Genrı Steınveı men onyń balalary – fortepıano qurastyrýmen aınalysqan jáne ustalyqtaryn bıznespen ushtastyrǵan kásipkerler. «Steinway & Sons» korporaııasynyń negizin qalaýshylar. Qoldan qurastyrylǵan mýzykalyq aspaptardy satý arqyly ónegeli bıznesmen bola bilgen azamattar.
Genrıh Shtaınveg 1797 jyly aqpan aıynda Germanııanyń Volfshagen aımaǵyndaǵy Gar aýdanynda turatyn orman qoryqshysynyń shańyraǵynda dúnıege keledi. Ol januıadaǵy 12 balanyń eń kenjesi boldy. Napoleon soǵysymen tuspa-tus kelgendikten, Genrıhtiń balalyq shaǵy baqytsyz ótti. 1806 jyly ákesi men úlken aǵalary Napoleon Bonapartqa toıtarys berý maqsatynda Prýssııa áskeriniń qataryna alynady. Prýssııa áskeri tas-talqan bolyp jeńilip, Genrıhtiń ákesi men aǵalary habar-osharsyz ketedi. Gar aýdany franýzdardyń qolyna ótip, Genrıhtiń anasy, kishi aǵalary, ápkeleri aýyldastarymen birge taýǵa qashady. Taýdaǵy ashtyq pen aıazdan Genrıhtiń anasy, kishi aǵalary, bir ápkesinen basqalary túgel qyrylady. Tiri qalǵan jalǵyz ápkesi bir jaýyngerge kúıeýge shyǵyp ketip, 8 jasar Genrıh jalǵyz qalady. Arada biraz ýaqyt ótkende soǵys kezinde joǵalyp ketken ákesi men eki aǵasy úılerine oralady. Ákesi orman qoryqshysy bolyp baıaǵy jumysyna qaıta jaldanady, al balalary oǵan kómekshi bolyp júredi. Kúnderdiń birinde surapyl daýyl turyp, naızaǵaı oınap kún raıy buzylǵanda, ákeli-balaly otbasy ormandaǵy aǵash úılerine baryp tyǵylady. Alaıda úı de olarǵa pana bolmady. Naızaǵaıdyń otynan janyp ketken úıdiń órtinen 15 jasar Genrıh qana aman shyǵady. Bala Shtaınveg jalǵyzdyqtyń azabyn qaıta tartady.
1815 jyly 18 jasynda Braýnshveıgtegi polkka alynyp, ataqty Vaterloo shaıqasyna qatysady. Mýzykaǵa ebi bar Genrıhtiń shaıqasýdan bólek, orkestr múshesi retinde taǵy bir mindeti boldy. Orkestr músheleri soǵysýǵa kirisken jaýyngerlerdi ózderi qan maıdanǵa kirgenshe daýylpaz saltanatty mýzykamen rýhtandyrýǵa tıisti edi. Ózi jasaǵan syrnaıdy moınyna ilgen Genrıh qandy shaıqasta qarsy jaýy kezdeskenge deıin aspabyn syrnaılatyp júrdi. Dushpany taqaǵanda syrnaıyn tastap, oǵan sýyq qarýymen umtylatyn. Vaterloo shaıqasy jeńispen aıaqtalǵannan soń, Genrıh Shtaınveg «Erjúrektiligi úshin» medalimen marapattalady.
Soǵystan soń Genrıh bos ýaqytyn jıhaz jasaýǵa, aǵash ustalyǵyna arnady. Soǵys kezinde tastamaǵan ónerin beıbit zamanda tastasyn ba, mandolına, ıtr jáne taǵy basqa mýzyka aspaptaryn daıyndaýmen aınalysady. Shirkeýde organshy bolady. Áskerı qyzmetin ótegennen keıin, Goslar qalasyndaǵy úrlemeli mýzykalyq aspaptar jasaýdy úıretetin sheberhanada kásibı bilimin jetildiredi. Alaıda ol jerden 1 jyldan soń ketip qalady.
Genrı Steınveı fortepıanonyń bólshekterin daıyndap jatyr
Sol zamandaǵy kásipodaq, antımonopolııalyq komıtet, qaýipsizdik qyzmetterin qosa atqaratyn aǵash ustalary gıldııasynyń (odaǵynyń) jarǵysy boıynsha 10 jyl bilim alǵan (5 jyl oqýshy bolǵan, qalǵan 5 jylda ustanyń járdemshisi bolǵan) ustaǵa ǵana jeke sheberhana ashýǵa ruqsat beriletin. Jarǵy Genrıh Shtaınvegtiń jeke ustahanasynyń qurylýyna kedergi bola almady. Óıtkeni gıldııa jarǵysy jıhaz, esik, tereze, tereze qaqpaǵyn, sýret jıektemelerin, esik-terezeniń jaqtaýlary men mańdaıshalaryn jáne taǵy basqa aǵash buıymdaryn daıyndaıtyn ustalarǵa arnalǵan edi. Al Genrıh qurastyrǵaly júrgen organ gıldııanyń tiziminde joq bolyp shyqty.
Genrı Steınveı men onyń balalary
1825 jyly Shtaınveg alǵashqy fortepıanosyn qurastyryp, ony bolashaq jary Iýlıana Taımerge syıǵa tartady. Ekeýi sol jyly otaý quryp, bolashaqta 6 ul 3 qyzdy dúnıege ákeledi. Ol balalaryn da fortepıano jasaýǵa baýlıdy. On jyl boıy aspap jasaýdyń qyr-syryn tolyq uǵyp alǵannan keıin, 1935 jyly Zezen qalasynda «H.Steinweg» fırmasyn quryp, alǵashqy fortepıanosyn qurastyrady. Genrıh Shtaınvegtiń franýzdarǵa qarsy soǵystaǵy erligin biletin Braýnshveıg gerogy onyń fortepıanosyn 300 markaǵa satyp alady. Bul aspap Nıý-Iorktegi óner murajaıynda áli kúnge deıin saqtaýly tur. Gerogpen bolǵan saýda «H.Steinweg» kásipornyna jaqsy jarnama bolyp, Genrıhtiń Zezende qurastyrǵan pıanıno men roıaldarynyń sany 482-ge jetedi.
Biraq Zezen Shtaınvegterge qutty meken bolmady. 1848-1849 jyldary Germanııada revolıýııalyq tolqý týyp, saıası dúrbeleńge qatysy bar degen kúdikpen Genrıh Shtaınvegtiń uly Karl da jergilikti bıliktiń qýǵynyna ushyraıdy. Karl Shtaınveg Amerıkaǵa qashyp, sol jaqtan otbasymen hat alysyp turady. Ákesine jazǵan hattardyń birinde ol Amerıkanyń tynys-tirshiligi týraly jyly pikir bildirip, ata-anasy men baýyrlaryn sonda kóship kelýge shaqyrady. Jasy 53-ke kelgen Genrıh Shtaınveg týǵan jerine úlken uly Teodordy ǵana qaldyryp, qalǵan bala-shaǵasyn ertip, Nıý-Iorkqa qonys aýdarady.
«Steinway & Sons» kompanııasynyń sheberhanasy
Ol zamanda AQSh-ta 600 myńǵa jýyq nemis otandastary ómir súrip jatsa da, Shtaınvegter otbasyna bóten eldiń ortasyna beıimdelý qıynǵa soqty. Kele sala jeke kásiporyn ashýǵa múmkindik bolmady. Amerıkadaǵy jumysshylar jıi-jıi ereýilge shyǵyp, ekonomıkalyq qıynshylyq bolyp jatqan zaman edi. Januıanyń ár múshesi ár jerde jumys istedi. Jubaıy men qyzdary mektepte mýzykadan sabaq berse, Genrıhtiń ózi bireýdiń fortepıano jasaıtyn fırmasynda aspaptyń bólshekterin jınap berýshi bolyp qyzmet etti. Jańa ortaǵa beıimdelý úshin, birinshi kezekte Genrıh AQSh-taǵy joldastarynyń aqylymen aty-jónin amerıkalandyrady: atyn Genrı, famılııasyn Steınveı dep ózgertedi. 1853 jyly bala-shaǵasymen birigip, «Steinway & Sons» kompanııasyn qurady. Alǵashqy qurastyrylǵan roıalǵa 483 nómiri berilip, roıal 500 dollarǵa satylady.
Fortepıano óndirisin jandandyrý qyrýar eńbekti qajet etti. Bir Nıý-Iork qalasynda sol kezde pıanıno men roıal daıyndaıtyn 250-ge jýyq kásiporyn bar edi. Barlyǵynyń fortepıano jasaý ádisteri uqsas bolatyn. Derligi aspaptyń sapalylyǵyn arttyrý úshin, aǵash tańdaý men dekalar shyǵaratyn únderdiń anyqtyǵyna basa kóńil bóletin.
Steınveı fortepıano óndirisi men naryǵyn saralaı kele, kásipornynyń damýyna serpilis beretin jańalyǵyn engizedi. Ol mýzykalyq aspaptaryna shoıynnan jasalǵan dekalar paıdalandy. Shoıyn dekalar ishektiń uzyndyǵynyń artýyna jáne onyń qattyraq sozylýyna múmkindik berdi. Bul jańalyq Steınveı qurastyrǵan fortepıanony dástúrli fortepıanolardan ereksheledi. Shoıyn dekalar ornalastyrý ıdeıasy Steınveıge deıin aıtylyp júrgenimen, ol tyń jańalyqty basqasha qoldandy. Genrı Steınveı jýan ishekti basqa básekelesteri sııaqty qalǵan ishektermen paralel emes, olarǵa dıagonal qoıdy. Kishkene balǵashyqtardyń salmaǵyn aýyrlatyp, ekpindi soqqylardyń týýyna jaǵdaı jasaıdy. Roıaldiń artqy jaǵyndaǵy qalyptardy ortasyna qaraı jyljytady. Steınveıdiń bul ınnovaııasy búgingi tańǵa deıin dybys tazalyǵy men ún sulýlyǵynyń etalony bolyp keledi.
1859 jyly «Steinway & Sons» kásipornynyń jyldyq óndiris kólemi 500 fortepıanoǵa jetedi. Alpysynshy jyldardyń aıaǵynda bul kórsetkish 1800 mýzykalyq aspapqa deıin ulǵaıady.
Kompanııanyń tynys-tirshiligi órlep jatqan tusta jasy 70 jasqa taıaǵan Genrı Steınveı aýyr qaıǵyǵa dýshar boldy. Úlken uly Karl súzekten, kishi uly Genrı (onyń da aty Genrı) týberkýlezden kóz jumady. Qazanyń aýyrtpalyǵynan Genrı Steınveı «Steinway & Sons» kompanııasyn basqarýdan qalady. Onyń uly Ýılıam kásiporyndy jalǵyz basqarý qıyn ekenin túsinip, Germanııadaǵy aǵasy Teodordy AQSh-qa shaqyrady.
Steınveıler otbasy óndiristerin únemi jetildirip otyrdy. XIX ǵasyrdyń sońyna deıin olar fortepıano qurastyrý isi boıynsha 114 patent ıelenedi. 1870 jyly Gambýrg qalasynan kompanııanyń bólimshesi ashylyp, ol jerden orys, german, aǵylshyn patshalarynyń jáne túrik sultandarynyń saraılaryna fortepıano jetkizilip otyrdy.
1871 jyly ákesi ólgen soń, korporaııanyń tizginin ustaǵan Ýılıam Steınveı áıgili mýzykanttardyń konerti men gastrolin qarjylandyryp, esesine barlyq artısterden «Steinway & Sons» kásipornynyń mýzykalyq aspaptaryn paıdalanýdy talap etedi. Fortepıano satyp alǵan mýzykanttardyń aty-jónderin kásiporynnyń qabyldaý bólmesine kózge túsetindeı etip jazyp qoıady. Onyń marketıngtik saıasaty jemisin berip, 1876 jyly kompanııanyń kapıtaly 8 mıllıon dollardan asyp jyǵylady.
Túıin
«Steinway & Sons» kompanııasynyń basty ereksheligi – olar jańa tehnıkalar men robottardan góri qol eńbegine kóp júginedi. Fortepıanonyń usaq bólshekteri zamanaýı tehnıkanyń, elektronıkanyń, kompıýterdiń kómegimen jasalǵanymen, fortepıanony qurastyrý klassıkalyq úlgide iske asyrylady. Ár mýzykalyq aspapqa dara qasıet sińirý, ún men dybystyń tazalyǵyn qamtamasyz etý kásiporyndardaǵy jekelegen kásibı mamandardyń yjdaǵattylyǵyn, aspap daýysyn súzgiden ótkize alatyn qabiletin talap etedi. Robot tehnıkasy shyrqaý shegine jetti degen búgingi zamannyń ózinde 400-deı ǵana jumysshy eńbek etetin «Steinway & Sons» korporaııasynyń zaýyttarynda kúnine tek 9-10 roıal men 3-4 pıanıno qurastyrylady. Steınveı áýleti sııaqty qol eńbegine súıenip mıllıoner atanǵan kásipkerler joqtyń qasy deýge bolady.
Aqan Birlik
"Adyrna" ulttyq portaly
