Dene şynyqtyru men sportty damytuǧa arnalǧan alǧaşqy memlekettık baǧdarlama 2007-2011 jyldary normativtık-qūqyqtyq bazany jetıldıruge baǧyttaldy. Sodan berı elımızde būl sala qarqyndy damyp keledı. Mäselen, 2022 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa respublikada dene şynyqtyrumen jäne sportpen jüielı türde 7 586 444 adam ainalysatyny belgılı boldy, būl elımızdıŋ 38,5 paiyz halqyn qūraidy. Al mektep instituynda jastar sportqa qalai beiımdeledı? Osy turaly Almaty oblysy, Eŋbekşıqazaq audany, Tolqyn orta mektebınıŋ dene şynyqtyru pänınıŋ mūǧalımı, voleiboldan respublikalyq, oblystyq ūstazdar arasyndaǧy spartakiada jüldegerı – Didar Abdenovpen sūhbattasqan bolatynbyz.
- Didar myrza, nelıkten sport salasyn taŋdadyŋyz? Ūstaz bolu özıŋızge ūnai ma?
- Qarapaiym türde jetkızsek, sportty bala künımnen jaqsy köremın. Özım tuyp ösken Tolqyn auylynda (Almaty oblysy, Eŋbekşıqazaq audanyndaǧy, Teskensu selolyq okrugyna qarasty auyl – jurnalist) kışkentei kezımnen sportqa jaqyn orta qalyptasqan bolatyn. Bala kezımızde ata-anamyz türlı ūjymdyq sport jarystarǧa qatysyp, salauatty ömır saltyna beiım boldy. «Bala körgenıne äues bolady» degen ras. Bızde telefon bolmady. Äleumettık jelı joq. Ortamyz da sondai damuşy, sportqa qūmar boldy.
Ūstazdyq jolym 2019 jyly bastaldy. Öte köp uaqyt bolmasa da, ülken täjıribe alyp ülgerdım. Balalarǧa dūrys tärbie beru, ūstazdyq etu ärine ūnaidy. Sebebı voleibol sportyn janym süiedı. Mektep kezınen voleibol sportymen belsendı ainalysamyn. Qazırge deiın mūǧalımder arasyndaǧy spartakiadalarǧa qatysyp tūramyn. 2022 jyly Almaty oblysy atynan komandada oinap respublikanyŋ kümıs jüldegerı atandyq. Al 2019 jyldan bastap bügınge deiın oblys chempiony ataǧyn bermei kelemız. Bırneşe jylǧy täjıribiem men sportty şynaiy süiuım ūstazdyq etuge jeleu bolyp otyr. Sondyqtan da, eşqaşan tärbie beruden, jol sılteuden, bolaşaq elımızdıŋ chempiondaryn daiyndaudan jalyqpaq emespın.
- Qazaqstanda voleibolşylarǧa jaǧdai jasalǧan ba? Būl salanyŋ damuy qalai örbude?
- Qazaqstanda voleibol endı ǧana qarqyndy damyp kele jatyr. Joǧary liga jäne ūlttyq ligada oinaityn käsıbi voleibolşylardyŋ özı az jalaqy alady. Mäsele osydan şyǧady. Sport – ülken eŋbekten tūratyn sala. Qandai kışıgırım jetıstık bolmasyn, onyŋ artynda qyruar küş pen, tögılgen tolassyz ter tūratyny anyq. Al eŋbek qaşan da baǧalanuy kerek.
Sondai-aq, sport jabdyqtarynyŋ jetıspeuşılıgın baiqap jatyrmyz. Mektepterge, onyŋ ışınde auyl mektepterıne sport jabdyqtaryna qanşa qarajat bölınıp jatqany belgısız. Dese de, qazırgı taŋda oquşylarymyzdyŋ qajettı qūraldarmen jabdyqtaluy bäseŋ damyp tūr. Közınde jalyny bar balalardyŋ jetıspeuşılık körmei, qajettı jabdyqtardy paidalanyp, damyǧanyn, özı süigen sportpen erkın ainalysqandaryn qalaimyn.
- Balalardyŋ qai sport türıne beiım ekenın qalai baǧdarlaisyz?
- Qazırgı taŋda elımızdıŋ atyn älemge tanytyp jürgen türlı dodanyŋ düldülderı, myqty sportşylardyŋ köbı qarapaiym auyldan, bız sekıldı ūstazdardyŋ oqytuynan şyqqan jandar. Älbette bız de qazır öz mektebımızden türlı chempiondar şyǧatynyna senımdımız. Al olardyŋ qai sportqa beiım ekenı, äuel bastan belgılı bolady. Bız türlı sport türımen ainalystyryp, baǧdarlap köremız. Bırı futbolǧa ikemı bolsa, bırı voleibolǧa, bırı üstel tennisıne taǧysyn-taǧy belgılı bola beredı. Säikesınşe, aldyn-ala jarystarǧa daiyndap, audandyq, aimaqtyq sporttyq bäigelerge qatystyryp şyŋdai tüsemız. Qyzyǧuşylyǧyn arttyra tüsemız. Solaişa, jastarymyz özınıŋ süigen ısıne qarai ūmtyla beredı.
Fizikalyq qoldaudan bölek, moraldyq psihologiialyq qoldau da asa maŋyzdy. Balalarǧa dūrys bılım beru – tek taqyryptardy tüsındırıp berıp, oinata beruden tūrmaidy. Olardyŋ ömırlık maqsatyn dūrys anyqtauǧa, dūrys armandauǧa, bolaşaǧyn josparlauǧa, özı ūnatatyn ıspen ainalysuǧa beiımdei bıluımız kerek. Ol üşın olarmen ünemı syrlasyp, qalaularyn bılıp, jol sıltep otyruymyz qajet. Köp mūǧalımder osy närsenı bılse deimın. Bala tek aitqandy üiretkendı ǧana emes, körgenın qaitalaidy. Iаǧni, bız olarǧa ülgı boluymyz kerek. Bızdıŋ jetıstıkterımızge kuä bolyp, jaqsy ädetterımızge äues boluy tiıs.
- Aldaǧy uaqytta käsıbi damu oiyŋyzda bar ma? Qandai josparlaryŋyz, maqsattaryŋyz bar?
- «Ūstazdyq etken jalyqpas, üiretuden balaǧa» deidı Hakım Abai. Balalardyŋ nazaryn qazırgı zamandaǧy türlı paidasyz jelılerden görı sportqa būrudy josparlap jürmın. Türlı sabaqtan tys qosymşa üiırmeler, sporttyq özara jarystar jiı ūiymdastyryp tūramyz.
Ūstaz retınde aldaǧy uaqytta käsıbi kurstar men seminarlarǧa qatysyp öz bılımımdı damytudy maqsat tūtamyn.
- Oquşylaryŋyzdyŋ jetıstıgı jaily aityp berseŋız. Qai sport türı Tolqyn orta mektebınde jaqsy damyǧan?
- Bızdıŋ mektepte balalar negızınen voleibol, üstel tennisı jäne şahmat oiyndaryna beiım. Üstel tennisınen audan chempiondary jäne oblystyŋ qola jüldegerlerı bar.
Qazır alda bolatyn jarystarǧa daiyndyq üstındemız. Bolaşaqta özge de jetıstıkterımız bolatynyna senımdımın.
- Jauaptaryŋyzǧa raqmet!
- Balalardyŋ qai sport türıne beiım ekenın qalai baǧdarlaisyz?
- Qazırgı taŋda elımızdıŋ atyn älemge tanytyp jürgen türlı dodanyŋ düldülderı, myqty sportşylardyŋ köbı qarapaiym auyldan, bız sekıldı ūstazdardyŋ oqytuynan şyqqan jandar. Älbette bız de qazır öz mektebımızden türlı chempiondar şyǧatynyna senımdımız. Al olardyŋ qai sportqa beiım ekenı, äuel bastan belgılı bolady. Bız türlı sport türımen ainalystyryp, baǧdarlap köremız. Bırı futbolǧa ikemı bolsa, bırı voleibolǧa, bırı üstel tennisıne taǧysyn-taǧy belgılı bola beredı. Säikesınşe, aldyn-ala jarystarǧa daiyndap, audandyq, aimaqtyq sporttyq bäigelerge qatystyryp şyŋdai tüsemız. Qyzyǧuşylyǧyn arttyra tüsemız. Solaişa, jastarymyz özınıŋ süigen ısıne qarai ūmtyla beredı.
Fizikalyq qoldaudan bölek, moraldyq psihologiialyq qoldau da asa maŋyzdy. Balalarǧa dūrys bılım beru – tek taqyryptardy tüsındırıp berıp, oinata beruden tūrmaidy. Olardyŋ ömırlık maqsatyn dūrys anyqtauǧa, dūrys armandauǧa, bolaşaǧyn josparlauǧa, özı ūnatatyn ıspen ainalysuǧa beiımdei bıluımız kerek. Ol üşın olarmen ünemı syrlasyp, qalaularyn bılıp, jol sıltep otyruymyz qajet. Köp mūǧalımder osy närsenı bılse deimın. Bala tek aitqandy üiretkendı ǧana emes, körgenın qaitalaidy. Iаǧni, bız olarǧa ülgı boluymyz kerek. Bızdıŋ jetıstıkterımızge kuä bolyp, jaqsy ädetterımızge äues boluy tiıs.
- Aldaǧy uaqytta käsıbi damu oiyŋyzda bar ma? Qandai josparlaryŋyz, maqsattaryŋyz bar?
- «Ūstazdyq etken jalyqpas, üiretuden balaǧa» deidı Hakım Abai. Balalardyŋ nazaryn qazırgı zamandaǧy türlı paidasyz jelılerden görı sportqa būrudy josparlap jürmın. Türlı sabaqtan tys qosymşa üiırmeler, sporttyq özara jarystar jiı ūiymdastyryp tūramyz.
Ūstaz retınde aldaǧy uaqytta käsıbi kurstar men seminarlarǧa qatysyp öz bılımımdı damytudy maqsat tūtamyn.
- Oquşylaryŋyzdyŋ jetıstıgı jaily aityp berseŋız. Qai sport türı Tolqyn orta mektebınde jaqsy damyǧan?
- Bızdıŋ mektepte balalar negızınen voleibol, üstel tennisı jäne şahmat oiyndaryna beiım. Üstel tennisınen audan chempiondary jäne oblystyŋ qola jüldegerlerı bar.
Qazır alda bolatyn jarystarǧa daiyndyq üstındemız. Bolaşaqta özge de jetıstıkterımız bolatynyna senımdımın.
- Jauaptaryŋyzǧa raqmet!
Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
