Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev «Ädılettı Qazaqstannyŋ ekonomikalyq baǧdary» atty Joldauynda el damuynyŋ basty baǧyttaryn jariia etkenı būqara halyqqa jaqsy tanys. Memleket basşysy maŋyzdy Joldauda şaǧyn jäne orta käsıpkerlık subektılerın qoldau, auyl şaruaşylyǧy, energetika, kölık-logistika, kreativtı industriiany damytu, önerkäsıptı damytu jäne basqa salalar boiynşa Ükımetke naqty mındetter jüktedı.
Memlekettıŋ ekonomikaǧa yqpalyn azaituǧa, makroekonomikalyq saiasatty qaita qarauǧa, salyq, biudjet saiasatyn reformalauǧa qatysty bırneşe bastama köterdı. Būl tapsyrmalardyŋ naqty jüzege asyrylyp jatqanynyna jaqynda jyl tolady. Osy bır jylǧa juyq uaqyt ışınde orty jäne şaǧyn käsıpkerlık salasynda qandai özgerıster bolyp jatyr? Otandyq jeŋıl önerkäsıp salasyn damytuǧa atsalysyp jürgen jeke käsıpker Saltanat Japarovamen äŋgımelesken edık.
- Saltanat hanym, sızdıŋ belsendı eŋbek etıp jürgenıŋızdı bılemız. Qazaqstan azamaty retınde sızdıŋ oiyŋyzşa, Joldauda aitylǧan dünieler qanşalyqty oryndaldy?
- Men öz salam boiynşa aitsam, özımnıŋ baiqaǧanym aldyŋǧy jyldardaǧydai emes, şaǧyn jäne orta käsıpkerlık salasynda bırşama ädılettık ornady. Biudjet-salyq jaǧynda qazır bärı aşyq. Öitkenı el bilıgı ekonomikalyq erkındıktı qoldap otyr. Qazırgı taŋda zaŋdyq tūrǧyda dauly jäne tüsınıksız mäselelerdı käsıpkerlerdıŋ paidasyna şeşuge mümkındık berılgen. Ekınşı deŋgeilı bankterdegı nesieleu şarttary säl de bolsa jeŋıldetıldı. Būny öz közımızben körıp, sezınıp otyrmyz. «Ädılettı Qazaqstannyŋ ekonomikalyq baǧdary» Joldauynda Memleket basşysy el ekonomikasynyŋ jaŋa modelge köşuı, halyqtyŋ tūrmysyn tüzeudı, jeke käsıpkerlıktı, auyl şaruaşylyǧyn, öndırıstı, önerkäsıptı damytu sekıldı mäselelerdı qozǧap, negızgı baǧyttardy aiqyndap bergenıne kuä boldyq. Şaǧyn jäne orta bizneske meilınşe qoldau körsetıp jatyr, qanşama adam jūmyspen qamtylǧan. Naqty mälımettermen mysal keltırsek, qazaqstandyq şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktıŋ ekonomikaǧa qatysu ülesı 31,7 paiyzdan 36,4 paiyzǧa deiın, iaǧni 4,7 paiyzǧa östı. Soŋǧy statistikalyq derekter boiynşa jūmyspen qamtylǧandardyŋ jalpy sany 23,8 paiyzǧa ösıp, 4,2 mln adamǧa jettı. Özımızdı aitsaq, bızdıŋ jeke käsıp qazır 40 şaqty adamdy jūmyspen qamtyp otyr. Jeke käsıpkerlık damysa, halyqtyŋ da tūrmysy tüzeledı dep oilaimyn. Osy oraida Memleket basşysy ekonomikalyq damudyŋ jaŋa ülgısıne köşudıŋ negızgı basymdyqtaryn belgılep berdı. 2029 jylǧa qarai ūlttyq ekonomikanyŋ kölemın 2 esege ūlǧaityp, 450 mlrd AQŞ dollaryna jetkızu turaly aityldy. Sondyqtan, «auqymdy ärı kürdelı mındettı ıske asyru üşın şaǧyn jäne orta biznes ekonomikany damytudyŋ maŋyzdy draiverlerınıŋ bırı boluy tiıs» degen Prezidentımızdıŋ pıkırıne tolyq qosylam.
- Käsıpkerlerdı qoldau maqsatynda berıletın granttar men jeŋıldetılgen nesielerden nätije bar ma? Käsıpkerler qauymy osy igılıkterdı körıp otyr ma?
- Ärine körıp otyr. Būl önım öndıruşıler üşın, käsıpkerler qauymy üşın ülken mümkındık. ŞOB damytuǧa baǧyttalǧan «Biznestıŋ jol kartasy» jäne «Qarapaiym zattar ekonomikasy» atty baǧdarlamalar ıske qosyldy. Şaǧyn biznestı ırılendıruge jäne orta biznestıŋ sapaly ösuıne keşendı yntalandyru baǧdarlamasy äzırlengen. Sonymen qatar, arnaiy granttarǧa qol jetkızuge jäne qaitarymsyz nesielerdı aluǧa mümkındık mol. Käsıpkerlıktı damytu baǧdarlamasy arqyly jeŋıldetılgen nesienı de räsımdeuge bolady. Memleket tarapynan berıletın osyndai qoldaular şaǧyn jäne orta biznes üşın asa maŋyzdy. Sonda ǧana şaǧyn kompaniialar bäsekege qabılettı bolyp ılgerı damidy. Nätijesınde şaǧyn biznestıŋ edäuır bölıgı orta jäne ortadan ırı sanatqa köşe alady. Endı biylǧy jyldyŋ qortyndysy jyl soŋynda şyǧatyn şyǧar, bıraq ötken jyldyŋ qorytyndysy boiynşa JIÖ şamamen 5%-ǧa ösıp, 75 trln teŋgeden astam körsetkışke jetken. Būl rette jeŋıl önerkäsıp salasynda ösım bar. Ony öz öndırısımızden aŋǧaryp otyrmyz. Mäselen, bızge keletın tapsyrystar sany jyldan jylǧa aqyryndap ūlǧaiyp jatyr.
- Kiım öndırısı, ūlttyq öner salasynda jürgendıkten sız tıkelei ainylysyp jürgen käsıpke oiyssaq. Qazaqstanda kiım öndırısı qanşalyqty damyp jatyr?
- Qazaqstannyŋ jeŋıl önerkäsıbı, onyŋ ışınde kiım-keşek öndıru, ūlttyq kiım, sän industriiasy - qazır erekşe qarqynmen damyp jatqan salanyŋ bırı. Äsırese, ūlttyq kiım öndıru jaǧy qanatyn keŋge jaidy. Negızı, ūlttyq naqyştaǧy kiım öndıru tūnyp tūrǧan ideologiia. Ūlttyq kiım degende kündelıktı kiiuge bolatyn etnodizaindyq dünieler de būǧan kıredı. Soŋǧy jyldary mūndai būiymdarǧa qyzyǧuşylyq öte joǧary. Bızdıŋ kiınu mädenietımızge Memleket basşysynyŋ tıkelei nazar audaruy köp närsenı özgerttı. Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «basqa jūrt qazaqty kiımınen tanityn boluy kerek» dep aitqan sözı barşa otandastarymyzdyŋ tarapynan ülken qoldau tapty. Jalpy alǧanda berılıp jatqan qoldaudy dūrys paidalana bılsek, tyǧyryqtan jol tauyp, öndırıstı jolǧa qoiuǧa bolady. Degenmen, kiım-keşek önıdırısınde şeşımın tappaǧan mäseleler de barşylyq. Osy rette öz oi-pıkır, ūsynystarymyzdy ünemı bıldırıp jüremız. Bız mūnymen toqtap qalmaimyz, ary qarai dami beremız.
- Taǧy qandai mäselelerge basa nazar audarǧan jön dep sanaisyz?
«Mädeniet ūlttyŋ bet-beinesı, ruhani bolmysy, aqyl-oiy, parasaty», - dep dana halqymyz tekke aitpasa kerek. Al mädeniettıŋ naǧyz mäiegın körsetetınder bızdıŋ şeberler ekenı dausyz. Altaidan Dunaiǧa deiıngı saiyn dalanyŋ örkenietıne ölşeusız üles qosyp, taǧylymy tereŋ tarihymyzdy aişyqtau - bızdıŋ basty boryşymyz. Ūltty ūlyqtap, önerdı qūnttap, örkenietke qadam basu jolynda, bız özge eldermende tyǧyz qarym-qatynas jasap, älemdık arenada öz orynymyzdy aiqyndaǧymyz keledı. Osy tūrǧydan Orta Aziia elderınıŋ mädeniet salasymen tanysyp, täjıribe almasyp jüielı jūmys jasauǧa niettımız. Qazaq ūlttyq qolönerınıŋ tarihy tereŋde. Ol halqymyzdyŋ ūlttyq-mädeni bıregeilıgı men etnomädenietın saqtau, jaŋa jūmys oryndaryn qūruǧa jäne halyqaralyq naryqqa şyǧuǧa qyzmet etedı. Qazırgı jaǧdaida qolöner - käsıpkerlıktı qoldau tūrǧysynan da, mädeni mūrany saqtau tūrǧysynan da maŋyzdy qūbylys bolyp sanalady. Qolöner salasyna memlekettık granttar, jeŋıldetılgen nesie qarastyru, tıgınşılerge sehtardy jalǧa aluǧa jeŋıldık beru, materialdar men jabdyqtardy satyp aluǧa, şeberhanalarǧa üi-jailardy jalǧa aluǧa jaǧynan qoldaular köbırek berılse eken deimız. Halyqaralyq täjıribenı eskere otyryp, är öŋırde täjıribelı şeberlerdıŋ bılımın keiıngı buynǧa beruı üşın balalar üiırmelerı, körme zaldary bar qolöner ortalyqtaryn qūrsaq, zamanaui qoldanbaly öner mūrajaiyn qūrsaq dep josparlap otyrmyz. Būl da käsıpkerlıktı damytudyŋ bır parasy.
- Bızdıŋ elde otandyq kiım-keşek nege qymbat?
- Öitkenı bızde mata öndıru öndırısı tūralap tūr. Materialdardyŋ denı şetelden äkelınetındıkten ärine, özımız tıkken köilek-könşektıŋ baǧasy keide qymbattau bop jatady. Eldegı jeŋıl önerkäsıptıŋ importqa täueldı ekenı jasyryn emes. Jıp, tüime sekıldı furnituralardy, materialdardy käsıpkerler şetelderden tasidy. Oǧan tıgu jūmysyn qossaŋyz, baǧasy taǧy ösedı. Jūmys küşı de arzan dep aita almaimyn. Eldegı sauda ortalyqtary men dükender de üstıne paiyz qosyp satady. Şyǧyny köp. Eger materialdar özımızde öndırılse anaǧūrlym arzan bolar edı. Degenmen bızdıŋ qoldan şyqqan būiymdar, kiım-keşekter sonşalyqty qymbat emes. Būl sala endı rettelıp keledı. Jalpy käsıpkerlık būl - üzdıksız damu prosesı ǧoi.
Äŋgımeŋızge raqmet!
Sanduǧaş Raiym
