Därıgerdıŋ qadırın auyrǧanda bılemız. Bılıktı därıger – qai qoǧam üşın de auadai qajet maman. Otandyq därıgerlerdı, onyŋ ışınde aimaqtarda eŋbek etıp jürgen aq halaqqyt abzal jandardy ne tolǧandyrady? Olardyŋ ne närse yntalandyrady? Osy turaly Qyzylorda oblysy Şielı audanyndaǧy Kökşoqy alǧaşqy medisinalyq-sanitarlyq kömek ortalyǧynyŋ bölım meŋgeruşısı, joǧary sanatty, bılıktı de täjıribelı därıger Ūljan Jünısovadan sūraǧan edık.
– Qūrmettı Ūljan Jylqyaidarqyzy, joǧary bılıktı maman retınde öŋırde qyzmet etıp jatqanyŋyzǧa bıraz boldy. Bılıktılıgıne senımdı mamannyŋ audanda tūraqtap qaluyna basty ne sebep?
– Joǧary bılıktı därıger atanǧannan bastap, auylǧa oraludy közdedım. Auyl medisinasyn köteru, tuyp-ösken audanymnyŋ halqyna mültıksız kömek körsetu – basty maqsatym boldy. Ūzaq jyldan berı sol maqsatyma adaldyq tanytyp kele jatqanym – halyq densaulyǧyna qosqan ülesım, qūrmetım dep bılemın. Tuǧan jerımdı jaqsy köremın. Bolaşaq jastarǧa, ızımızdı basqan jas därıgerlerge solai ülgı bolsam deimın. Sonymen qatar, öz balalaryma önege bola bılu – qasiettı paryzym.
– Karantin kezın, kovid dürbeleŋın ötkergenımızge köp bolmady. Sol kezde özıŋızge adam retınde, maman retınde ne tüidıŋız?– Dünie jüzı boiynşa dürbeleŋ bolǧan Covid-19 epidemiiasy kezınde halyqtyŋ közındegı üreidı köp kördık. Degenmen, ömır süruge degen talpynysqa da kuä bolǧan sätterde, olarǧa kömek qolyn soza alǧan kezderde, şynymdy aitsam, osy därıgerlık mamandyqty taŋdaǧanymdy maqtan tūttym. Halyqqa qolymnan kelgen kömegımdı körsete bılgenıme şeksız riza boldym. Epidemiiaǧa şaldyqqan nauqastardyŋ ölımnen ürıkken qorqynyşyn körgende, därıger retınde meiırımdı, kışıpeiıl boludy, der kezınde şūǧyl jaǧdaidan şyǧu joldaryn tereŋırek meŋgerdık. Taŋnyŋ atysynan tünnıŋ jarymyna deiın damylsyz jūmys ıstesek te, ūiqymyz kelmeitın, öitkenı qazır ǧana sap-sau otyrǧan adam dem arasynda jürıp ketuı mümkın syndarly sät bolǧandyqtan, qaita-qaita tekserıp, kömek qolyn sozudan mült ketıp qalmaiyn dep tyrmysady ekensıŋ. Negızı mamandyǧymyzǧa bailanysty, ölım üreiın jiı köremız ǧoi. Al epidemiia kezınde ony köru tym jiıledı. Bıraq eŋ qiyny sol, 10-15 kündep bala-şaǧaŋdy körmei künı-tünı jūmys ısteu qatty qajytty. Tüigenım: kovid kezınde qosymşa syrqaty joq, salautty ömır saltyn ūstanatyn, ömırge qūştar adamdar aurudy oŋaiyraq eŋserdı.
– Qazırgı otandyq medisinanyŋ üş tüiıtkılı men üş jetıstıgı ne dese, qalai jauap berer edıŋız?
– Qazırgı otandyq medisinanyŋ üş jetıstıgı degende oiyma alǧaş kelgenderı:
- Qazırgı medisinanyŋ qarqyndy damuy.
- İnnovasiialyq tehnologiialardyŋ keŋınen engızılıp jatuy.
- Şetelde jasalyp jatqan kürdelı otalar öz elımızde de jasaluy.
Al kemşılık joq emes, bar. Mäselen, otandyq aqparattyq jüielerdı integrasiialau jaǧy kemşın. Ortaq baza bolsa deimın. Mäselen, adam qaitys boldy dep RPN-ge engızemız, bıraq ol KMİS-te qaitadan «tırı» bolyp tūrady. Därını jazǧanda da bır jüie ekınşı jüiege säikes kelmei, bır jasaǧandy ekı qaitara engızuge mäjbür bolyp jatamyz. Ekınşı olqylyq: Jalpy täjıribelı därıgerlerdıŋ jüktemesın azaitu auadai qajet. Şynyn aitsaq, sondai jüktememen otyrǧan köp därıgerdıŋ syrqatqa dūrystap köŋıl böluge şamasy joq. Qaǧazy, kompiuterı ekınşı jaqtan tūrady. Ekpe salatyn denı sau balalardy da osy därıger, qatty auyryp tūrǧan nauqasty da bır adam özı qaraǧan soŋ, sapanyŋ aqsaityny sözsız. Sonymen qatar, emhanaǧa kezek jaǧyn retteu de – kün tärtıbındegı mäsele. Qarttar jaǧy elektrondyq kezek degendı jete tüsıne bermegendıkten, nauqasty qabyldauda tüiıtkılder tuyndap jatady.
– Medisina salasynda neşe jyldan berı qyzmet etesız, qiyndyǧy men jauapkerşılıgı mol būl salany taŋdauyŋyzǧa ne sebep boldy?
– Medisina salasynda qyzmet atqarǧanyma – 17 jyl. Būl mamandyqty taŋdaudaǧy basty maqsatym – densaulyq salasyn jıtı meŋgerıp, halyqqa sapaly, qoljetımdı qyzmet körsetu.
– Qazaq medisinasy damu üşın memleket degen menedjerdıŋ ūstanymy qandai boluy kerek dep oilaisyz?
– Memleket degen menedjerdıŋ ūstanymy – jaqsylap josparlau, mūqiiat ūiymdastyru, qisyndy üilestıru, ädıldıkpen baqylau jäne barynşa yntalandyru.
– "Auyryp em ızdegenşe, auyrmaityn jol ızde" degen söz bügınde qanşalyqty özektı? Qarapaiym halyqqa GMO-sy köp, azyq-tülıgı qymbat qazırgı kezeŋde densaulyǧyna bailanysty qandai keŋes berer edıŋız?
– Halyqqa salauatty ömır sürudı nasihattau – öte maŋyzdy mındet. Är adamnyŋ ainymas serıgı olar: sportpen şūǧyldanu, tabiǧi önımderdı tūtynu, taza auada seruendeu jäne köterıŋkı köŋıl-küi. Jylyna kem degende 1 ret aldyn ala tekseruden ötudıŋ de mänı zor. Pedagog, Alaş därıgerı Bıläl Maldybaiūly aitqandai «Ūzaq ömır sürudıŋ syry – tazalyq».
– Özıŋız bılıktı därıger ǧana emes, köpbalaly anasyz da. Jūmys pen otbasyn üilestırudegı sızdıŋ formulaŋyz qandai?
– Eŋbek pen otbasyn teŋdei ūiymdastyru äiel zaty üşın oŋai emes ekenı belgılı. Otbasy – qoǧamnyŋ eŋ özektı qūrylymy. Mamandyq boiynşa jūmys ta äleumet üşın maŋyzdy. Jūmys pen otbasyn bırge alyp jüru oŋai şarua emes, alaida özım osy medisina salasyn taŋdaǧannan keiın, osy därıgerlık mamandyǧymdy otbasymmen qatar igerudı jön kördım. Özım köpbalaly otbasynan şyqqandyqtan, ūl-qyzdarymnyŋ janaşyr bauyry köp bolǧanyn qaladym. Eŋbeksüigıştıktı, otbasynyŋ qamqorşysy boludy, janūianyŋ ūiytqysy boludy, erın küte bıludı, bala tärbieleu jäne analyq boryşymdy oryndaudy osy taŋdaǧan därıgerlık mamandyǧymmen qatar alyp jüremın dep maqsat etkenmın. Qūdai quat berıp, sonyŋ üdesınen şyǧuǧa barynşa tyrysyp kelemın.
– Özıŋızdıŋ ızıŋızdı basyp kele jatqan jas buyn därıgerlerge orta buyn ökılı retınde qandai keŋes aitar edıŋız?
– Keleşek jas buyn mamandarǧa berer keŋesım: aq halatty abzal jan degen atqa kır keltırmei, halyqqa meiırımdılıgımen qatar, adal qyzmet körsetu kerektıgın ūmytpaŋyzdar. Bılımın üzdıksız şyŋdap, ızdenıste bolu, jūmysyna jauapkerşılıkpen qarau, qazırgı zaman talabyna sai damyp jatqan ǧylymi tehnologiialardy meŋgeruge keŋes berer edım. Al bolaşaq aq halatty abzal jandarǧa joǧary oqu oryndarynda bılıktı, üzdıksız ızdenıs üstındegı, şetelde bılımın şyŋdaǧan, talap qoia alatyn ūstazdar därıs berse, nūr üstıne nūr bolar edı.
–Sūhbatyŋyzǧa raqmet! Eŋbegıŋızge bereke tıleimız!
Alma Sailauqyzy
