Aqpannyń 28-i kúni «Nevada – Semeı» qozǵalysynyń qurylǵanyna 35 jyl toldy. Osydan 33 jyl buryn Semeı polıgony jabylǵanymen, máselesi qaldy. Sony sheshý, retteýge qatysty suraqtardy Abaı oblysynan Májilis depýtaty bolyp saılanǵan Nurtaı Sabılıanovqa qoıdyq.
– Keshe «Nevada-Semeı» qozaǵalysynyń qurylǵanyna 35 jyl toldy. Siz Abaı oblysynan saılanǵan depýtatsyz. Semeı polıgony jabylyp, biraq problema sol kúıi sheshilmeı qalmady ma?
– Jalpy «Nevada-Semeı» qozǵalysy kezinde kóp máseleni kóterip, kóp jumystar atqardy. Ol qozǵalysta ózim de jumys istedim. Semeı ıadrolyq polıgonyn jabý jáne onyń zardaptary týraly kezinde kóptegen máselel kóterildi. 1992 jyly polıgonnan zardap shekken azamattardy áleýmettik qorǵaý týraly zań qabyldanǵan bolatyn. Osy zań biraz ýaqyt jumys istedi de, keıin 1997-1998 jyldary osy zańnan kóptegen baptar alynyp tastaldy. Iaǵnı, Semeı ıadrolyq polıgonynan zardap shekken azamattardy áleýmettik qorǵaý óz dárejesinde emes. Bul máseleni Parlamentte bir emes, birneshe ret depýtattyq saýal retinde Úkimetke joldadym, osy komıtettiń otyrysynda da aıttyq. Biraq Úkimet tarapynan qoldaý sharalaryn kórip otyrǵan joqpyz. Bul másele kún tártibinen túspeıdi. Ary qaraı da kóterilip, tıisti zańdarǵa ózgerister engizýimiz qajet.
Semeı ıadrolyq polıgonynan zardap shekken azamattardyń kóp kóterip júrgen máseleleriniń biri – densaýlyq máselesi. Iaǵnı, medıınalyq ortalyq pen aýrýhanalarda em-domdy ýaqytynda alý óte ózekti másele bolyp otyr. Qazirgi tańda bul másele sheshilý jolynda. Bul máseleni kótergennen keıin Densaýlyq saqtaý mınıstrligi osy boıynsha tıisti jumys júrgizip jatyr. Ekinshi úlken másele, polıgonnan zardap shekken adamdar zeınetke shyqqan kezde, oǵan ústemaqy tóleý bolatyn. Mysaly 1998 jylǵa deıin zeınetke shyqqan adamdarǵa ústemaqy tólenedi de, odan keıingi adamdarǵa ústemaqy tólenbeıdi. Úshinshi, polıgonnan zardap shekken adamdarǵa eńbek demalysyna shyqqan kezde qosymsha aqy berý kerek.
Semeı ıadrolyq polıgonynan zardap shekken adam basqa jaqqa kóship ketse, ózine tıisti jeńildikterdi ala almaıdy. Qazirgi tańda osy sekildi máselelerdi rettep, komıssııa qurýdy josparlap otyrmyz. Ary qaraı bul másele boıynsha jumystar júrgiziledi.
– «Úkimet usynysymyzǵa qoldamaı otyr» dep qaldyńyz. «Yqpaldy Parlament» dep kóp aıtsaq da, depýtat retinde yqpalyńyz joq pa?
– Úkimet «Munyń bárine qarajat kerek» dep otyr. Depýtattyń yqpaly jetedi, biraq qarajat jetpeı jatyr. Úkimettiń de oń kózqarasy bar. Biraq aınalyp kelgende qarajat jetpeýine baılanysty olar teris qorytyndy berip otyr. Sol sebepti bul máseleler sheshilmeı otyr. Jalpy ary qaraıda bul máseleler boıynsha jumystar júrgiziledi.
– Jaqsy. Onda qarjy tapshylyǵyn nege bylaı sheshpeske?! «Qazaqstannyń jer qoınaýynda Mendeleev kestesiniń 99 elementi kezdesedi» dep maqtanamyz ǵoı. Qazba baılyqtarymyz bıýdjetke túsip, halyqtyń ıgiligine nege berilmeıdi?
– Halyqtyń ıgiligine bizdiń qazba baılyqtarymyz berilip, bıýdjetke túsip jatyr. Ózderińiz bilesizder, bıýdjettiń ózinde 3,5 trıllıon teńge defııt bar. Barlyq shyǵyndy bıýdjetten óteý qazirgi kezde múmkin bolmaı otyr. Sondyqtan osyndaı jaǵdaıǵa tap bolyp otyrmyz. Iaǵnı, bıýdjettiń túsiminen shyǵyny kóp. Biz bıýdjettik kodekstiń jobasyn qarap jatqanda memlekettik emes sektorlar memlekettik bıýdjetke dvıdentten aqsha tólemeı otyrǵanyna nazar aýdaryp otyrmyz. Sol sebepti osylardyń qarajatyn memlekettik bıýdjetke túsirý týraly usynysty berip jatyrmyz.
– Semeı ıadrolyq polıgonynan zardap shekken adamdardyń qatary qaı kezde azaıady. Mysaly qazir dúnıege kelgen nemese 20-30 jastaǵy adamdar ppolıgonnan zardap shekti dep aıta alamyz ba?
– Jalpy, Semeı ıadrolyq polıgonynyń zardaptary onyń urpaqtaryna taralýda. Óıtkeni qazir ár túrli aýrýǵa shaldyqqan azamattar bar. Sondyqtan da Densaýlyq saqtaý mınıstriliginen barlyq azamattardy keshendi medıınalyq tekserýden ótkizýdi talap etip otyrmyz. Qazirgi tańda bar-joǵy 350 myńdaı ǵana azamat tolyq tekserýden ótken eken. Al zardap shekkenderdiń sany 1,5 mıllıon dep esepteledi. Osy azamattarǵa medıınalyq kómek kórsetilý kerek.
Shyny kerek, azamattardyń kóbi qandaı aýrýmen aýyratynyn da bilmeıdi. Sebebi olar qatty aýyrǵanda ǵana emdelýge keledi. Aldyn ala medıınalyq tekseristen ótý úshin qarajap bólinip jatyr. Sondaı-aq azamattar memleketten úı alatyn bolsa, ony tegin jekeshelendirýge múmkindigi bar. Qazirgi kezde osyndaı bapty qoldap otyrmyz.
Serik Qudaıbergenuly
«Adyrna» ulttyq portaly
