna şeşıledı. Belldıŋ formulalarǧa, shemalarǧa, sūlbalar men kestelerge toly jūmys kündelıgı onyŋ sotta jeŋıp şyǧuyna köp kömegın tigızedı. Sot «Western Union»-dı telefon biznesınen bas tartqyzdyrtyp, sonymen qatar ol kompaniia patent zaŋyn būzǧany üşın öz tabysynyŋ 20%-yn A.Belldıŋ esepşotyna audaryp tūruǧa mındetteldı. Jäne ol tölem A.Belldıŋ patent merzımı aiaqtalǧanşa tölenıp tūru kerek.
«Western Union» kompaniiasy qazır tek aqşa audarymdary qyzmetımen ainalysady
Bükıl telefon şaruaşylyǧy «Bell Telephone Company»-dıŋ qaramaǧyna ötıp, «Western Union»-nıŋ enşısınde tek telegraf ısı ǧana qalady. Uaqyt öte kele telekommunikasiia qarqyndy damyǧandyqtan, telegraf mülde maŋyzyn joiady. Edisonnyŋ Amerikadaǧy, Iаkobidıŋ Reseidegı telegrafty saqtap qalu üşın jantalasyp jasaǧan ǧylymi täjıribelerı jemısın bermedı. «Western Union» kompaniiasy qazırgı taŋda tek qarjylyq operasiialar jürgızumen, aqşa audarymymen ǧana ainalysady.
18 jyl boiy sot zaldaryna jiı kıruge mäjbür bolǧan A.Belldıŋ bır närsege anyq közı jettı: qaǧazdar men qūjattarǧa öte mūqiiat köŋıl bölu kerek eken.
Degenmen A.Belldıŋ jaulary mūnymen azaiyp qalmady. Klivlend AQŞ-tyŋ prezidentı bolǧan tūsta A.Belldıŋ patentı men biznesın tartyp alu jönınde astyrtyn kelısım jasalady. Būl qūpiia kelısımge AQŞ-tyŋ bas prokurory, bırneşe senator, bırqatar kongressmender, Tennesi ştatynyŋ būrynǧy gubernatory qatysady. Alaida olardyŋ būl jospary ıske aspai orta jolda üzılıp qalady.
Al A.Belldı telefon biznesı tym qatty qyzyqtyrmady. Özıne tiesılı aksiialyq ülesınıŋ köp bölıgın äielıne berıp, özı saŋyraularǧa sabaq berumen ainalysuǧa, basqa ǧylymi täjıribeler jasauǧa den qoidy. Bell qūlaǧy mükıs jandarǧa dybys estırtetın apparat qūrastyryp şyǧara almaǧany üşın, özın ömırınıŋ soŋyna deiın kınälap öttı.
Telefon A.Belldıŋ oryndalmai qalǧan armanynyŋ prototipı bolatyn. Ol sonymen qatar fonoavtograf, audiometr, fotofon, metall ızdeuşı nasos, gidrosamolet jäne taǧy basqa, barlyǧyn qosqanda 30 patenttıŋ iesı. Alaida A.Bell düiım jūrttyŋ esınde telefonymen qaldy. Ol 1922 jyly 4-tamyz künı 75 jasynda qaitys bolǧanda, ünsızdık retınde Amerika men Kanadadaǧy 13 million apparat bır minutqa aǧytylyp tastaldy.
A.Belldıŋ Brantford qalasyndaǧy eskertkışı
Tūjyrym: «Bell Telephone Company» korporasiiasynyŋ esep-qisap, kommersiialyq jūmystary tūtastai basqa adamdardyŋ qolynda boldy. A.Belldı millioner qylǧan onyŋ şyǧarmaşylyq eŋbekqorlyǧy, tereŋ oiy men keŋ qiialy edı. Ony bügıngı taŋda qoǧamnyŋ ajyramas bır bölıgıne ainalǧan bailanys salasynyŋ kemeŋgerı deuge bolady.
Abai Asyl
Adyrna ūlttyq portaly