22 naýryzda týǵanyna 122 jyl toldy

1477
Adyrna.kz Telegram

Búgin — qazaq jazýshylarynyń arasynda birinshi bolyp soıalıstik Eńbek Eri altyn juldyzymen marapattalǵan belgili dramatýrg, memleket jáne qoǵam qaıratkeri Ǵabıt Músirepovtiń týǵan kúni.

Halyq jazýshysy qazirgi 1902 jyly 22 naýryzda Soltústik Qazaqstan oblysynyń Jambyl aýdanynda dúnıege kelgen. Azan shaqyryp qoıǵan aty – Ǵabdi ál-Ǵabıt. Bul arab tilinen aýdarǵanda «Qudaıdyń quly» degen maǵynany bildiredi.

Aýyl moldasynan arabsha hat tanyǵan ol áýeli eki jyldyq aýyldyq orys mektebin, keıin tórt jyldyq joǵary basqysh orys mektebin bitiredi. Orys mektebinde júrgende orystyń ataqty aqyn jazýshylarynyń shyǵarmalaryn oqyp bilýi, aýyl mektebinde ózin oqytqan ádebıetshi muǵalim Beket Ótetileýovtyń áser-yqpaly bolashaq jazýshynyń ádebıetke erekshe yqylas aýdarýyna septigin tıgizedi.

Ǵabıt Músirepov 1918-1921 jyldary Presnogorkov stanııasyndaǵy joǵary jeti jyldyq ýchılıede oryssha bilimin shyńdaıdy. Al 1923 jyly jazýshy Sábıt Muqanovpen birge Orynbordaǵy jumysshy fakýltetine (rabfak) oqýǵa túsedi. Bul bilim ordasynda álem ádebıeti sańlaqtary men XIX ǵasyrdaǵy orys klassıkteriniń shyǵarmalarymen tanysady.

1926 jyly rabfakty bitirgen soń, Ombydaǵy aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda bir jyl oqyp, 1927–1928 jyldary Býrabaı tehnıkýmynda oqytýshylyq  qyzmet atqardy. Tuńǵysh shyǵarmasy – «Týlaǵan tolqynda»  povesin osy tusta jazdy. Bul týyndy 1928 jyly jaryq kórdi. Munda revolıýııanyń qıyndyǵyn kórgen, baqyt pen erkindik úshin aıanbaı kúresken adamdar jaıly aıtylǵandyqtan, shyǵarma birden oqyrmandardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatty.

Osydan keıin «Alǵashqy adymdar», «Qos Shalqar», «Úzdiksiz ósý» sekildi povesteri  men áıel-ana týraly áńgimeler serııasy jaryq kórdi.

Músirepov ár kezeńde jazylǵan ana taqyrybyndaǵy týyndylarynda qazaq áıeliniń jıyntyq beınesin jasady. Qalamger “Ananyń anasy” (1933), “Ólimdi jeńgen ana” (1933), “Ashynǵan ana”, “Ananyń arashasy” (1934), “Er ana” (1942), “Aqlıma” (1944), “Ámına”, “Ana jyry”, “Ana” shyǵarmalary arqyly sóz ónerine jańa kórkemdik órnek ákeldi.

Ǵabıt Mahmutulynyń alǵashqy romany — “Qazaq soldaty”. 1945 jyly “Qazaq batyry” degen atpen jaryq kórgen povesin jazýshy óńdep, tolyqtyryp, 1950 jyly qaıta jarııalady. Bul shyǵarma búkil qazaq ádebıetiniń proza salasynda II dúnıejúzilik soǵys taqyrybyna arnalǵan tuńǵysh týyndy jáne qazaq ádebıetindegi soǵys taqyrybynda jazylǵan tańdaýly shyǵarmalardyń sanatynan laıyqty ornyn alǵan asa eleýli eńbek boldy.

Qalamgerdiń kóp izdenis, úlken daıyndyqpen kelgen obrazy — Ulpan beınesi. Ol kúndeliginde: “Meniń oıymda Ulpan 40 jyl birge jasasyp júrdi. Men ol beıneni ár qyrynan kórsetýge tyrystym – oıy, sezimi, syrt sýreti, jas kezi, eseıgen kezi, minezi, meıirimi, taǵysyn taǵy»,– dep jazdy.

Ǵabıt Músirepov óziniń qoǵamdyq, pýblııstik, jýrnalıstik, synshyldyq qyzmetimen de týǵan halqynyń mádenıetiniń damýyna zor eńbek sińirdi. Alaıda qazaq halqy ony úlken sýretker jazýshy dep tanıdy, kórkem sózdiń has sheberi dep biledi, qurmet tutady. Ol birneshe márte Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń, bir ret KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń tóraǵasy bolyp saılanǵan. Úsh márte Lenın ordenimen jáne eki márte Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, Oktıabr Revolıýııasy ordenimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan.

Pikirler