قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى جولداۋىندا ەل دامۋىنىڭ باستى باعىتتارىن جاريا ەتكەنى بۇقارا حالىققا جاقسى تانىس. مەملەكەت باسشىسى ماڭىزدى جولداۋدا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن قولداۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى، ەنەرگەتيكا، كولىك-لوگيستيكا، كرەاتيۆتى يندۋستريانى دامىتۋ، ونەركاسىپتى دامىتۋ جانە باسقا سالالار بويىنشا ۇكىمەتكە ناقتى مىندەتتەر جۇكتەدى.
مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا ىقپالىن ازايتۋعا، ماكروەكونوميكالىق ساياساتتى قايتا قاراۋعا، سالىق، بيۋدجەت ساياساتىن رەفورمالاۋعا قاتىستى بىرنەشە باستاما كوتەردى. بۇل تاپسىرمالاردىڭ ناقتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىنىنا جاقىندا جىل تولادى. وسى ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە ورتى جانە شاعىن كاسىپكەرلىك سالاسىندا قانداي وزگەرىستەر بولىپ جاتىر؟ وتاندىق جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىن دامىتۋعا اتسالىسىپ جۇرگەن جەكە كاسىپكەر سالتانات جاپاروۆامەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- سالتانات حانىم، ءسىزدىڭ بەلسەندى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. قازاقستان ازاماتى رەتىندە ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، جولداۋدا ايتىلعان دۇنيەلەر قانشالىقتى ورىندالدى؟
- مەن ءوز سالام بويىنشا ايتسام، ءوزىمنىڭ بايقاعانىم الدىڭعى جىلدارداعىداي ەمەس، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا ءبىرشاما ادىلەتتىك ورنادى. بيۋدجەت-سالىق جاعىندا قازىر ءبارى اشىق. ويتكەنى ەل بيلىگى ەكونوميكالىق ەركىندىكتى قولداپ وتىر. قازىرگى تاڭدا زاڭدىق تۇرعىدا داۋلى جانە تۇسىنىكسىز ماسەلەلەردى كاسىپكەرلەردىڭ پايداسىنا شەشۋگە مۇمكىندىك بەرىلگەن. ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەگى نەسيەلەۋ شارتتارى ءسال دە بولسا جەڭىلدەتىلدى. بۇنى ءوز كوزىمىزبەن كورىپ، سەزىنىپ وتىرمىز. «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى ەل ەكونوميكاسىنىڭ جاڭا مودەلگە كوشۋى، حالىقتىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋدى، جەكە كاسىپكەرلىكتى، اۋىل شارۋاشىلىعىن، ءوندىرىستى، ونەركاسىپتى دامىتۋ سەكىلدى ماسەلەلەردى قوزعاپ، نەگىزگى باعىتتاردى ايقىنداپ بەرگەنىنە كۋا بولدىق. شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە مەيلىنشە قولداۋ كورسەتىپ جاتىر، قانشاما ادام جۇمىسپەن قامتىلعان. ناقتى مالىمەتتەرمەن مىسال كەلتىرسەك، قازاقستاندىق شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ ۇلەسى 31,7 پايىزدان 36,4 پايىزعا دەيىن، ياعني 4,7 پايىزعا ءوستى. سوڭعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەر بويىنشا جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ جالپى سانى 23,8 پايىزعا ءوسىپ، 4,2 ملن ادامعا جەتتى. ءوزىمىزدى ايتساق، ءبىزدىڭ جەكە كاسىپ قازىر 40 شاقتى ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. جەكە كاسىپكەرلىك دامىسا، حالىقتىڭ دا تۇرمىسى تۇزەلەدى دەپ ويلايمىن. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىنە كوشۋدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىن بەلگىلەپ بەردى. 2029 جىلعا قاراي ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ كولەمىن 2 ەسەگە ۇلعايتىپ، 450 ملرد اقش دوللارىنا جەتكىزۋ تۋرالى ايتىلدى. سوندىقتان، «اۋقىمدى ءارى كۇردەلى مىندەتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى درايۆەرلەرىنىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس» دەگەن پرەزيدەنتىمىزدىڭ پىكىرىنە تولىق قوسىلام.
- كاسىپكەرلەردى قولداۋ ماقساتىندا بەرىلەتىن گرانتتار مەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەردەن ناتيجە بار ما؟ كاسىپكەرلەر قاۋىمى وسى يگىلىكتەردى كورىپ وتىر ما؟
- ارينە كورىپ وتىر. بۇل ءونىم وندىرۋشىلەر ءۇشىن، كاسىپكەرلەر قاۋىمى ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك. شوب دامىتۋعا باعىتتالعان «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» جانە «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» اتتى باعدارلامالار ىسكە قوسىلدى. شاعىن بيزنەستى ىرىلەندىرۋگە جانە ورتا بيزنەستىڭ ساپالى وسۋىنە كەشەندى ىنتالاندىرۋ باعدارلاماسى ازىرلەنگەن. سونىمەن قاتار، ارنايى گرانتتارعا قول جەتكىزۋگە جانە قايتارىمسىز نەسيەلەردى الۋعا مۇمكىندىك مول. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسى ارقىلى جەڭىلدەتىلگەن نەسيەنى دە راسىمدەۋگە بولادى. مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن وسىنداي قولداۋلار شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءۇشىن اسا ماڭىزدى. سوندا عانا شاعىن كومپانيالار باسەكەگە قابىلەتتى بولىپ ىلگەرى داميدى. ناتيجەسىندە شاعىن بيزنەستىڭ ەداۋىر بولىگى ورتا جانە ورتادان ءىرى ساناتقا كوشە الادى. ەندى بيىلعى جىلدىڭ قورتىندىسى جىل سوڭىندا شىعاتىن شىعار، بىراق وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءجىو شامامەن 5%-عا ءوسىپ، 75 ترلن تەڭگەدەن استام كورسەتكىشكە جەتكەن. بۇل رەتتە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىندا ءوسىم بار. ونى ءوز وندىرىسىمىزدەن اڭعارىپ وتىرمىز. ماسەلەن، بىزگە كەلەتىن تاپسىرىستار سانى جىلدان جىلعا اقىرىنداپ ۇلعايىپ جاتىر.
- كيىم ءوندىرىسى، ۇلتتىق ونەر سالاسىندا جۇرگەندىكتەن ءسىز تىكەلەي اينىلىسىپ جۇرگەن كاسىپكە ويىسساق. قازاقستاندا كيىم ءوندىرىسى قانشالىقتى دامىپ جاتىر؟
- قازاقستاننىڭ جەڭىل ونەركاسىبى، ونىڭ ىشىندە كيىم-كەشەك ءوندىرۋ، ۇلتتىق كيىم، ءسان يندۋسترياسى - قازىر ەرەكشە قارقىنمەن دامىپ جاتقان سالانىڭ ءبىرى. اسىرەسە، ۇلتتىق كيىم ءوندىرۋ جاعى قاناتىن كەڭگە جايدى. نەگىزى، ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىم ءوندىرۋ تۇنىپ تۇرعان يدەولوگيا. ۇلتتىق كيىم دەگەندە كۇندەلىكتى كيۋگە بولاتىن ەتنوديزايندىق دۇنيەلەر دە بۇعان كىرەدى. سوڭعى جىلدارى مۇنداي بۇيىمدارعا قىزىعۋشىلىق وتە جوعارى. ءبىزدىڭ كيىنۋ مادەنيەتىمىزگە مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي نازار اۋدارۋى كوپ نارسەنى وزگەرتتى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «باسقا جۇرت قازاقتى كيىمىنەن تانيتىن بولۋى كەرەك» دەپ ايتقان ءسوزى بارشا وتانداستارىمىزدىڭ تاراپىنان ۇلكەن قولداۋ تاپتى. جالپى العاندا بەرىلىپ جاتقان قولداۋدى دۇرىس پايدالانا بىلسەك، تىعىرىقتان جول تاۋىپ، ءوندىرىستى جولعا قويۋعا بولادى. دەگەنمەن، كيىم-كەشەك ونىدىرىسىندە شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر دە بارشىلىق. وسى رەتتە ءوز وي-پىكىر، ۇسىنىستارىمىزدى ۇنەمى ءبىلدىرىپ جۇرەمىز. ءبىز مۇنىمەن توقتاپ قالمايمىز، ارى قاراي دامي بەرەمىز.
- تاعى قانداي ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋدارعان ءجون دەپ سانايسىز؟
«مادەنيەت ۇلتتىڭ بەت-بەينەسى، رۋحاني بولمىسى، اقىل-ويى، پاراساتى»، - دەپ دانا حالقىمىز تەككە ايتپاسا كەرەك. ال مادەنيەتتىڭ ناعىز مايەگىن كورسەتەتىندەر ءبىزدىڭ شەبەرلەر ەكەنى داۋسىز. التايدان دۋنايعا دەيىنگى سايىن دالانىڭ وركەنيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ، تاعىلىمى تەرەڭ تاريحىمىزدى ايشىقتاۋ - ءبىزدىڭ باستى بورىشىمىز. ۇلتتى ۇلىقتاپ، ونەردى قۇنتتاپ، وركەنيەتكە قادام باسۋ جولىندا، ءبىز وزگە ەلدەرمەندە تىعىز قارىم-قاتىناس جاساپ، الەمدىك ارەنادا ءوز ورىنىمىزدى ايقىنداعىمىز كەلەدى. وسى تۇرعىدان ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ مادەنيەت سالاسىمەن تانىسىپ، تاجىريبە الماسىپ جۇيەلى جۇمىس جاساۋعا نيەتتىمىز. قازاق ۇلتتىق قولونەرىنىڭ تاريحى تەرەڭدە. ول حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق-مادەني بىرەگەيلىگى مەن ەتنومادەنيەتىن ساقتاۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا جانە حالىقارالىق نارىققا شىعۋعا قىزمەت ەتەدى. قازىرگى جاعدايدا قولونەر - كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تۇرعىسىنان دا، مادەني مۇرانى ساقتاۋ تۇرعىسىنان دا ماڭىزدى قۇبىلىس بولىپ سانالادى. قولونەر سالاسىنا مەملەكەتتىك گرانتتار، جەڭىلدەتىلگەن نەسيە قاراستىرۋ، تىگىنشىلەرگە تسەحتاردى جالعا الۋعا جەڭىلدىك بەرۋ، ماتەريالدار مەن جابدىقتاردى ساتىپ الۋعا، شەبەرحانالارعا ءۇي-جايلاردى جالعا الۋعا جاعىنان قولداۋلار كوبىرەك بەرىلسە ەكەن دەيمىز. حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، ءار وڭىردە تاجىريبەلى شەبەرلەردىڭ ءبىلىمىن كەيىنگى بۋىنعا بەرۋى ءۇشىن بالالار ۇيىرمەلەرى، كورمە زالدارى بار قولونەر ورتالىقتارىن قۇرساق، زاماناۋي قولدانبالى ونەر مۇراجايىن قۇرساق دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل دا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ءبىر پاراسى.
- ءبىزدىڭ ەلدە وتاندىق كيىم-كەشەك نەگە قىمبات؟
- ويتكەنى بىزدە ماتا ءوندىرۋ ءوندىرىسى تۇرالاپ تۇر. ماتەريالداردىڭ دەنى شەتەلدەن اكەلىنەتىندىكتەن ارينە، ءوزىمىز تىككەن كويلەك-كونشەكتىڭ باعاسى كەيدە قىمباتتاۋ بوپ جاتادى. ەلدەگى جەڭىل ونەركاسىپتىڭ يمپورتقا تاۋەلدى ەكەنى جاسىرىن ەمەس. ءجىپ، تۇيمە سەكىلدى فۋرنيتۋرالاردى، ماتەريالداردى كاسىپكەرلەر شەتەلدەردەن تاسيدى. وعان تىگۋ جۇمىسىن قوسساڭىز، باعاسى تاعى وسەدى. جۇمىس كۇشى دە ارزان دەپ ايتا المايمىن. ەلدەگى ساۋدا ورتالىقتارى مەن دۇكەندەر دە ۇستىنە پايىز قوسىپ ساتادى. شىعىنى كوپ. ەگەر ماتەريالدار وزىمىزدە وندىرىلسە اناعۇرلىم ارزان بولار ەدى. دەگەنمەن ءبىزدىڭ قولدان شىققان بۇيىمدار، كيىم-كەشەكتەر سونشالىقتى قىمبات ەمەس. بۇل سالا ەندى رەتتەلىپ كەلەدى. جالپى كاسىپكەرلىك بۇل - ۇزدىكسىز دامۋ پروتسەسى عوي.
اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
ساندۋعاش رايىم
