BÁSIRE BALANY ÓMIRGE BAÝLÝ SALTY

5407
Adyrna.kz Telegram

Qazaqta balalarǵa arnalǵan salttar az emes. Sonyń biri «Básire» dep atalady. Bala esi kirip, súndetke otyrǵyzylǵanda, mektepke barǵanda atasy nemese óz áke-sheshesi oǵan taı ataıdy. Ol «básire taı» atalady.

Básire maǵynasy «Bas iri» degennen, alǵashqy ózińniń jeke menshikti malyń, bolashaqta jınaıtyn mal-dúnıeńniń basy degendi bildiretin meńzeýden shyqqan bolsa kerek. Osylaısha úlkender balany jeke jaýapkershilikke yntalandyrý arqyly baýlıtyn. Jekemenshik maly, zaty bolýdyń ne ekenin bildirý arqyly bolashaq eresek ómirge úıretýdi bastaıtyn. Bala ony erekshe kútimge alady. Ózi baǵady, úıretedi. Osylaısha

«Básire» balany turmys-tirshilikke beıimdeıdi. Qurby-qurdastaryna «bul meniń básire taıym» dep kóńili ósip maqtaný arqyly eńbek etýge úırenedi.

Raıymbektiń básiresi

Básireni balanyń súndet toıyna naǵashylary da syılaıtyn bolǵan. Qazaqtyń ataqty batyry Raıymbekke – naǵashysy, jalaıyr rýynan shyqqan Oraq batyr jıeni jeti jasqa tolǵanda kók taı mingizipti. Oǵan qosa aıbalta, qylysh, naıza, sadaq, saýyt jáne qalqandy syıǵa tartypty.

Naǵashysynyń bul syıyna Raıymbek óte qýanady. Kók taıyna «Kókoınaq» dep at qoıady. Júgen salyp, jetelep júrip, nan-sút berip aıtqanyn isteýdi úıretedi. Kóktaı Raıymbektiń baýlýymen aıaqtaryn búgip, bıikten sekirip, jardan qarǵýǵa, jatyp-turyp, sýda júzýge beıimdeledi. Óse kele batyrdyń senimdi serigi bolady.

Básire balanyń ózin eresek sezinýine de áseri mol bolǵan. Buny qazaqtar jaqsy bilgen. Sondyqtan básireli balamen burynǵydaı balasynbaı sóılesken.

Ataqty ǵalymnyń básiresi

Qazaqtyń tarıhyn, turmys-tirshiligin tereńinen zerttegen bilgili ǵalym Aqseleý Seıdimbek «Oıtolǵaq» atty kúndeliginde óziniń básireli bolǵan balalyq shaǵyn bylaı dep eske alady: «… Meniń esimnen ketpeıdi, alty-jeti jasymda básire taıymdy bulaqtan sýaryp, qaıtyp kele jatqanymda aldymnan jolyqqan qart ana maǵan jol berip, ótkizip jiberip edi. Men pıonerlik túsinikpen «Apa, ótińiz» degenimde álgi keıýana: «Joq, shyraǵym, básire pyraǵyn jetelegen azamattyń jolyn kesýge bolmaıdy, ótip ket!» dep buıyra til qatqan daýysy áli qulaǵymda.

Maǵan jol bergen ana meniń kóz aldymda táńirige aınalǵandaı áser áli kúnge deıin jan-júregimdi tolqytady».

Júırik jelmen biz qashan jarysqaly

Básire jas balaǵa esten ketpesteı áser etken. Osy bir tárbıelik maǵynasy tereń dástúr er balalarǵa úlken ómirlik joldyń bastamasy bolǵany anyq. Aqyn Muqaǵalı Maqataıulynyń bolashaqta úlken jyr alyby bolyp qalyptasýyna da osy dástúr ıgi áserin tıgizgen bolýy múmkin. Balalyq shaǵynda este qalarlyqtaı bolǵan oqıǵany aqyn keıin esine alyp «BÁSIRE» atty óleń jazǵan:

Jylqyshy atam – qamqorshy, asyl edi,

Ákeldi de, erttedi básireni.

Úzeńgimdi teń teýip, ornyqqansha,

Básireni qulaqtan basyp edi.

Asaý taı móńkıtuǵyn kórinbedi,

Tebinbedi, nemese sheginbedi,

Atam taıdyń qulaǵyn qoıa berip,

Tizgin-shylbyr ustatyp: – tebin! – dedi.

Sart etkizip bir teýip mamaǵashty,

Ázer turǵan ala taı ala qashty.

Bir tentektiń ústinde bir tentek bar,

Eki tentek aıdaı kep jaǵalasty.

Júırik jelmen biz qashan jarysqaly,

Atamdar da, aýyl da alystady.

Qos tentektiń qyzyǵyn kóp kórdi me,

Kórshilerdiń ıti de qalyspady.

Ulasyp ıtter daýsy attan qurdy,

Básirem atylady saqpan qurly.

Eki tizgin, bir shylbyr qolǵa ustatyp,

Osylaı Atam meni attandyrdy.

Qulaımyn-aý degen bir qaýippenen,

Shaýyp kelem, yzǵytyp shaýyp kelem.

Atam taqqan quıysqan túsip qapty,

Áttegen-aı, qaı jerden taýyp berem…

Búgingi bársire toılar

Búgingi beıbit zamanda balaǵa básire taıyn mingizý ózinshe jańa úrdispen jalǵasyp jatqan ıgi dástúr. Qazaqtar balalarynyń súndetke otyrǵyzylyp, mektepke barǵanyna qýanyp úlken toı jasaıdy. Bıik te sáýletti toıhanalarda júzdegen jaqyn týystaryn, quda-jegjatyn, jora-joldastaryn shaqyryp qýanyshtarymen bólisedi. Qazaq oıýlarymen kómkerilgen kemzal men shalbar, ushy qaıqaıma etik, qazaq batyrlarynyń úlgisinde pishilip tigilgen ulttyq kıimder kıgizip, basyna dýlyǵa, qolyna qalqan men qylysh ustatyp balalardy básire taıǵa mingizip toıhana tórine shyǵaryp aınala júrgizedi. Qýanǵan halaıyq «Dáý jigit bol!», «Úlken azamat bol!», «Halyqtyń uly bol!» degen taǵy basqa da tilektermen attyń saýyryndaǵy qorjynǵa baıǵazy salyp jatady.

Batalar berilip, tilekter aıtylady. Án shyrqalyp, bıler bılenedi. Osyndaı toılar balanyń esine jaqsy saqtalynady da bolashaqta kózdegen armanyna jetýine úlken septigin tıgizedi.

«Básire» — balajan qazaq halqynyń janyna eń jaqyn dástúrlerdiń biri.

Berdaly OSPAN

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler