Qazaqstandyq aýdıtorlar elde qajetti dári-dármek baǵasynyń ondaǵan ese qymbattaǵanyn anyqtady.
Osyǵan baılanysty densaýmınde (densaýlyq saqtaý mınıstrliginde) qyzmetinen ketkender bar.Osy másele týraly tolyǵyraq «Nemis tolqyny» - DW jasaǵan sholýda aıtylady.
Qazaqstanda 15 shildede ótken tek prezıdentke baǵynatyn joǵary aýdıtorlyq palatanyń otyrysynda belgili bolǵannan keıin jańa orasan zor janjal týyndady. Osy otyrystan keıin keıin jergilikti BAQ 2022-2023 jyldar kezeńinde dárilik preparattardy satý aýdıtiniń qorytyndylary týraly barlyq jańa málimetterdi jarııalady. Nátıjesinde halyq úshin mańyzdy dári-dármekter men medıınalyq ónimderdiń baǵasy ondaǵan ese qymbattaǵany belgili boldy.
DENSAÝMINGE ShAǴYMDAR
2022-2024 jyldar aralyǵyndaǵy premer-mınıstr qyzmetin atqarǵan joǵarǵy aýdıtorlyq palatasynyń basshysy Álıhan Smaıylov densaýmın ókilderinen «Densaýlyq saqtaý mınıstrligi shekti baǵalardy belgileý ádistemesin baǵany júzdegen paıyzǵa kóterýge bolatyndaı etip ázirledi. Baǵa belgileý durys júrgizilmegen. Nelikten basqa elderdegi baǵaǵa taldaý júrgizilmegen?» - dep surady.
Onyń ashýly reakııasyna aýdıtorlyq palatasynyń múshesi Tilegen Qaskınniń densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń qujattaryn taldaý barysynda farmaevtıkalyq ónimderdiń aınalymyna qatysty 36 júıelik kemshilik anyqtalǵanyn, sondaı-aq Qazaqstandaǵy farmaevtıka salasyn damytýda keshendi kózqarastyń joqtyǵyn aıtqan baıandamasy sebep boldy. Qaskınniń aıtýynsha, bul qazaqstandyq farmaevtıkalyq zaýyttardyń dári-dármekterdi óndirý kezinde jergilikti shıkizatty is júzinde paıdalanbaýyna, áli kúnge deıin shet elden ákelinetin komponentterdiń sapasyna qoıylatyn talaptyń bolmaýyna ákep soqtyrdy.
Qazaqstannyń joǵary aýdıtorlyq palatasy dárilik preparattar men medıınalyq buıymdardyń baǵasyn memlekettik retteýdegi kemshilikterge denazar aýdardy. Olarǵa shekti baǵalar "paıyzǵa paıyz" qaǵıdaty boıynsha qalyptasatyny aıtyldy. Bul dári-dármek baǵasyn óndirýshi zaýyttardyń satý baǵasynan 172 paıyzǵa joǵary qoıýǵa múmkindik beredi. Memlekettik retteý farmaevtıkalyq ónim óndirýshilerdiń baǵasymen salystyrǵanda halyqqa 2000 paıyz ústeme baǵamen satylatyn tirkelmegen dárilik zattarǵa qoldanylmaıdy.
Joǵary aýdıtorlyq palatasynda densaýmın bólimshesi - "SK-Farmaııa" JShS-ne qatysty shaǵymdar bar. 2009 jyly qurylǵan bul kompanııa memleket kepildik beretin tegin medıınalyq kómek aıasynda Qazaqstan halqyn dárilik zattarmen qamtamasyz etetin biryńǵaı dıstrıbıýtor. 2013 jyldan beri "SK-Farmaııa" densaýmınge qarasty bolǵanyna qaramastan, el arasynda ony burynǵy prezıdent Nazarbaevtyń kúıeý balasy Tımýr Qulybaevtyń qurylymdary baqylaıdy degen pikir taralǵan.
Otyrysta «SK-Farmaııa» qyzmetin tekserý barysynda bul kompanııa jetkizetin dári-dármek pen medıınalyq maqsattaǵy buıymdardyń baǵasynyń 40 paıyzǵa ósýine, al tipti naryqtaǵy baǵamen salystyrǵanda 365 paıyzǵa, jalpy somasy 8 mlrd teńgeni (shamamen 15,5 mln eýro) quraıtyn «baǵa belgileý mehanızmindegi kemshilikter» anyqtalǵany aıtyldy.
Sonymen qatar, aýdıtorlar "SK-Farmaııa" kompanııasynyń medıınalyq uıymdar úshin 5,5 mıllıon eýroǵa jýyq qajetsiz preparattardy satyp alǵanyn jáne onyń logıstıkalyq ınfraqurylymynyń joqtyǵyn anyqtady. Bul da dári-dármektiń túpkilikti baǵasyna áser etedi. Jalpy, bıýdjettiń yqtımal shyǵyny 21,7 mıllıard teńgeni (42 mıllıon eýrodan astam) quraıdy.
DENSAÝMIN SONDA NE DEDI?
2024 jyldyń aqpanyna deıin parlament depýtaty bolǵan densaýlyq saqtaý mınıstri Aqmaral Álnazarova aýdıtorlardyń qorytyndylaryna kúmán keltirmedi. Sondaı-aq, ol tıisti tekserý júrgizýge ýáde berdi.
- Búginde jumys toby quryldy, endi 6,5 myńnan astam dári-dármek baǵa boıynsha tekseriletin bolady. Jyl sońyna deıin biz tegin medıınalyq kómek pen mindetti medıınalyq saqtandyrýdyń kepildik berilgen kólemi aıasynda da, kóterme jáne bólshek saýda segmentinde de belgilengen baǵalardyń barlyq aýqymyn qaıta qaraımyz dep oılaımyn, - dedi Qazaqstannyń densaýmıni.
Densaýlyq saqtaý mınıstrligi qorytyndy jasaýdy keshiktirgen joq. 17 shildede qazaqstandyq BAQ «SK-Farmaııa» kompanııasy dári-dármek óndirýshilerimen tikeleı kelisim-sharttar jasaý quqyǵyn alǵany jáne jaramdylyq merzimderin eskere otyryp, taýarlardy josparlaý men bólý jónindegi biryńǵaı aqparattyq júıeni qurǵany kórsetilgen mınıstrliktiń baspasóz qyzmetiniń habarlamasyn taratty. Sonda densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń keıbir basshylarynyń qyzmetten ketkeni týraly da habarlandy. Alaıda, olardyń laýazymdary men aty-jónderi kórsetilmegen.
KELISIM-ShART JASAÝ EREKShELIKTERI
Aty-jónin atamaýdy suraǵan densaýmınniń burynǵy joǵary laýazymdy qyzmetkeri DW basylymyna dári-dármektiń nelikten qymbattap jatqanyn jáne Qazaqstan olardy elden tys jáne ishki satyp alý kezinde qandaı qıyndyqtarǵa tap bolatynyn aıtyp berdi.
- Birinshiden, Qazaqstanda valıýta baǵamy turaqsyz. Mysaly, teńgeniń Eýroǵa baǵamyn alaıyq. 2022 jylǵy jeltoqsanda bir eýro 484 teńge, 2023 jylǵy jeltoqsanda - 493 teńge boldy. Al jyl basynda dári-dármek satyp alýǵa aqsha tek teńgemen beriledi. Ekinshiden, farmaevtıkalyq naryq, aıtalyq, elektronıka naryǵy sııaqty jumys istemeıdi. Bastapqyda barlyǵy 20 jyl patenttik qorǵaýda bolatyn túpnusqa preparattardy satyp alady. Túpnusqa preparattardy óndirýshiler ózderiniń ádisterine súıene otyryp, ár el úshin ár túrli baǵalardy belgileıdi. Mysaly, Grýzııa nemese Ýkraınada baǵa Qazaqstanǵa qaraǵanda úsh ese tómen. Batys kompanııalarynyń basshylyǵymen tikeleı baılanys jasaý arqyly baǵany tómendetýge bolady, biraq 10 paıyzdan aspaıdy, - dedi Qazaqstan densaýlyq mınıstrliginiń burynǵy joǵary laýazymdy qyzmetkeri.
Onyń aıtýynsha, tek generık shyǵaratyn kompanııalar arasynda básekelestik bar.
- Biz Úndistan, Pákistan, Túrkııa kompanııalary týraly, sondaı-aq aldyńǵy kezeńde dári-dármekterin usynǵan túpnusqa óndirýshilerdiń ózderi týraly aıtyp otyrmyz. Sońǵy aıtylǵandar dárigerlermen tikeleı jumys isteıdi. Olar óz paıentterine Úndistan nemese Túrkııadaǵy absolıýtti analogtarynan 2-3 ese qymbat turatyn«túpnusqalardy» ǵana satyp alýǵa keńes beredi. Bul rette biz elimizde adamdar ortasha tabysta ómir súredi dep esepteıtin Qazaqstanǵa qatysty ortaq kompanııalardyń ózara sóz baılasýyna birneshe ret nazar aýdardyq. Eger olar ózara kelise almasa ǵana, Qazaqstannyń olarmen baǵany tómendetý týraly saýda jasaýǵa múmkindigi bolady. Bul árdaıym bola bermeıdi. Kóbinese bir ǵana kompanııa óz preparattaryn saýda-sattyqqa shyǵarýǵa kelisedi, sonyń saldarynan "bir kózden" satyp alý oryn alady nemese tender múldem buzylady, óıtkeni uzaq kelisimshart jasasýshy Qazaqstanmen ulttyq valıýtanyń turaqsyz baǵamyna baılanysty eshkim jumys istegisi kelmeıdi,- dep atap ótti DW suhbattasýshysy.
Jergilikti dári óndirýshilermen de osyndaı qıyndyqtar bar. Áńgime barysynda densaýlyq mınıstrliginiń burynǵy sheneýnigi olardyń birnesheýimen belgili bir baǵamen dári-dármek satyp alý mindettemesimen on jylǵa kelisimsharttar jasalǵanyn aıtty. Biraq álemdik naryqtaǵy baǵalar únemi ózgerip otyrady. Soǵan baılanysty Qazaqstanda shyǵarylǵan shartty tabletka Úndistan nemese Ýkraınadaǵy analogynan qymbat bolǵan jaǵdaılar da bar.
- Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń jaǵdaıdy ózgertý áreketi nátıje bermedi. Men joǵary laýazymdy sheneýnikterdiń basshylyqqa telefon soǵyp eldiń ınvestıııalyq tartymdylyǵy týraly oılanýdy jáne jergilikti óndirýshilerge qysym jasamaýdy talap etken birneshe oqıǵany bilemin. Bul jerde jemqorlyq bar ma? Muny aıtý qıyn, árıne. Shyndyq osylardyń ortasynda, - dedi densaýmınniń burynǵy joǵary laýazymdy qyzmetkeri.
BÁRI ESKI SHEMA BOIYNShA MA?
Joǵarǵy esep palatasy otyrysynyń qorytyndysy týraly «Bul eski shemalarǵa uqsaıdy», - deıdi óziniń famılııasyn aıtpaýdy ótingen Aleksandr esimdi nemis farmaevtıkalyq kompanııalarynyń biriniń Qazaqstandaǵy fılıalynyń burynǵy qyzmetkeri. Onyń pikirinshe, halyqtyń qujattarǵa qoljetimdiliginiń joqtyǵy densaýlyq saqtaý mınıstrligi qandaı zań buzýshylyqtarǵa jol bergenin jáne bar-joǵyn anyqtaýǵa múmkindik bermeıdi.
- Barlyq iri eýropalyq farmaevtıkalyq kompanııalar ózderiniń dári-dármekteriniń baǵasyn tek Qazaqstanda ǵana emes, búkil álem boıynsha únemi qadaǵalap monıtorıng júrgizip otyrady dep aıta alamyn. Olardyń negizsiz óskenin baıqaǵan boıda dereý jaýapty organdarǵa habarlama jiberedi, - dedi Aleksandr DW basylymyna bergen suhbatynda. Sonymen qatar, ol dári-dármek satýǵa qatysty áńgimelerdiń barlyǵy sheneýnikter arasyndaǵy qarjylyq aǵyndardy baqylaý kúresine qatty uqsaıtynyn da aıtty.
Onyń pikirinshe, qazirgi janjal 2017 jylǵy «farmaevterdiń isine» óte uqsas, sol kezde joıylǵan Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl ulttyq bıýrosynyń qyzmetkerleri «SK-Farmaııa» kompanııasynyń birneshe joǵary laýazymdy qyzmetkerlerin farmaevtıkalyq kompanııalarmen karteldik kelisim jasady degen kúdikpen tutqyndady.
- Sol ýaqyttaǵy farmaııa komıteti basshysynyń mindetin atqarýshy Larısa Pak birneshe ret para alǵany úshin úıqamaqqa alyndy. Biraq onyń isi sotqa jetken joq. Keıinirek, ol qaıtys bolǵannan keıin, onyń kúnásiz ekeni jáne istiń oıdan shyǵarylǵany belgili boldy, - dep estelikterimen bólisti Aleksandr.
