Saqina- sausaqqa salatyn zergerlık būiym. Jüzıkke qaraǧanda saqinanyŋ bauyry jalpaqtau bolyp, köbıne betıne tas qondyrylmaidy.
Ertede xalqymyz as adal boluy üşın äieldıŋ qolynda mındettı türde saqina ia jüzık boluy kerek dep sanaǧan. Tılımızdegı “Saqinany sänge salmaidy, ol- tazalyqqa tarazy” , “Saqina sänge jatpas, aiqai änge jatpas” degendei ūǧymdar saqinanyŋ tek sändık qana emes, gigienalyq qyzmet te atqaratynyn däleldeidı. Mūnyŋ özı xalyqtyŋ saqina soǧylatyn kümıs ne altynnyŋ tattanuǧa ūşyramaitynyn, sudyŋ, tamaqtyŋ tez būzylmauyna septıgın tigızıp, densaulyqqa jaǧymdy äser etetının erteden-aq aŋǧartyp baiqaǧanyn körsetse kerek. Künı bügınge deiın auyldyq jerlerde jas kelınşek närestesın şomyldyrar aldynda iaki balanyŋ jörgek-jaialyǧyn juar aldynda oǧan sol üidıŋ ülkenderı (enesı ne abysyny) “Qolyŋa saqina salyp al, tazalyqqa tän bolady” dep eskertıp otyrady. Olai bolsa närestenı qyrqynan şyǧarǧanda ony şomyldyratyn suǧa altyn ne kümıs saqina nemese bılezık salu dästürı olardy soǧan qatystyryp otyrǧan äielderge syilyq retınde ülestıru üşın ǧana emes, osyndai asyl būiymdardy qasiettı sanaudan, tazalyqqa män beruden de şyqqan siiaqty.
Tılımızde saqinaǧa bailanysty bırsypyra ataular da bar:
Aqyq saqina- kışkentai aqyq qondyrylǧan saqina.
Altyn saqina- taza altynnan soǧylǧan saqina.
Baldaq saqina- saqinanyŋ sausaq üstıne qaraǧan betı törtbūryş bolyp keletın türı.
Būrama saqina- altyn, kümıstı esıp jasaǧan saqina.
Jez saqina- sausaqqa salu üşın emes, qamşy, naiza, pyşaq, qylyş sabyn bekıtu üşın jasalǧan mys şyǧyrşyq.
Kavkaz saqina- qara ala örnektı saqina türı.
Kümıs saqina- taza kümısten qūiyp jasaǧan saqina türı.
Qola saqina- qoladan jasai salǧan arzan qol saqina.
Monşaqty saqina- monşaq qondyrylǧan saqina.
Qūsmūryn saqina- üstı döŋesteu kelgen saqina türı.
Mys saqina- mystan jasalǧan ortan qol saqina.
Neke saqinasy- jas jūbailardyŋ üilenu toiynda bır-bırıne syilaityn saqinasy.
Saqinek- pyşaq, qylyş, t.b. qūraldardyŋ sapqa jetesı sūǧylatyn jerın qysyp tūru üşın mys ne kümısten jasalatyn baldaq, moinaq.
Sırkelı saqina- betıne ūsaq tüiırşıkterden sırke örnek salǧan saqina.
Tasty saqina- tas, şyny ornatqan saqina.
Temır saqina- temırden jasalǧan tyǧyrşyq, saqinek.
Osylaişa jüzık pen saqina kımnıŋ de bolsyn ömırınde ülken röl atqarady. Tıpten aqyndarymyz da jüzıktı bügıngı künge deiın jyrlap keledı.
Jūldyzdy — jüzık, Aidy alqa ǧyp bereiın..
"Kelşı, közım, kün betıŋdı köreiın,
Süişı, säulem, tūnşyǧyp men öleiın.
Jet, jūldyzym, jyljyp qana jıbektei,
Jūldyzdy — jüzık, Aidy alqa ǧyp bereiın.
Maǧjan Jūmabaev
"JÜZIK
Qūddy, jai tanystarşa qol alystyq,
Bızdegı sezım bıraq joǧary, ystyq...
Jürekter qaltyraidy – sol jaqyn ǧyp,
Jüzıkter jaltyraidy – sol alys qyp...
Jüzıgım qolymdaǧy – altyn, altyn,
Bailanyp sausaǧyma ar tūratyn,
Sol şyǧar sebebım de tartynatyn,
Sol şyǧar sebebım de şarq ūratyn...
Sende şe...
sezım küiıp, joq aqylyŋ,
Sol şyǧar, küiıp tūryp, toŋatynyŋ...
Bız ǧana bılemız ǧoi, şuly älemde
Tük aitpai söilesuge bolatynyn...
Tüsınıp qaitsın bızdı qalyŋ dürmek,
Jaraly jalǧyz ǧana bärın bılmek.
Köz aitty: taǧdyr saldy – baǧyndym dep.
Qol aitty qatty qysyp: saǧyndym dep...
Jüzıgıŋ qolyŋdaǧy – kümıs, kümıs,
Bızderden baqyt deitın bıl, ūşty qūs...
Menı endı jylytsaŋ da – dūrys, dūrys,
Menı endı ūmytsaŋ da – dūrys, dūrys..."
Jadyra Baibūlanova
***
Örtke tastap mūŋ aŋqyǧan büldemdı,
Menıŋ tūnyq ömır şoǧym ürlendı.
Janarymyz jolyqqanda tüsındım
Jalǧyz ömır sürmeudı...
Tamaşalap tüngı aspannyŋ beinesın,
Jamylamyn japyraqtyŋ jeidesın.
Būlt üstınde jyr oqyǧym keledı,
Jūldyzdarǧa keide şyn...
Saǧynyştan jasqa oranyp etegım,
Ai säulesın syrlas qūrbym etemın.
Myna älemnıŋ barlyǧyna jariia
Menıŋ ǧaşyq ekenım...
Baiqamastan bar ǧalamnyŋ bailyǧyn,
Qyzǧanar ma eŋ, qyzǧanǧandai ai künın?
Ündesuge ülgergendei keide ras,
Tättısı de bolady eken qaiǧynyŋ.
Tamaşa ǧoi tapsa eger de teŋ-teŋın,
Şamdaryndai ūiqyly oiau ölkenıŋ.
Sūramai-aq bılgenıŋe taŋ qalam
Sausaǧymnyŋ ölşemın...
Dürsıl qostyŋ dürsılıme dem berdıŋ,
Menı osylai baqytyŋa teŋ kördıŋ.
Jüzıgım de jarq-jūrq etken sol sätte
Jüregındei zergerdıŋ...
Taŋ qalar ma eŋ tamyryŋda bülk etsem,
Arym barda şyqpas sezım tym şekten.
Men būlt bolyp beinelener edım-au,
Sen kün bolyp kürk etseŋ...
Tün bar ma eken tūnyǧyndai Semeidıŋ?
Bar-au sırä, ǧalam bölek demeimın.
Ättegen-ai, ketıppın ǧoi ūmytyp
Tüstı esıme qūrǧaǧanda kömeiım.
Anam menı şaiǧa tosyp otyr-ed(ı)
Asyp aityp, tasyp aityp ne deiın?
Endı osymen qiialdaudy toqtatyp,
Şaiymdy ışıp keleiın...
Nazerke Serıkqyzy
("Küieu keltır, qyz ūzat, toiyŋdy qyl" ädebi-etnografiialyq kıtaptan üzındı)
"Adyrna" ūlttyq portaly
