Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Joldaýynda el damýynyń basty baǵyttaryn jarııa etkeni buqara halyqqa jaqsy tanys. Memleket basshysy mańyzdy Joldaýda shaǵyn jáne orta kásipkerlik sýbektilerin qoldaý, aýyl sharýashylyǵy, energetıka, kólik-logıstıka, kreatıvti ındýstrııany damytý, ónerkásipti damytý jáne basqa salalar boıynsha Úkimetke naqty mindetter júktedi.
Memlekettiń ekonomıkaǵa yqpalyn azaıtýǵa, makroekonomıkalyq saıasatty qaıta qaraýǵa, salyq, bıýdjet saıasatyn reformalaýǵa qatysty birneshe bastama kóterdi. Bul tapsyrmalardyń naqty júzege asyrylyp jatqanynyna jaqynda jyl tolady. Osy bir jylǵa jýyq ýaqyt ishinde orty jáne shaǵyn kásipkerlik salasynda qandaı ózgerister bolyp jatyr? Otandyq jeńil ónerkásip salasyn damytýǵa atsalysyp júrgen jeke kásipker Saltanat Japarovamen áńgimelesken edik.
- Saltanat hanym, sizdiń belsendi eńbek etip júrgenińizdi bilemiz. Qazaqstan azamaty retinde sizdiń oıyńyzsha, Joldaýda aıtylǵan dúnıeler qanshalyqty oryndaldy?
- Men óz salam boıynsha aıtsam, ózimniń baıqaǵanym aldyńǵy jyldardaǵydaı emes, shaǵyn jáne orta kásipkerlik salasynda birshama ádilettik ornady. Bıýdjet-salyq jaǵynda qazir bári ashyq. Óıtkeni el bıligi ekonomıkalyq erkindikti qoldap otyr. Qazirgi tańda zańdyq turǵyda daýly jáne túsiniksiz máselelerdi kásipkerlerdiń paıdasyna sheshýge múmkindik berilgen. Ekinshi deńgeıli bankterdegi nesıeleý sharttary sál de bolsa jeńildetildi. Buny óz kózimizben kórip, sezinip otyrmyz. «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» Joldaýynda Memleket basshysy el ekonomıkasynyń jańa modelge kóshýi, halyqtyń turmysyn túzeýdi, jeke kásipkerlikti, aýyl sharýashylyǵyn, óndiristi, ónerkásipti damytý sekildi máselelerdi qozǵap, negizgi baǵyttardy aıqyndap bergenine kýá boldyq. Shaǵyn jáne orta bızneske meılinshe qoldaý kórsetip jatyr, qanshama adam jumyspen qamtylǵan. Naqty málimettermen mysal keltirsek, qazaqstandyq shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń ekonomıkaǵa qatysý úlesi 31,7 paıyzdan 36,4 paıyzǵa deıin, ıaǵnı 4,7 paıyzǵa ósti. Sońǵy statıstıkalyq derekter boıynsha jumyspen qamtylǵandardyń jalpy sany 23,8 paıyzǵa ósip, 4,2 mln adamǵa jetti. Ózimizdi aıtsaq, bizdiń jeke kásip qazir 40 shaqty adamdy jumyspen qamtyp otyr. Jeke kásipkerlik damysa, halyqtyń da turmysy túzeledi dep oılaımyn. Osy oraıda Memleket basshysy ekonomıkalyq damýdyń jańa úlgisine kóshýdiń negizgi basymdyqtaryn belgilep berdi. 2029 jylǵa qaraı ulttyq ekonomıkanyń kólemin 2 esege ulǵaıtyp, 450 mlrd AQSh dollaryna jetkizý týraly aıtyldy. Sondyqtan, «aýqymdy ári kúrdeli mindetti iske asyrý úshin shaǵyn jáne orta bıznes ekonomıkany damytýdyń mańyzdy draıverleriniń biri bolýy tıis» degen Prezıdentimizdiń pikirine tolyq qosylam.
- Kásipkerlerdi qoldaý maqsatynda beriletin granttar men jeńildetilgen nesıelerden nátıje bar ma? Kásipkerler qaýymy osy ıgilikterdi kórip otyr ma?
- Árıne kórip otyr. Bul ónim óndirýshiler úshin, kásipkerler qaýymy úshin úlken múmkindik. ShOB damytýǵa baǵyttalǵan «Bıznestiń jol kartasy» jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» atty baǵdarlamalar iske qosyldy. Shaǵyn bıznesti irilendirýge jáne orta bıznestiń sapaly ósýine keshendi yntalandyrý baǵdarlamasy ázirlengen. Sonymen qatar, arnaıy granttarǵa qol jetkizýge jáne qaıtarymsyz nesıelerdi alýǵa múmkindik mol. Kásipkerlikti damytý baǵdarlamasy arqyly jeńildetilgen nesıeni de rásimdeýge bolady. Memleket tarapynan beriletin osyndaı qoldaýlar shaǵyn jáne orta bıznes úshin asa mańyzdy. Sonda ǵana shaǵyn kompanııalar básekege qabiletti bolyp ilgeri damıdy. Nátıjesinde shaǵyn bıznestiń edáýir bóligi orta jáne ortadan iri sanatqa kóshe alady. Endi bıylǵy jyldyń qortyndysy jyl sońynda shyǵatyn shyǵar, biraq ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha JIÓ shamamen 5%-ǵa ósip, 75 trln teńgeden astam kórsetkishke jetken. Bul rette jeńil ónerkásip salasynda ósim bar. Ony óz óndirisimizden ańǵaryp otyrmyz. Máselen, bizge keletin tapsyrystar sany jyldan jylǵa aqyryndap ulǵaıyp jatyr.
- Kıim óndirisi, ulttyq óner salasynda júrgendikten siz tikeleı aınylysyp júrgen kásipke oıyssaq. Qazaqstanda kıim óndirisi qanshalyqty damyp jatyr?
- Qazaqstannyń jeńil ónerkásibi, onyń ishinde kıim-keshek óndirý, ulttyq kıim, sán ındýstrııasy - qazir erekshe qarqynmen damyp jatqan salanyń biri. Ásirese, ulttyq kıim óndirý jaǵy qanatyn keńge jaıdy. Negizi, ulttyq naqyshtaǵy kıim óndirý tunyp turǵan ıdeologııa. Ulttyq kıim degende kúndelikti kııýge bolatyn etnodızaındyq dúnıeler de buǵan kiredi. Sońǵy jyldary mundaı buıymdarǵa qyzyǵýshylyq óte joǵary. Bizdiń kıiný mádenıetimizge Memleket basshysynyń tikeleı nazar aýdarýy kóp nárseni ózgertti. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «basqa jurt qazaqty kıiminen tanıtyn bolýy kerek» dep aıtqan sózi barsha otandastarymyzdyń tarapynan úlken qoldaý tapty. Jalpy alǵanda berilip jatqan qoldaýdy durys paıdalana bilsek, tyǵyryqtan jol taýyp, óndiristi jolǵa qoıýǵa bolady. Degenmen, kıim-keshek ónidirisinde sheshimin tappaǵan máseleler de barshylyq. Osy rette óz oı-pikir, usynystarymyzdy únemi bildirip júremiz. Biz munymen toqtap qalmaımyz, ary qaraı damı beremiz.
- Taǵy qandaı máselelerge basa nazar aýdarǵan jón dep sanaısyz?
«Mádenıet ulttyń bet-beınesi, rýhanı bolmysy, aqyl-oıy, parasaty», - dep dana halqymyz tekke aıtpasa kerek. Al mádenıettiń naǵyz máıegin kórsetetinder bizdiń sheberler ekeni daýsyz. Altaıdan Dýnaıǵa deıingi saıyn dalanyń órkenıetine ólsheýsiz úles qosyp, taǵylymy tereń tarıhymyzdy aıshyqtaý - bizdiń basty boryshymyz. Ultty ulyqtap, ónerdi qunttap, órkenıetke qadam basý jolynda, biz ózge eldermende tyǵyz qarym-qatynas jasap, álemdik arenada óz orynymyzdy aıqyndaǵymyz keledi. Osy turǵydan Orta Azııa elderiniń mádenıet salasymen tanysyp, tájirıbe almasyp júıeli jumys jasaýǵa nıettimiz. Qazaq ulttyq qolóneriniń tarıhy tereńde. Ol halqymyzdyń ulttyq-mádenı biregeıligi men etnomádenıetin saqtaý, jańa jumys oryndaryn qurýǵa jáne halyqaralyq naryqqa shyǵýǵa qyzmet etedi. Qazirgi jaǵdaıda qolóner - kásipkerlikti qoldaý turǵysynan da, mádenı murany saqtaý turǵysynan da mańyzdy qubylys bolyp sanalady. Qolóner salasyna memlekettik granttar, jeńildetilgen nesıe qarastyrý, tiginshilerge ehtardy jalǵa alýǵa jeńildik berý, materıaldar men jabdyqtardy satyp alýǵa, sheberhanalarǵa úı-jaılardy jalǵa alýǵa jaǵynan qoldaýlar kóbirek berilse eken deımiz. Halyqaralyq tájirıbeni eskere otyryp, ár óńirde tájirıbeli sheberlerdiń bilimin keıingi býynǵa berýi úshin balalar úıirmeleri, kórme zaldary bar qolóner ortalyqtaryn qursaq, zamanaýı qoldanbaly óner murajaıyn qursaq dep josparlap otyrmyz. Bul da kásipkerlikti damytýdyń bir parasy.
- Bizdiń elde otandyq kıim-keshek nege qymbat?
- Óıtkeni bizde mata óndirý óndirisi turalap tur. Materıaldardyń deni shetelden ákelinetindikten árıne, ózimiz tikken kóılek-kónshektiń baǵasy keıde qymbattaý bop jatady. Eldegi jeńil ónerkásiptiń ımportqa táýeldi ekeni jasyryn emes. Jip, túıme sekildi fýrnıtýralardy, materıaldardy kásipkerler shetelderden tasıdy. Oǵan tigý jumysyn qossańyz, baǵasy taǵy ósedi. Jumys kúshi de arzan dep aıta almaımyn. Eldegi saýda ortalyqtary men dúkender de ústine paıyz qosyp satady. Shyǵyny kóp. Eger materıaldar ózimizde óndirilse anaǵurlym arzan bolar edi. Degenmen bizdiń qoldan shyqqan buıymdar, kıim-keshekter sonshalyqty qymbat emes. Bul sala endi rettelip keledi. Jalpy kásipkerlik bul - úzdiksiz damý proesi ǵoı.
Áńgimeńizge raqmet!
Sandýǵash Raıym
