Aleksandr Bell - telefondy oılap tapqan jáne ony turmysqa engizgen ónertapqysh-kásipker. Telekommýnıkaııanyń bazasyn qalyptastyrýshy. №1 abonement, ıaǵnı telefondy alǵashqy paıdalanýshy.
Aleksandr Bell 1847 jyly Shotlandııanyń Edınbýrg qalasyndaǵy zııaly januıada dúnıege keledi. Atasy Aleksandr (onyń da aty-jóni Aleksandr Bell) sheshendik óner mektebiniń negizin qalaýshy, «Kórkem úzindiler» atty kitaptyń avtory. Ákesi Melvıll Bell «kórinetin dybys» fonetıkalyq jobasyn ǵylymǵa engizgen ǵalym. Qazirgi zamanda shet tilin durys oqý úshin qoldanylyp júrgen fonetıkalyq transkrıpııa bastaýyn Melvıll Bellden alady. Melvıll Bell osy júıe arqyly sańyraý jandardy sóıletýmen de shuǵyldandy. Olarǵa sózderdi tamaq, alqym, aýyz, til, erinniń qozǵalystaryn kózderine kórsetý arqyly úıretti. Eshqashan sóz estip kórmegen kereń adamdarǵa arnap transkrıpııa qurastyrady. Melvıll Bell óziniń úsh ulyna da sańyraýlardy oqytý ádisin úıretti. Aǵaıyndy Bellder ákeleriniń saýatty dıkııa júrgizý metodıkasyn jetildirýmen aınalysty. Bala Aleksandr úıdiń ortanshysy edi. Onyń anasy da qulaǵy óte nashar estıtin jan bolatyn. Sol sebepten Bell áýleti qulaǵy múkis adamdarǵa jiti kóńil bóldi.
Aleksandr Bell 13 jasynda Edınbýrgtegi Korol mektebin támamdaıdy. 14 jasynda Londondaǵy atasynyń úıine aýysady. Nemeresiniń mektepten alǵan bilimine kóńili tolmaǵan qart Aleksandr ony óz qamqoryna alyp, jeke kitaphanasyna kirgizip, ondaǵy kitaptarmen tanystyrady. Nemeresin ózi sabaq beretin mekteptegi dáristerge qatystyrady. Kópti kórgen ustaz bala Aleksandrǵa Shekspırdiń shyǵarmalarynyń tolyq dıkııasyn (maqamyn) meńgertý úshin, tańnan tańǵa, keshten keshke deıin qaıtalap oqyta berýshi edi. Ol atasynyń mektebinen medıınalyq, fılosofııalyq, ádebı jáne mýzykalyq bilim alyp shyǵady.
Jasóspirim Aleksandr 16 jasynda Eldjın qalasyndaǵy mektepke sheshendik óner jáne mýzyka páninen sabaq beretin muǵalim bolyp ornalasady. Kelesi jyly Ýeston-Hoýz akademııasyna oqytýshy bolyp aýysady. Birde ol paıentterimen jumys istep júrip mynaǵan kóz jetkizedi: áńgimelesý kezinde sóıleýshi adam qulaǵy múkis suhbattasýshynyń basyna ernin sál jabystyra tıgizip sóılese, sańyraýdyń bassúıeginde rezonans paıda bolyp, oǵan sózdiń dybystary azdap bolsa da estiledi eken! Telefonnyń alǵashqy teorııalyq belgileri jas ǵalymnyń oıynda osylaı paıda bolǵan edi. Biraq bul kezde Aleksandr Belldiń basty kózdegeni telefon emes, qulaǵy múkis jandarǵa sózderdi estirtý arqyly, olarǵa sóıleýdi úıretý bolatyn. Osy kezden bastap ol akýstıkaǵa, sózderdiń fızıologııalyq qurylysyna jáne sańyraýlardyń sózderdi qabyldaý anatomııasyna den qoıyp, tereń ǵylymı izdeniske tústi. London ýnıversıtetinde fılolog-professor bolyp qyzmet etetin ákesiniń janynda assıstent bolyp jumys isteıdi.
Alaıda sol jyldary Bellder otbasy aýyr qaıǵyǵa ushyraıdy. Aleksandrdyń aǵasy men inisi birinen soń biri týberkýlezden kóz jumady. Aleksandr da qatty syrqattanyp, tósek tartyp jatyp qalady. Ony emdegen dárigerler Aleksandrdyń ata-anasyna klımaty men aýa raıy basqa aımaqqa kóshýge keńes beredi. Melvıll Bell áıeli men jalǵyz balasyn ertip, Kanadanyń ońtústik-shyǵysyndaǵy Brantford qalasyna qonys aýdarady.
Jańa orynǵa qonystanǵan soń da Aleksandr jumyssyz qalmady. Onyń ákesine Bostondaǵy sańyraý balalardy oqytatyn mektepke muǵalim bolýǵa usynys túskende, ákesi ol orynǵa balasyn usynady. Aleksandrdyń qamqoryndaǵy balalardyń ishinde Gardner Habbard atty bıznesmenniń 4 jasynda qyzamyq aýrýynyń kesirinen estý qabiletinen aıyrylyp qalǵan Meıbl esimdi qyzy (keıinnen bul qyzdyń tilin shyǵaryp, Aleksandrdyń ózi Meıblǵa úılenedi) men Tomas Sanders esimdi advokat ári teri satýshy saýdagerdiń balasy boldy. Bul eki kásipker keıinnen telefon bıznesine alǵashqy ınvestıııany quıady. Aleksandr áý basta erinniń dirilinen sańyraýdyń bassúıegindegi rezonansty baıqaǵanda alǵan áserinen aıyǵa almady. Qulaǵy nashar estıtin adamdardyń bassúıegindegi rezonansty oıatatyn apparat oılap tabýdy armandaıdy.
Aleksandr Bell mektepte uzaq turaqtamady. 1872 jyly ony Boston ýnıversıtetiniń medıına fakýltetine shaqyrady. Onda 1877 jylǵa deıin kafedra professory bolyp qyzmet atqarady.
Sol kezeńde «Western Union Telegraph» kompanııasy qosymsha telegraf jelilerin tartýǵa shyǵyn jumsaýdan qashyp, bir jupty sym boıymen bir mezette birneshe telegramma jóneltýdiń ádisin izdep, qomaqty aqshalaı syıaqyǵa konkýrs jarııalaıdy. Konkýrsqa qatysýshylardyń biri Aleksandr Bell boldy. Ol jóneltýshi pýnktke birneshe kamerton (aıyr tárizdi aspap) ornatady. Kamertonnyń árqaısysy ortaq jelige belgili bir jıiliktegi tok jiberedi. Qabyldaýshy pýnktke de jóneltýshi pýnkttegi jıilikke sáıkes keletin kamertondar ornatylady. Belldiń bul telegrafy bir mezette jeti telegramma jóneltýge qaýqarly boldy. Ol bul qondyrǵyny akýstıkalyq talantyna súıenip jasap shyqty. Aleksandr Belldiń telegraf qurastyrýyna eki adam kómektesti. Birinshisi, elektroqurylǵylar satatyn dúkenniń elektromehanıgi Tomas Ýotson, ekinshisi, ataqty ǵalym, fızık D.Genrı. T.Ýotson Aleksandrǵa tájirıbege qajet elektr buıymdaryn jetkizip berip tursa, D.Genrı oǵan elektr men elektromagnıt tolqyndarynyń shemalaryn berdi. Belldiń telegrafyn kórgen qyraǵy kóz D.Genrı «Myna bastaǵan isińizdi esh ýaqytta tastamańyz» dep oǵan aqyl aıtqanymen, Aleksandrdyń oıy basqa jaqta boldy. Ol sańyraýlardy jazbasha hat almasýdan qutqaratyn, olarǵa dybys estirtetin apparat qurastyryp shyǵarýdyń qamymen júrdi. Bir jyl boıy Massachýsetstegi otolarıngologııalyq áskerı emhanada adamnyń estý qabiletin jetildirý úshin, edáýir ýaqyt arnaıy zertteý jumystaryn júrgizedi.
Nemis fızıgi German Gelmgoltiń kitabynan sezimtal membrananyń kómegimen dybysty elektr sıgnalyna, elektr sıgnalyn dybysqa aınaldyrýǵa bolatynyn oqyǵannan keıin, A.Bell oıynda júrgen apparatyn jasaýǵa kiristi. «Eger dybystyń aýada týǵyzǵan terbelisine teń tok terbelisin týǵyza alsaq, onda ártúrli dybystardyń berilýin júzege asyrýǵa bolady» dedi ol. Talaptanyp istegen eńbek kezdeısoq jemisin beredi. Biraq eńbektiń nátıjesi sańyraýlarǵa emes, qulaǵy men tili saý adamdarǵa paıda ákeldi.
Tarıhtaǵy tuńǵysh abonement A.Bell men onyń qurylǵysy
Telefonnyń alǵashqy prototıpi
Birde Aleksandr suıyq batareıalardy jalǵap jatyp, shalbaryna abaısyzda qyshqyl tógip alady. Sasqanynan «Ýotson, qaıdasyn, beri kel munda!» dep daýystap jiberedi. Sol sátte Belldiń janynda mıkrofon turǵan bolatyn. Bellden 12 metr qashyqtyqtaǵy jertólede habar taratýshy qurylǵyny shuqylap otyrǵan Ýotson esik jaqtan jáne qolyndaǵy qurylǵydan Aleksandrdyń daýysyn qatar estıdi. Bizge jetken ańyz osylaı deıdi. Biraq bir nárse shyndyq. Ol – adamdarǵa qyzmet etýdi daǵdyǵa aınaldyrǵan Aleksandr Bell men onyń aqkóńil dosy Tomas Ýotsonnyń qajyrly eńbek etkeni. Aleksandr Bell sańyraýlarǵa daýys estirtetin apparatty qurastyra almaı ketti. Alaıda onyń osy altýrıstigi «aıshylyq alys jerlerden jyldam habar alǵyzatyn» telefonnyń dúnıege kelýine sebepshi boldy. Kóp uzamaı ol Tomas Ýotsonmen birge óte qarabaıyr quraldar men prıborlardy paıdalanyp, telefonnyń eń alǵashqy nusqasyn jasap shyǵardy.
Onyń telefon apparatynyń basty bólshegi dybys tolqyndarynyń áserimen qozǵalatyn membrana boldy. 1876 jyly 7-naýryzda №174465 patentine qol jetkizedi. Patenttiń aty «Adamnyń daýsy men basqa da dybystardy elektr terbelisterin qalyptastyrý arqyly telegrafpen jóneltýdiń apparaty men metody» dep ataldy.
A.Belldiń telefonynyń kemshin tustary da kóp edi. Máselen, ol oılap shyǵarǵan telefonnyń tutqasy bolmady, ony paıdalanǵanda birese aýyzǵa, birese qulaqqa aparýǵa týra keletin. Sóıleıtin tusy da, tyńdaıtyn tusy da bir sańylaý edi. Sol sebepti telefonnyń syrtyna «Aýyzben tyńdamańdar, qulaqpen sóılespeńder» degen sóılem jabystyrýǵa týra keldi. Abonentter tikeleı jalǵanyp otyrdy jáne gýdoktyń ornyna ysqyryqtyń daýsy shyǵatyn.
Eńbekqor ónertapqysh telefonnyń alǵashqy nusqasyn odan ary jetildire berdi. Onyń telefony 1876 jyly AQSh-tyń táýelsizdigine 100 jyl tolýyna oraı ótkizilgen Fıladelfııadaǵy dúnıejúzilik kórmede eń kóztartarlyq eksponattardyń qatarynda boldy. Kórmege qatysqan brazılııalyq monarh II Pıdro Belldiń 100 apparatyn satyp alady.
A.Belldiń telefonynyń alǵashqy jetildirilgen nusqasy
Bell men onyń telefonynyń ataǵy shyqqanymen, zamandastarynyń barlyǵy birdeı ony oń qabyldaı almady. Sondyqtan telefondy ary qaraı jetildirýde qarajat tapshylyǵy paıda boldy. Investorlar – Habbard pen Sanders aqshalarynyń sarqylǵanyn aıtty. Belldiń ózi biraz qaryzǵa batady.
Qaryzynan qutylý maqsatynda telefonyn patentimen, shyǵarýǵa ruqsat beretin qujatymen qosa «Western Union» kompanııasyna 100 myń dollarǵa usynady. «Western Union» ol kezde 11 jyldyń ishinde kapıtalyn 110 ese arttyrǵan iri kompanııa edi. Kompanııa prezıdenti Ýılıam Orton men kompanııa jetekshileri Belldiń telefonyn arzanqol oıynshyqqa balap, onyń usynysynan bas tartady. Bul «Western Union» kompanııasynyń menedjerleri jiberip alǵan eń úlken qatelik bolatyn. «Western Union» kompanııasy basshylarynyń asyǵys sheshimi Amerıkanyń bıznes tarıhyndaǵy orny tolmas qatelikterdiń birine jatady.
Aleksandr Bell men onyń serikteri yzalanyp, telefon bıznesin óz betterinshe damytýǵa kirisedi. Olar 1877 jyly 1-tamyz kúni «Bell Telephone Company» kásipornyn qurady. Bank nesıesiniń kúshimen qurylǵan kompanııaǵa nemis ónertapqyshy Emıl Berlıner (kómir mıkrofonyna alǵan patentimen birge) kelip qosylady. Kómir mıkrofony telefon tutqasynyń sezimtaldyq qasıetin arttyrýǵa septigin tıgizdi.
Sóıtip, «Bell Telephone Company» telefon óndirisiniń tusaýyn kesti. Biraq alǵashqy kezderde telefondardy satpady, olardy tek jalǵa berdi. Osy marketıngtik qadamnyń arqasynda kompanııa 778 telefon jelisin quryp úlgerdi.
«Western Union» kompanııasy 1878 jylǵa deıin Aleksandr Belldiń tájirıbesine nazar aýdarmady. Birde qor naryǵyndaǵy qyzmetkerleri alǵashqy úreıli habardy jetkizedi: brokerler ekijaqty baılanys quralyn qup kórip, telegraftan telefonǵa aýysyp jatyr. Telegraftyń taǵy bir kemshiligi arnaıy mamandardy oqytýdy jáne olarǵa jańa jumys oryndaryn ashýdy talap etedi. Bul habardyń bulty qoıýlanǵan saıyn, «Western Union» kompanııasy menedjerleriniń kóz aldyna birneshe jyl buryn apparaty men patentin 100 myń dollarǵa ótkize almaı yzalanyp ketken uzyn boıly, buıra bas ǵalym elesteı berdi.
«Western Union»-niń menedjerleri Belldi taýyp, oǵan 25 mıllıon dollar usynady! Bul joly Aleksandr Bell olardyń usynysynan bas tartady. Belldi kóndire almaı keri qaıtqan «Western Union» basshylary «Eger sańyraýlarǵa sabaq beretin qaıdaǵy bir muǵalim telefon oılap tapqan bolsa, onda Edıson, Greı syndy genııler onikinen de myqty apparat jasap shyǵara alady» degen sheshimge kelip, «American Speaking Telephone» atty qosymsha fırma qurady. Fırma Belldiń patentin elemeı telefon óndirisin qolǵa alady.
Aleksandr Bell jańalyǵyn ǵalymdardyń ortasynda dáleldep jatyr
A.Bell kompanııasyn básekege qabiletti etý úshin, bilikti ekonomıster men ınjenerlerdi jaldaýǵa májbúr boldy. Jas kásipker Teodor Veıldi «Bell Telephone Company»-diń atqarýshy dırektory etip taǵaıyndasa, ınjener Frensıs Bleıkti ózine kómekshi etip alady. Degenmen, qarsylas jaq áli kúshti bolatyn. «Bell Telephone Company» kásipornynyń jyldyq tabysy 450 myń dollar bolsa, «Western Union» kásipornynda bul kórsetkish 41 mıllıon dollar edi.
Kásiporynnyń qýatyn arttyrý úshin, atqarýshy dırektor Teodor Veıl franchaızıng shemasyn engizedi. Nátıjesinde «Bell Telephone Company» obrazyndaǵy kásiporyndar qaptady. 1879 jyly «Bell Telephone Company»-diń akııa baǵasy 995 dollarǵa deıin aspandap, korporaııanyń jyldyq tabysy 6 mıllıon dollardan asyp jyǵylady. Onyń 30%-y A.Bellge tıesili bolsa, 70%-y qalǵan serikteriniń arasynda bóliske túsedi.
«Bell Telephone Company» men «Western Union» arasyndaǵy soǵys sot zalynda jalǵasyn tapty. «Bell Telephone Company» kásiporny «Western Union»-niń ústinen patent quqyn buzyp jatqanyn aıtyp shaǵym túsirse, qarsy jaq E.Greı arqyly A.Belldiń ústinen «plagıator» dep shaǵym jasaıdy.
Tarıh araqashyqtyqty bir orynda qozǵalmaı baǵyndyrǵysy kelgender týraly birshama maǵlumat qaldyrypty. Myń jyldaı ýaqyt buryn Kýng-fý-vıng esimdi qytaı arnaıy qubyr jasap, qashyqtaǵy adammen áńgimelesýge talpynys jasap kóripti. B.z.d VI ǵasyrda ómir súrgen parsy patshasy Kır 30 myń sarbazdy bir-birinen daýys estilerdeı alshaqtyqpen tizbektete ornalastyryp, patshaǵa qajetti aqparattar men patshanyń buıryqtaryn tasymaldatyp otyrǵan eken. B.z.d I ǵasyrda ǵumyr keshken grek tarıhshysy Dıodor Sıılııskııdiń sózinshe mundaı «telefondardyń» 30 kúndik jerdegi aqparatty bir kúnde jetkize alatyn múmkindigi bolǵan. Iýlıı ezar galldyqtarda da osyndaı baılanys júıesi bolǵandyǵyn jáne olardyń aqparat jetkizý jyldamdyǵy 100 kılometr/saǵatqa teń ekenin bizge qaldyrǵan dereginde rastaıdy. 1799 jyly Parıj qalasynda bir ápendi daýystap aıtylǵan áńgimeni jarty shaqyrym jerge jetkize alatyn jáshik oılap tapqanyn aıtyp jar salady. Oǵan eshkim senbeıdi, baıǵusty sol mańdaǵy esi aýysqandardy emdeıtin emhanaǵa aparyp tastaıdy. Sosyn jınalǵan jurt apparatty aýdaryp-tóńkerip tekserip kórgenimen, odan byjyldaǵan dybystan basqa eshteńe estilmeıdi. Turǵyndar túsiniksiz jáshikke «telelog» dep at qoıady. 1854 jyly franýzdyń Sharl Býrsel esimdi telegrafısti bylaı dep hat qaldyrypty: «Erte me, kesh pe, sóz elektr arqyly qashyqtyqqa jetkiziletin bolady... Men tájirıbeni bastap kórdim. Tájirıbe óte qıyn, kóp ýaqyt pen shydamdylyqty talap etedi. Biraq jumystyń qorytyndysy úmit pen senim týdyryp otyr. Eki terbelmeli plastınka jáne symmen qatar, taǵy birneshe batareıkalar ornatý jetkilikti». «Telefon» degen termınniń avtory da Sh.Býrsel edi. Telefonnyń jumys prınıpin Sh.Býrsel óziniń 1854 jylǵy dıssertaııasynda kórsetip ótkenimen, telefon baılanysyn tolyq júzege asyryp kete almady. Qıynshylyqta ómir súrip júrip, 84 jasynda kóz jumady. 1861 jyly nemis fızıgi ári ónertapqyshy Iogann Fılıpp Reıs mýzykalyq ún men adam daýsyn jibere alatyn qurylǵy oılap shyǵarady. Apparattyń mıkrofony, qorektený kózi (galvanıkalyq batareıa) jáne dınamıkasy boldy. Ónertapqysh telefonyn Frankfýrt-na-Maınedegi fızıka qoǵamyna kórsetedi. Tájirıbe sátti ótkenimen, fızıka qoǵamy oǵan esh qoldaý kórsetpeıdi. Italıandyq Antonıo Maıchchı óziniń jańalyǵyn shamamen 1849 jyldary ashady. Kalıfornııaǵa qonystanǵan ol patent alýǵa 1871 jyly ótinish túsiredi. Qujat rásimdeýge qarjysy jetpegendikten, isi aıaqsyz qalady. Arada alty jyl ótkende eki ǵalym – A.Bell men E.Greı patent ıelenedi. Arhıv aqtarǵan zertteýshiler bul eki ǵalymnyń bir kúnde ótinish tapsyrǵanyn aıtady. Ol kún – 1876 jyldyń 14-aqpany. A.Bell Vashıngton bıýrosyna, E.Greı Chıkago bıýrosyna ótinish túsirgen. Bell ótinishti Greıden 2 saǵat kesh tapsyrǵan deıtin de aqparatty qulaǵyn qyltıtady ǵalymdar.
A.Belldiń laboratorııalyq dápteriniń bir beti. Bul dápter sotta kóp paıdasyn tıgizdi.
Biraq ekeýiniń patentteriniń erekshe atap ótetin aıyrmashylyqtary bar edi. E.Greı tájirıbesin qaǵaz túrinde, shema túrinde qorǵaǵan. Al A.Bell patent bıýrosyna óz qolymen qurastyrylǵan apparatyn qushaqtap kelgen. «Western Union»-niń Aleksandr Bellge «plagıator» dep aıdap salǵan adamy osy E.Greı bolatyn. Osy kúngi biraz mamandar «Western Union» kompanııasyn ekonomıkalyq múdde úshin patent daýyn qozdyrýshy dep aıyptaıdy.
1878 jyly telefon patentine qatysty iri sot proesi bolyp ótedi. 11 pýnkt boıynsha ótken sotqa A.Bellmen birge oǵan qarsylas 13 ǵalym qatysady. Olar – Mak Donoýg, Edıson, Berlıner, Rıchmond, Greı, Dolbır, Hodkomb, Chınnok, Randal, Blek, Irvın, Felps, Felker. Sottyń sheshimi boıynsha 11 pýnktiń 8-i A.Belldiń paıdasyna, 2-ýi Edısonnyń paıdasyna, 1-ýi Mak Donoýgtiń paıdasyna sheshiledi. Belldiń formýlalarǵa, shemalarǵa, sulbalar men kestelerge toly jumys kúndeligi onyń sotta jeńip shyǵýyna kóp kómegin tıgizedi. Sot «Western Union»-di telefon bıznesinen bas tartqyzdyrtyp, sonymen qatar ol kompanııa patent zańyn buzǵany úshin óz tabysynyń 20%-yn A.Belldiń esepshotyna aýdaryp turýǵa mindetteldi. Jáne ol tólem A.Belldiń patent merzimi aıaqtalǵansha tólenip turý kerek.
«Western Union» kompanııasy qazir tek aqsha aýdarymdary qyzmetimen aınalysady
Búkil telefon sharýashylyǵy «Bell Telephone Company»-diń qaramaǵyna ótip, «Western Union»-niń enshisinde tek telegraf isi ǵana qalady. Ýaqyt óte kele telekommýnıkaııa qarqyndy damyǵandyqtan, telegraf múlde mańyzyn joıady. Edısonnyń Amerıkadaǵy, Iakobıdiń Reseıdegi telegrafty saqtap qalý úshin jantalasyp jasaǵan ǵylymı tájirıbeleri jemisin bermedi. «Western Union» kompanııasy qazirgi tańda tek qarjylyq operaııalar júrgizýmen, aqsha aýdarymymen ǵana aınalysady.
18 jyl boıy sot zaldaryna jıi kirýge májbúr bolǵan A.Belldiń bir nársege anyq kózi jetti: qaǵazdar men qujattarǵa óte muqııat kóńil bólý kerek eken.
Degenmen A.Belldiń jaýlary munymen azaıyp qalmady. Klıvlend AQSh-tyń prezıdenti bolǵan tusta A.Belldiń patenti men bıznesin tartyp alý jóninde astyrtyn kelisim jasalady. Bul qupııa kelisimge AQSh-tyń bas prokýrory, birneshe senator, birqatar kongressmender, Tennesı shtatynyń burynǵy gýbernatory qatysady. Alaıda olardyń bul jospary iske aspaı orta jolda úzilip qalady.
Al A.Belldi telefon bıznesi tym qatty qyzyqtyrmady. Ózine tıesili akııalyq úlesiniń kóp bóligin áıeline berip, ózi sańyraýlarǵa sabaq berýmen aınalysýǵa, basqa ǵylymı tájirıbeler jasaýǵa den qoıdy. Bell qulaǵy múkis jandarǵa dybys estirtetin apparat qurastyryp shyǵara almaǵany úshin, ózin ómiriniń sońyna deıin kinálap ótti.
Telefon A.Belldiń oryndalmaı qalǵan armanynyń prototıpi bolatyn. Ol sonymen qatar fonoavtograf, aýdıometr, fotofon, metall izdeýshi nasos, gıdrosamolet jáne taǵy basqa, barlyǵyn qosqanda 30 patenttiń ıesi. Alaıda A.Bell dúıim jurttyń esinde telefonymen qaldy. Ol 1922 jyly 4-tamyz kúni 75 jasynda qaıtys bolǵanda, únsizdik retinde Amerıka men Kanadadaǵy 13 mıllıon apparat bir mınýtqa aǵytylyp tastaldy.
A.Belldiń Brantford qalasyndaǵy eskertkishi
Tujyrym: «Bell Telephone Company» korporaııasynyń esep-qısap, kommerııalyq jumystary tutastaı basqa adamdardyń qolynda boldy. A.Belldi mıllıoner qylǵan onyń shyǵarmashylyq eńbekqorlyǵy, tereń oıy men keń qııaly edi. Ony búgingi tańda qoǵamnyń ajyramas bir bóligine aınalǵan baılanys salasynyń kemeńgeri deýge bolady.
Abaı Asyl
Adyrna ulttyq portaly
