Dene shynyqtyrý men sportty damytýǵa arnalǵan alǵashqy memlekettik baǵdarlama 2007-2011 jyldary normatıvtik-quqyqtyq bazany jetildirýge baǵyttaldy. Sodan beri elimizde bul sala qarqyndy damyp keledi. Máselen, 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha respýblıkada dene shynyqtyrýmen jáne sportpen júıeli túrde 7 586 444 adam aınalysatyny belgili boldy, bul elimizdiń 38,5 paıyz halqyn quraıdy. Al mektep ınstıtýynda jastar sportqa qalaı beıimdeledi? Osy týraly Almaty oblysy, Eńbekshiqazaq aýdany, Tolqyn orta mektebiniń dene shynyqtyrý pániniń muǵalimi, voleıboldan respýblıkalyq, oblystyq ustazdar arasyndaǵy spartakıada júldegeri – Dıdar Abdenovpen suhbattasqan bolatynbyz.
- Dıdar myrza, nelikten sport salasyn tańdadyńyz? Ustaz bolý ózińizge unaı ma?
- Qarapaıym túrde jetkizsek, sportty bala kúnimnen jaqsy kóremin. Ózim týyp ósken Tolqyn aýylynda (Almaty oblysy, Eńbekshiqazaq aýdanyndaǵy, Teskensý selolyq okrýgyna qarasty aýyl – jýrnalıst) kishkenteı kezimnen sportqa jaqyn orta qalyptasqan bolatyn. Bala kezimizde ata-anamyz túrli ujymdyq sport jarystarǵa qatysyp, salaýatty ómir saltyna beıim boldy. «Bala kórgenine áýes bolady» degen ras. Bizde telefon bolmady. Áleýmettik jeli joq. Ortamyz da sondaı damýshy, sportqa qumar boldy.
Ustazdyq jolym 2019 jyly bastaldy. Óte kóp ýaqyt bolmasa da, úlken tájirıbe alyp úlgerdim. Balalarǵa durys tárbıe berý, ustazdyq etý árıne unaıdy. Sebebi voleıbol sportyn janym súıedi. Mektep kezinen voleıbol sportymen belsendi aınalysamyn. Qazirge deıin muǵalimder arasyndaǵy spartakıadalarǵa qatysyp turamyn. 2022 jyly Almaty oblysy atynan komandada oınap respýblıkanyń kúmis júldegeri atandyq. Al 2019 jyldan bastap búginge deıin oblys chempıony ataǵyn bermeı kelemiz. Birneshe jylǵy tájirıbıem men sportty shynaıy súıýim ustazdyq etýge jeleý bolyp otyr. Sondyqtan da, eshqashan tárbıe berýden, jol silteýden, bolashaq elimizdiń chempıondaryn daıyndaýdan jalyqpaq emespin.
- Qazaqstanda voleıbolshylarǵa jaǵdaı jasalǵan ba? Bul salanyń damýy qalaı órbýde?
- Qazaqstanda voleıbol endi ǵana qarqyndy damyp kele jatyr. Joǵary lıga jáne ulttyq lıgada oınaıtyn kásibı voleıbolshylardyń ózi az jalaqy alady. Másele osydan shyǵady. Sport – úlken eńbekten turatyn sala. Qandaı kishigirim jetistik bolmasyn, onyń artynda qyrýar kúsh pen, tógilgen tolassyz ter turatyny anyq. Al eńbek qashan da baǵalanýy kerek.
Sondaı-aq, sport jabdyqtarynyń jetispeýshiligin baıqap jatyrmyz. Mektepterge, onyń ishinde aýyl mektepterine sport jabdyqtaryna qansha qarajat bólinip jatqany belgisiz. Dese de, qazirgi tańda oqýshylarymyzdyń qajetti quraldarmen jabdyqtalýy báseń damyp tur. Kózinde jalyny bar balalardyń jetispeýshilik kórmeı, qajetti jabdyqtardy paıdalanyp, damyǵanyn, ózi súıgen sportpen erkin aınalysqandaryn qalaımyn.
- Balalardyń qaı sport túrine beıim ekenin qalaı baǵdarlaısyz?
- Qazirgi tańda elimizdiń atyn álemge tanytyp júrgen túrli dodanyń dúldúlderi, myqty sportshylardyń kóbi qarapaıym aýyldan, biz sekildi ustazdardyń oqytýynan shyqqan jandar. Álbette biz de qazir óz mektebimizden túrli chempıondar shyǵatynyna senimdimiz. Al olardyń qaı sportqa beıim ekeni, áýel bastan belgili bolady. Biz túrli sport túrimen aınalystyryp, baǵdarlap kóremiz. Biri fýtbolǵa ıkemi bolsa, biri voleıbolǵa, biri ústel tennısine taǵysyn-taǵy belgili bola beredi. Sáıkesinshe, aldyn-ala jarystarǵa daıyndap, aýdandyq, aımaqtyq sporttyq báıgelerge qatystyryp shyńdaı túsemiz. Qyzyǵýshylyǵyn arttyra túsemiz. Solaısha, jastarymyz óziniń súıgen isine qaraı umtyla beredi.
Fızıkalyq qoldaýdan bólek, moraldyq psıhologııalyq qoldaý da asa mańyzdy. Balalarǵa durys bilim berý – tek taqyryptardy túsindirip berip, oınata berýden turmaıdy. Olardyń ómirlik maqsatyn durys anyqtaýǵa, durys armandaýǵa, bolashaǵyn josparlaýǵa, ózi unatatyn ispen aınalysýǵa beıimdeı bilýimiz kerek. Ol úshin olarmen únemi syrlasyp, qalaýlaryn bilip, jol siltep otyrýymyz qajet. Kóp muǵalimder osy nárseni bilse deımin. Bala tek aıtqandy úıretkendi ǵana emes, kórgenin qaıtalaıdy. Iaǵnı, biz olarǵa úlgi bolýymyz kerek. Bizdiń jetistikterimizge kýá bolyp, jaqsy ádetterimizge áýes bolýy tıis.
- Aldaǵy ýaqytta kásibı damý oıyńyzda bar ma? Qandaı josparlaryńyz, maqsattaryńyz bar?
- «Ustazdyq etken jalyqpas, úıretýden balaǵa» deıdi Hakim Abaı. Balalardyń nazaryn qazirgi zamandaǵy túrli paıdasyz jelilerden góri sportqa burýdy josparlap júrmin. Túrli sabaqtan tys qosymsha úıirmeler, sporttyq ózara jarystar jıi uıymdastyryp turamyz.
Ustaz retinde aldaǵy ýaqytta kásibı kýrstar men semınarlarǵa qatysyp óz bilimimdi damytýdy maqsat tutamyn.
- Oqýshylaryńyzdyń jetistigi jaıly aıtyp berseńiz. Qaı sport túri Tolqyn orta mektebinde jaqsy damyǵan?
- Bizdiń mektepte balalar negizinen voleıbol, ústel tennısi jáne shahmat oıyndaryna beıim. Ústel tennısinen aýdan chempıondary jáne oblystyń qola júldegerleri bar.
Qazir alda bolatyn jarystarǵa daıyndyq ústindemiz. Bolashaqta ózge de jetistikterimiz bolatynyna senimdimin.
- Jaýaptaryńyzǵa raqmet!
Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
