Qazaqstandyq auditorlar elde qajettı därı-därmek baǧasynyŋ ondaǧan ese qymbattaǧanyn anyqtady.
Osyǧan bailanysty densauminde (densaulyq saqtau ministrlıgınde) qyzmetınen ketkender bar.Osy mäsele turaly tolyǧyraq «Nemıs tolqyny» - DW jasaǧan şoluda aitylady.
Qazaqstanda 15 şıldede ötken tek prezidentke baǧynatyn joǧary auditorlyq palatanyŋ otyrysynda belgılı bolǧannan keiın jaŋa orasan zor janjal tuyndady. Osy otyrystan keiın keiın jergılıktı BAQ 2022-2023 jyldar kezeŋınde därılık preparattardy satu auditınıŋ qorytyndylary turaly barlyq jaŋa mälımetterdı jariialady. Nätijesınde halyq üşın maŋyzdy därı-därmekter men medisinalyq önımderdıŋ baǧasy ondaǧan ese qymbattaǧany belgılı boldy.
DENSAUMİNGE ŞAǦYMDAR
2022-2024 jyldar aralyǧyndaǧy premer-ministr qyzmetın atqarǧan joǧarǧy auditorlyq palatasynyŋ basşysy Älihan Smaiylov densaumin ökılderınen «Densaulyq saqtau ministrlıgı şektı baǧalardy belgıleu ädıstemesın baǧany jüzdegen paiyzǧa köteruge bolatyndai etıp äzırledı. Baǧa belgıleu dūrys jürgızılmegen. Nelıkten basqa elderdegı baǧaǧa taldau jürgızılmegen?» - dep sūrady.
Onyŋ aşuly reaksiiasyna auditorlyq palatasynyŋ müşesı Tılegen Qaskinnıŋ densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ qūjattaryn taldau barysynda farmasevtikalyq önımderdıŋ ainalymyna qatysty 36 jüielık kemşılık anyqtalǧanyn, sondai-aq Qazaqstandaǧy farmasevtika salasyn damytuda keşendı közqarastyŋ joqtyǧyn aitqan baiandamasy sebep boldy. Qaskinnıŋ aituynşa, būl qazaqstandyq farmasevtikalyq zauyttardyŋ därı-därmekterdı öndıru kezınde jergılıktı şikızatty ıs jüzınde paidalanbauyna, älı künge deiın şet elden äkelınetın komponentterdıŋ sapasyna qoiylatyn talaptyŋ bolmauyna äkep soqtyrdy.
Qazaqstannyŋ joǧary auditorlyq palatasy därılık preparattar men medisinalyq būiymdardyŋ baǧasyn memlekettık retteudegı kemşılıkterge denazar audardy. Olarǧa şektı baǧalar "paiyzǧa paiyz" qaǧidaty boiynşa qalyptasatyny aityldy. Būl därı-därmek baǧasyn öndıruşı zauyttardyŋ satu baǧasynan 172 paiyzǧa joǧary qoiuǧa mümkındık beredı. Memlekettık retteu farmasevtikalyq önım öndıruşılerdıŋ baǧasymen salystyrǧanda halyqqa 2000 paiyz üsteme baǧamen satylatyn tırkelmegen därılık zattarǧa qoldanylmaidy.
Joǧary auditorlyq palatasynda densaumin bölımşesı - "SK-Farmasiia" JŞS-ne qatysty şaǧymdar bar. 2009 jyly qūrylǧan būl kompaniia memleket kepıldık beretın tegın medisinalyq kömek aiasynda Qazaqstan halqyn därılık zattarmen qamtamasyz etetın bıryŋǧai distribiutor. 2013 jyldan berı "SK-Farmasiia" densauminge qarasty bolǧanyna qaramastan, el arasynda ony būrynǧy prezident Nazarbaevtyŋ küieu balasy Timur Qūlybaevtyŋ qūrylymdary baqylaidy degen pıkır taralǧan.
Otyrysta «SK-Farmasiia» qyzmetın tekseru barysynda būl kompaniia jetkızetın därı-därmek pen medisinalyq maqsattaǧy būiymdardyŋ baǧasynyŋ 40 paiyzǧa ösuıne, al tıptı naryqtaǧy baǧamen salystyrǧanda 365 paiyzǧa, jalpy somasy 8 mlrd teŋgenı (şamamen 15,5 mln euro) qūraityn «baǧa belgıleu mehanizmındegı kemşılıkter» anyqtalǧany aityldy.
Sonymen qatar, auditorlar "SK-Farmasiia" kompaniiasynyŋ medisinalyq ūiymdar üşın 5,5 million euroǧa juyq qajetsız preparattardy satyp alǧanyn jäne onyŋ logistikalyq infraqūrylymynyŋ joqtyǧyn anyqtady. Būl da därı-därmektıŋ tüpkılıktı baǧasyna äser etedı. Jalpy, biudjettıŋ yqtimal şyǧyny 21,7 milliard teŋgenı (42 million eurodan astam) qūraidy.
DENSAUMİN SONDA NE DEDI?
2024 jyldyŋ aqpanyna deiın parlament deputaty bolǧan densaulyq saqtau ministrı Aqmaral Älnazarova auditorlardyŋ qorytyndylaryna kümän keltırmedı. Sondai-aq, ol tiıstı tekseru jürgızuge uäde berdı.
- Bügınde jūmys toby qūryldy, endı 6,5 myŋnan astam därı-därmek baǧa boiynşa tekserıletın bolady. Jyl soŋyna deiın bız tegın medisinalyq kömek pen mındettı medisinalyq saqtandyrudyŋ kepıldık berılgen kölemı aiasynda da, köterme jäne bölşek sauda segmentınde de belgılengen baǧalardyŋ barlyq auqymyn qaita qaraimyz dep oilaimyn, - dedı Qazaqstannyŋ densauminı.
Densaulyq saqtau ministrlıgı qorytyndy jasaudy keşıktırgen joq. 17 şıldede qazaqstandyq BAQ «SK-Farmasiia» kompaniiasy därı-därmek öndıruşılerımen tıkelei kelısım-şarttar jasau qūqyǧyn alǧany jäne jaramdylyq merzımderın eskere otyryp, tauarlardy josparlau men bölu jönındegı bıryŋǧai aqparattyq jüienı qūrǧany körsetılgen ministrlıktıŋ baspasöz qyzmetınıŋ habarlamasyn taratty. Sonda densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ keibır basşylarynyŋ qyzmetten ketkenı turaly da habarlandy. Alaida, olardyŋ lauazymdary men aty-jönderı körsetılmegen.
KELISIM-ŞART JASAU EREKŞELIKTERI
Aty-jönın atamaudy sūraǧan densauminnıŋ būrynǧy joǧary lauazymdy qyzmetkerı DW basylymyna därı-därmektıŋ nelıkten qymbattap jatqanyn jäne Qazaqstan olardy elden tys jäne ışkı satyp alu kezınde qandai qiyndyqtarǧa tap bolatynyn aityp berdı.
- Bırınşıden, Qazaqstanda valiuta baǧamy tūraqsyz. Mysaly, teŋgenıŋ Euroǧa baǧamyn alaiyq. 2022 jylǧy jeltoqsanda bır euro 484 teŋge, 2023 jylǧy jeltoqsanda - 493 teŋge boldy. Al jyl basynda därı-därmek satyp aluǧa aqşa tek teŋgemen berıledı. Ekınşıden, farmasevtikalyq naryq, aitalyq, elektronika naryǧy siiaqty jūmys ıstemeidı. Bastapqyda barlyǧy 20 jyl patenttık qorǧauda bolatyn tüpnūsqa preparattardy satyp alady. Tüpnūsqa preparattardy öndıruşıler özderınıŋ ädısterıne süiene otyryp, är el üşın är türlı baǧalardy belgıleidı. Mysaly, Gruziia nemese Ukrainada baǧa Qazaqstanǧa qaraǧanda üş ese tömen. Batys kompaniialarynyŋ basşylyǧymen tıkelei bailanys jasau arqyly baǧany tömendetuge bolady, bıraq 10 paiyzdan aspaidy, - dedı Qazaqstan densaulyq ministrlıgınıŋ būrynǧy joǧary lauazymdy qyzmetkerı.
Onyŋ aituynşa, tek generik şyǧaratyn kompaniialar arasynda bäsekelestık bar.
- Bız Ündıstan, Päkıstan, Türkiia kompaniialary turaly, sondai-aq aldyŋǧy kezeŋde därı-därmekterın ūsynǧan tüpnūsqa öndıruşılerdıŋ özderı turaly aityp otyrmyz. Soŋǧy aitylǧandar därıgerlermen tıkelei jūmys ısteidı. Olar öz pasientterıne Ündıstan nemese Türkiiadaǧy absoliuttı analogtarynan 2-3 ese qymbat tūratyn«tüpnūsqalardy» ǧana satyp aluǧa keŋes beredı. Būl rette bız elımızde adamdar ortaşa tabysta ömır süredı dep esepteitın Qazaqstanǧa qatysty ortaq kompaniialardyŋ özara söz bailasuyna bırneşe ret nazar audardyq. Eger olar özara kelıse almasa ǧana, Qazaqstannyŋ olarmen baǧany tömendetu turaly sauda jasauǧa mümkındıgı bolady. Būl ärdaiym bola bermeidı. Köbınese bır ǧana kompaniia öz preparattaryn sauda-sattyqqa şyǧaruǧa kelısedı, sonyŋ saldarynan "bır közden" satyp alu oryn alady nemese tender müldem būzylady, öitkenı ūzaq kelısımşart jasasuşy Qazaqstanmen ūlttyq valiutanyŋ tūraqsyz baǧamyna bailanysty eşkım jūmys ıstegısı kelmeidı,- dep atap öttı DW sūhbattasuşysy.
Jergılıktı därı öndıruşılermen de osyndai qiyndyqtar bar. Äŋgıme barysynda densaulyq ministrlıgınıŋ būrynǧy şeneunıgı olardyŋ bırneşeuımen belgılı bır baǧamen därı-därmek satyp alu mındettemesımen on jylǧa kelısımşarttar jasalǧanyn aitty. Bıraq älemdık naryqtaǧy baǧalar ünemı özgerıp otyrady. Soǧan bailanysty Qazaqstanda şyǧarylǧan şartty tabletka Ündıstan nemese Ukrainadaǧy analogynan qymbat bolǧan jaǧdailar da bar.
- Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ jaǧdaidy özgertu äreketı nätije bermedı. Men joǧary lauazymdy şeneunıkterdıŋ basşylyqqa telefon soǧyp eldıŋ investisiialyq tartymdylyǧy turaly oilanudy jäne jergılıktı öndıruşılerge qysym jasamaudy talap etken bırneşe oqiǧany bılemın. Būl jerde jemqorlyq bar ma? Mūny aitu qiyn, ärine. Şyndyq osylardyŋ ortasynda, - dedı densauminnıŋ būrynǧy joǧary lauazymdy qyzmetkerı.
BÄRI ESKI SHEMA BOIYNŞA MA?
Joǧarǧy esep palatasy otyrysynyŋ qorytyndysy turaly «Būl eskı shemalarǧa ūqsaidy», - deidı özınıŋ familiiasyn aitpaudy ötıngen Aleksandr esımdı nemıs farmasevtikalyq kompaniialarynyŋ bırınıŋ Qazaqstandaǧy filialynyŋ būrynǧy qyzmetkerı. Onyŋ pıkırınşe, halyqtyŋ qūjattarǧa qoljetımdılıgınıŋ joqtyǧy densaulyq saqtau ministrlıgı qandai zaŋ būzuşylyqtarǧa jol bergenın jäne bar-joǧyn anyqtauǧa mümkındık bermeidı.
- Barlyq ırı europalyq farmasevtikalyq kompaniialar özderınıŋ därı-därmekterınıŋ baǧasyn tek Qazaqstanda ǧana emes, bükıl älem boiynşa ünemı qadaǧalap monitoring jürgızıp otyrady dep aita alamyn. Olardyŋ negızsız öskenın baiqaǧan boida dereu jauapty organdarǧa habarlama jıberedı, - dedı Aleksandr DW basylymyna bergen sūhbatynda. Sonymen qatar, ol därı-därmek satuǧa qatysty äŋgımelerdıŋ barlyǧy şeneunıkter arasyndaǧy qarjylyq aǧyndardy baqylau küresıne qatty ūqsaitynyn da aitty.
Onyŋ pıkırınşe, qazırgı janjal 2017 jylǧy «farmasevterdıŋ ısıne» öte ūqsas, sol kezde joiylǧan Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl ūlttyq biurosynyŋ qyzmetkerlerı «SK-Farmasiia» kompaniiasynyŋ bırneşe joǧary lauazymdy qyzmetkerlerın farmasevtikalyq kompaniialarmen karteldık kelısım jasady degen küdıkpen tūtqyndady.
- Sol uaqyttaǧy farmasiia komitetı basşysynyŋ mındetın atqaruşy Larisa Pak bırneşe ret para alǧany üşın üiqamaqqa alyndy. Bıraq onyŋ ısı sotqa jetken joq. Keiınırek, ol qaitys bolǧannan keiın, onyŋ künäsız ekenı jäne ıstıŋ oidan şyǧarylǧany belgılı boldy, - dep estelıkterımen bölıstı Aleksandr.
