Genri Steinvei men onyŋ balalary – fortepiano qūrastyrumen ainalysqan jäne ūstalyqtaryn biznespen ūştastyrǧan käsıpkerler. «Steinway & Sons» korporasiiasynyŋ negızın qalauşylar. Qoldan qūrastyrylǧan muzykalyq aspaptardy satu arqyly önegelı biznesmen bola bılgen azamattar.
Genrih Ştainveg 1797 jyly aqpan aiynda Germaniianyŋ Volfshagen aimaǧyndaǧy Gars audanynda tūratyn orman qoryqşysynyŋ şaŋyraǧynda düniege keledı. Ol janūiadaǧy 12 balanyŋ eŋ kenjesı boldy. Napoleon soǧysymen tūspa-tūs kelgendıkten, Genrihtıŋ balalyq şaǧy baqytsyz öttı. 1806 jyly äkesı men ülken aǧalary Napoleon Bonapartqa toitarys beru maqsatynda Prussiia äskerınıŋ qataryna alynady. Prussiia äskerı tas-talqan bolyp jeŋılıp, Genrihtıŋ äkesı men aǧalary habar-oşarsyz ketedı. Gars audany fransuzdardyŋ qolyna ötıp, Genrihtıŋ anasy, kışı aǧalary, äpkelerı auyldastarymen bırge tauǧa qaşady. Taudaǧy aştyq pen aiazdan Genrihtıŋ anasy, kışı aǧalary, bır äpkesınen basqalary tügel qyrylady. Tırı qalǧan jalǧyz äpkesı bır jauyngerge küieuge şyǧyp ketıp, 8 jasar Genrih jalǧyz qalady. Arada bıraz uaqyt ötkende soǧys kezınde joǧalyp ketken äkesı men ekı aǧasy üilerıne oralady. Äkesı orman qoryqşysy bolyp baiaǧy jūmysyna qaita jaldanady, al balalary oǧan kömekşı bolyp jüredı. Künderdıŋ bırınde sūrapyl dauyl tūryp, naizaǧai oinap kün raiy būzylǧanda, äkelı-balaly otbasy ormandaǧy aǧaş üilerıne baryp tyǧylady. Alaida üi de olarǧa pana bolmady. Naizaǧaidyŋ otynan janyp ketken üidıŋ örtınen 15 jasar Genrih qana aman şyǧady. Bala Ştainveg jalǧyzdyqtyŋ azabyn qaita tartady.
1815 jyly 18 jasynda Braunşveigtegı polkka alynyp, ataqty Vaterloo şaiqasyna qatysady. Muzykaǧa ebı bar Genrihtıŋ şaiqasudan bölek, orkestr müşesı retınde taǧy bır mındetı boldy. Orkestr müşelerı soǧysuǧa kırısken jauyngerlerdı özderı qan maidanǧa kırgenşe dauylpaz saltanatty muzykamen ruhtandyruǧa tiıstı edı. Özı jasaǧan syrnaidy moinyna ılgen Genrih qandy şaiqasta qarsy jauy kezdeskenge deiın aspabyn syrnailatyp jürdı. Dūşpany taqaǧanda syrnaiyn tastap, oǧan suyq qaruymen ūmtylatyn. Vaterloo şaiqasy jeŋıspen aiaqtalǧannan soŋ, Genrih Ştainveg «Erjürektılıgı üşın» medalımen marapattalady.
Soǧystan soŋ Genrih bos uaqytyn jihaz jasauǧa, aǧaş ūstalyǧyna arnady. Soǧys kezınde tastamaǧan önerın beibıt zamanda tastasyn ba, mandolina, sitr jäne taǧy basqa muzyka aspaptaryn daiyndaumen ainalysady. Şırkeude organşy bolady. Äskeri qyzmetın ötegennen keiın, Goslar qalasyndaǧy ürlemelı muzykalyq aspaptar jasaudy üiretetın şeberhanada käsıbi bılımın jetıldıredı. Alaida ol jerden 1 jyldan soŋ ketıp qalady.
Genri Steinvei fortepianonyŋ bölşekterın daiyndap jatyr
Sol zamandaǧy käsıpodaq, antimonopoliialyq komitet, qauıpsızdık qyzmetterın qosa atqaratyn aǧaş ūstalary gildiiasynyŋ (odaǧynyŋ) jarǧysy boiynşa 10 jyl bılım alǧan (5 jyl oquşy bolǧan, qalǧan 5 jylda ūstanyŋ järdemşısı bolǧan) ūstaǧa ǧana jeke şeberhana aşuǧa rūqsat berıletın. Jarǧy Genrih Ştainvegtıŋ jeke ūstahanasynyŋ qūryluyna kedergı bola almady. Öitkenı gildiia jarǧysy jihaz, esık, tereze, tereze qaqpaǧyn, suret jiektemelerın, esık-terezenıŋ jaqtaulary men maŋdaişalaryn jäne taǧy basqa aǧaş būiymdaryn daiyndaityn ūstalarǧa arnalǧan edı. Al Genrih qūrastyrǧaly jürgen organ gildiianyŋ tızımınde joq bolyp şyqty.
Genri Steinvei men onyŋ balalary
1825 jyly Ştainveg alǧaşqy fortepianosyn qūrastyryp, ony bolaşaq jary Iýliana Taimerge syiǧa tartady. Ekeuı sol jyly otau qūryp, bolaşaqta 6 ūl 3 qyzdy düniege äkeledı. Ol balalaryn da fortepiano jasauǧa baulidy. On jyl boiy aspap jasaudyŋ qyr-syryn tolyq ūǧyp alǧannan keiın, 1935 jyly Zezen qalasynda «H.Steinweg» firmasyn qūryp, alǧaşqy fortepianosyn qūrastyrady. Genrih Ştainvegtıŋ fransuzdarǧa qarsy soǧystaǧy erlıgın bıletın Braunşveig gersogy onyŋ fortepianosyn 300 markaǧa satyp alady. Būl aspap Niu-Iorktegı öner mūrajaiynda älı künge deiın saqtauly tūr. Gersogpen bolǧan sauda «H.Steinweg» käsıpornyna jaqsy jarnama bolyp, Genrihtıŋ Zezende qūrastyrǧan pianino men roialdarynyŋ sany 482-ge jetedı.
Bıraq Zezen Ştainvegterge qūtty meken bolmady. 1848-1849 jyldary Germaniiada revoliusiialyq tolqu tuyp, saiasi dürbeleŋge qatysy bar degen küdıkpen Genrih Ştainvegtıŋ ūly Karl da jergılıktı bilıktıŋ quǧynyna ūşyraidy. Karl Ştainveg Amerikaǧa qaşyp, sol jaqtan otbasymen hat alysyp tūrady. Äkesıne jazǧan hattardyŋ bırınde ol Amerikanyŋ tynys-tırşılıgı turaly jyly pıkır bıldırıp, ata-anasy men bauyrlaryn sonda köşıp keluge şaqyrady. Jasy 53-ke kelgen Genrih Ştainveg tuǧan jerıne ülken ūly Teodordy ǧana qaldyryp, qalǧan bala-şaǧasyn ertıp, Niu-Iorkqa qonys audarady.
«Steinway & Sons» kompaniiasynyŋ şeberhanasy
Ol zamanda AQŞ-ta 600 myŋǧa juyq nemıs otandastary ömır sürıp jatsa da, Ştainvegter otbasyna böten eldıŋ ortasyna beiımdelu qiynǧa soqty. Kele sala jeke käsıporyn aşuǧa mümkındık bolmady. Amerikadaǧy jūmysşylar jiı-jiı ereuılge şyǧyp, ekonomikalyq qiynşylyq bolyp jatqan zaman edı. Janūianyŋ är müşesı är jerde jūmys ıstedı. Jūbaiy men qyzdary mektepte muzykadan sabaq berse, Genrihtıŋ özı bıreudıŋ fortepiano jasaityn firmasynda aspaptyŋ bölşekterın jinap beruşı bolyp qyzmet ettı. Jaŋa ortaǧa beiımdelu üşın, bırınşı kezekte Genrih AQŞ-taǧy joldastarynyŋ aqylymen aty-jönın amerikalandyrady: atyn Genri, familiiasyn Steinvei dep özgertedı. 1853 jyly bala-şaǧasymen bırıgıp, «Steinway & Sons» kompaniiasyn qūrady. Alǧaşqy qūrastyrylǧan roialǧa 483 nömırı berılıp, roial 500 dollarǧa satylady.
Fortepiano öndırısın jandandyru qyruar eŋbektı qajet ettı. Bır Niu-Iork qalasynda sol kezde pianino men roial daiyndaityn 250-ge juyq käsıporyn bar edı. Barlyǧynyŋ fortepiano jasau ädısterı ūqsas bolatyn. Derlıgı aspaptyŋ sapalylyǧyn arttyru üşın, aǧaş taŋdau men dekalar şyǧaratyn ünderdıŋ anyqtyǧyna basa köŋıl böletın.
Steinvei fortepiano öndırısı men naryǧyn saralai kele, käsıpornynyŋ damuyna serpılıs beretın jaŋalyǧyn engızedı. Ol muzykalyq aspaptaryna şoiynnan jasalǧan dekalar paidalandy. Şoiyn dekalar ışektıŋ ūzyndyǧynyŋ artuyna jäne onyŋ qattyraq sozyluyna mümkındık berdı. Būl jaŋalyq Steinvei qūrastyrǧan fortepianony dästürlı fortepianolardan erekşeledı. Şoiyn dekalar ornalastyru ideiasy Steinveige deiın aitylyp jürgenımen, ol tyŋ jaŋalyqty basqaşa qoldandy. Genri Steinvei juan ışektı basqa bäsekelesterı siiaqty qalǧan ışektermen paralel emes, olarǧa diagonal qoidy. Kışkene balǧaşyqtardyŋ salmaǧyn auyrlatyp, ekpındı soqqylardyŋ tuuyna jaǧdai jasaidy. Roialdıŋ artqy jaǧyndaǧy qalyptardy ortasyna qarai jyljytady. Steinveidıŋ būl innovasiiasy bügıngı taŋǧa deiın dybys tazalyǧy men ün sūlulyǧynyŋ etalony bolyp keledı.
1859 jyly «Steinway & Sons» käsıpornynyŋ jyldyq öndırıs kölemı 500 fortepianoǧa jetedı. Alpysynşy jyldardyŋ aiaǧynda būl körsetkış 1800 muzykalyq aspapqa deiın ūlǧaiady.
Kompaniianyŋ tynys-tırşılıgı örlep jatqan tūsta jasy 70 jasqa taiaǧan Genri Steinvei auyr qaiǧyǧa duşar boldy. Ülken ūly Karl süzekten, kışı ūly Genri (onyŋ da aty Genri) tuberkulezden köz jūmady. Qazanyŋ auyrtpalyǧynan Genri Steinvei «Steinway & Sons» kompaniiasyn basqarudan qalady. Onyŋ ūly Uiliam käsıporyndy jalǧyz basqaru qiyn ekenın tüsınıp, Germaniiadaǧy aǧasy Teodordy AQŞ-qa şaqyrady.
Steinveiler otbasy öndırısterın ünemı jetıldırıp otyrdy. XIX ǧasyrdyŋ soŋyna deiın olar fortepiano qūrastyru ısı boiynşa 114 patent ielenedı. 1870 jyly Gamburg qalasynan kompaniianyŋ bölımşesı aşylyp, ol jerden orys, german, aǧylşyn patşalarynyŋ jäne türık sūltandarynyŋ sarailaryna fortepiano jetkızılıp otyrdy.
1871 jyly äkesı ölgen soŋ, korporasiianyŋ tızgının ūstaǧan Uiliam Steinvei äigılı muzykanttardyŋ konsertı men gastrolın qarjylandyryp, esesıne barlyq artisterden «Steinway & Sons» käsıpornynyŋ muzykalyq aspaptaryn paidalanudy talap etedı. Fortepiano satyp alǧan muzykanttardyŋ aty-jönderın käsıporynnyŋ qabyldau bölmesıne közge tüsetındei etıp jazyp qoiady. Onyŋ marketingtık saiasaty jemısın berıp, 1876 jyly kompaniianyŋ kapitaly 8 million dollardan asyp jyǧylady.
Tüiın
«Steinway & Sons» kompaniiasynyŋ basty erekşelıgı – olar jaŋa tehnikalar men robottardan görı qol eŋbegıne köp jügınedı. Fortepianonyŋ ūsaq bölşekterı zamanaui tehnikanyŋ, elektronikanyŋ, kompiuterdıŋ kömegımen jasalǧanymen, fortepianony qūrastyru klassikalyq ülgıde ıske asyrylady. Är muzykalyq aspapqa dara qasiet sıŋıru, ün men dybystyŋ tazalyǧyn qamtamasyz etu käsıporyndardaǧy jekelegen käsıbi mamandardyŋ yjdaǧattylyǧyn, aspap dauysyn süzgıden ötkıze alatyn qabıletın talap etedı. Robot tehnikasy şyrqau şegıne jettı degen bügıngı zamannyŋ özınde 400-dei ǧana jūmysşy eŋbek etetın «Steinway & Sons» korporasiiasynyŋ zauyttarynda künıne tek 9-10 roial men 3-4 pianino qūrastyrylady. Steinvei äuletı siiaqty qol eŋbegıne süienıp millioner atanǧan käsıpkerler joqtyŋ qasy deuge bolady.
Genri Steinvei fortepianonyŋ bölşekterın daiyndap jatyr
Sol zamandaǧy käsıpodaq, antimonopoliialyq komitet, qauıpsızdık qyzmetterın qosa atqaratyn aǧaş ūstalary gildiiasynyŋ (odaǧynyŋ) jarǧysy boiynşa 10 jyl bılım alǧan (5 jyl oquşy bolǧan, qalǧan 5 jylda ūstanyŋ järdemşısı bolǧan) ūstaǧa ǧana jeke şeberhana aşuǧa rūqsat berıletın. Jarǧy Genrih Ştainvegtıŋ jeke ūstahanasynyŋ qūryluyna kedergı bola almady. Öitkenı gildiia jarǧysy jihaz, esık, tereze, tereze qaqpaǧyn, suret jiektemelerın, esık-terezenıŋ jaqtaulary men maŋdaişalaryn jäne taǧy basqa aǧaş būiymdaryn daiyndaityn ūstalarǧa arnalǧan edı. Al Genrih qūrastyrǧaly jürgen organ gildiianyŋ tızımınde joq bolyp şyqty.
Genri Steinvei men onyŋ balalary
1825 jyly Ştainveg alǧaşqy fortepianosyn qūrastyryp, ony bolaşaq jary Iýliana Taimerge syiǧa tartady. Ekeuı sol jyly otau qūryp, bolaşaqta 6 ūl 3 qyzdy düniege äkeledı. Ol balalaryn da fortepiano jasauǧa baulidy. On jyl boiy aspap jasaudyŋ qyr-syryn tolyq ūǧyp alǧannan keiın, 1935 jyly Zezen qalasynda «H.Steinweg» firmasyn qūryp, alǧaşqy fortepianosyn qūrastyrady. Genrih Ştainvegtıŋ fransuzdarǧa qarsy soǧystaǧy erlıgın bıletın Braunşveig gersogy onyŋ fortepianosyn 300 markaǧa satyp alady. Būl aspap Niu-Iorktegı öner mūrajaiynda älı künge deiın saqtauly tūr. Gersogpen bolǧan sauda «H.Steinweg» käsıpornyna jaqsy jarnama bolyp, Genrihtıŋ Zezende qūrastyrǧan pianino men roialdarynyŋ sany 482-ge jetedı.
Bıraq Zezen Ştainvegterge qūtty meken bolmady. 1848-1849 jyldary Germaniiada revoliusiialyq tolqu tuyp, saiasi dürbeleŋge qatysy bar degen küdıkpen Genrih Ştainvegtıŋ ūly Karl da jergılıktı bilıktıŋ quǧynyna ūşyraidy. Karl Ştainveg Amerikaǧa qaşyp, sol jaqtan otbasymen hat alysyp tūrady. Äkesıne jazǧan hattardyŋ bırınde ol Amerikanyŋ tynys-tırşılıgı turaly jyly pıkır bıldırıp, ata-anasy men bauyrlaryn sonda köşıp keluge şaqyrady. Jasy 53-ke kelgen Genrih Ştainveg tuǧan jerıne ülken ūly Teodordy ǧana qaldyryp, qalǧan bala-şaǧasyn ertıp, Niu-Iorkqa qonys audarady.
«Steinway & Sons» kompaniiasynyŋ şeberhanasy
Ol zamanda AQŞ-ta 600 myŋǧa juyq nemıs otandastary ömır sürıp jatsa da, Ştainvegter otbasyna böten eldıŋ ortasyna beiımdelu qiynǧa soqty. Kele sala jeke käsıporyn aşuǧa mümkındık bolmady. Amerikadaǧy jūmysşylar jiı-jiı ereuılge şyǧyp, ekonomikalyq qiynşylyq bolyp jatqan zaman edı. Janūianyŋ är müşesı är jerde jūmys ıstedı. Jūbaiy men qyzdary mektepte muzykadan sabaq berse, Genrihtıŋ özı bıreudıŋ fortepiano jasaityn firmasynda aspaptyŋ bölşekterın jinap beruşı bolyp qyzmet ettı. Jaŋa ortaǧa beiımdelu üşın, bırınşı kezekte Genrih AQŞ-taǧy joldastarynyŋ aqylymen aty-jönın amerikalandyrady: atyn Genri, familiiasyn Steinvei dep özgertedı. 1853 jyly bala-şaǧasymen bırıgıp, «Steinway & Sons» kompaniiasyn qūrady. Alǧaşqy qūrastyrylǧan roialǧa 483 nömırı berılıp, roial 500 dollarǧa satylady.
Fortepiano öndırısın jandandyru qyruar eŋbektı qajet ettı. Bır Niu-Iork qalasynda sol kezde pianino men roial daiyndaityn 250-ge juyq käsıporyn bar edı. Barlyǧynyŋ fortepiano jasau ädısterı ūqsas bolatyn. Derlıgı aspaptyŋ sapalylyǧyn arttyru üşın, aǧaş taŋdau men dekalar şyǧaratyn ünderdıŋ anyqtyǧyna basa köŋıl böletın.
Steinvei fortepiano öndırısı men naryǧyn saralai kele, käsıpornynyŋ damuyna serpılıs beretın jaŋalyǧyn engızedı. Ol muzykalyq aspaptaryna şoiynnan jasalǧan dekalar paidalandy. Şoiyn dekalar ışektıŋ ūzyndyǧynyŋ artuyna jäne onyŋ qattyraq sozyluyna mümkındık berdı. Būl jaŋalyq Steinvei qūrastyrǧan fortepianony dästürlı fortepianolardan erekşeledı. Şoiyn dekalar ornalastyru ideiasy Steinveige deiın aitylyp jürgenımen, ol tyŋ jaŋalyqty basqaşa qoldandy. Genri Steinvei juan ışektı basqa bäsekelesterı siiaqty qalǧan ışektermen paralel emes, olarǧa diagonal qoidy. Kışkene balǧaşyqtardyŋ salmaǧyn auyrlatyp, ekpındı soqqylardyŋ tuuyna jaǧdai jasaidy. Roialdıŋ artqy jaǧyndaǧy qalyptardy ortasyna qarai jyljytady. Steinveidıŋ būl innovasiiasy bügıngı taŋǧa deiın dybys tazalyǧy men ün sūlulyǧynyŋ etalony bolyp keledı.
1859 jyly «Steinway & Sons» käsıpornynyŋ jyldyq öndırıs kölemı 500 fortepianoǧa jetedı. Alpysynşy jyldardyŋ aiaǧynda būl körsetkış 1800 muzykalyq aspapqa deiın ūlǧaiady.
Kompaniianyŋ tynys-tırşılıgı örlep jatqan tūsta jasy 70 jasqa taiaǧan Genri Steinvei auyr qaiǧyǧa duşar boldy. Ülken ūly Karl süzekten, kışı ūly Genri (onyŋ da aty Genri) tuberkulezden köz jūmady. Qazanyŋ auyrtpalyǧynan Genri Steinvei «Steinway & Sons» kompaniiasyn basqarudan qalady. Onyŋ ūly Uiliam käsıporyndy jalǧyz basqaru qiyn ekenın tüsınıp, Germaniiadaǧy aǧasy Teodordy AQŞ-qa şaqyrady.
Steinveiler otbasy öndırısterın ünemı jetıldırıp otyrdy. XIX ǧasyrdyŋ soŋyna deiın olar fortepiano qūrastyru ısı boiynşa 114 patent ielenedı. 1870 jyly Gamburg qalasynan kompaniianyŋ bölımşesı aşylyp, ol jerden orys, german, aǧylşyn patşalarynyŋ jäne türık sūltandarynyŋ sarailaryna fortepiano jetkızılıp otyrdy.
1871 jyly äkesı ölgen soŋ, korporasiianyŋ tızgının ūstaǧan Uiliam Steinvei äigılı muzykanttardyŋ konsertı men gastrolın qarjylandyryp, esesıne barlyq artisterden «Steinway & Sons» käsıpornynyŋ muzykalyq aspaptaryn paidalanudy talap etedı. Fortepiano satyp alǧan muzykanttardyŋ aty-jönderın käsıporynnyŋ qabyldau bölmesıne közge tüsetındei etıp jazyp qoiady. Onyŋ marketingtık saiasaty jemısın berıp, 1876 jyly kompaniianyŋ kapitaly 8 million dollardan asyp jyǧylady.
Tüiın
«Steinway & Sons» kompaniiasynyŋ basty erekşelıgı – olar jaŋa tehnikalar men robottardan görı qol eŋbegıne köp jügınedı. Fortepianonyŋ ūsaq bölşekterı zamanaui tehnikanyŋ, elektronikanyŋ, kompiuterdıŋ kömegımen jasalǧanymen, fortepianony qūrastyru klassikalyq ülgıde ıske asyrylady. Är muzykalyq aspapqa dara qasiet sıŋıru, ün men dybystyŋ tazalyǧyn qamtamasyz etu käsıporyndardaǧy jekelegen käsıbi mamandardyŋ yjdaǧattylyǧyn, aspap dauysyn süzgıden ötkıze alatyn qabıletın talap etedı. Robot tehnikasy şyrqau şegıne jettı degen bügıngı zamannyŋ özınde 400-dei ǧana jūmysşy eŋbek etetın «Steinway & Sons» korporasiiasynyŋ zauyttarynda künıne tek 9-10 roial men 3-4 pianino qūrastyrylady. Steinvei äuletı siiaqty qol eŋbegıne süienıp millioner atanǧan käsıpkerler joqtyŋ qasy deuge bolady.
Aqan Bırlık
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
