Qazır adamzat balasy ǧylym men bılımge qūlaş sermep, kün saiyn myŋdaǧan ǧylymi jaŋalyqtar aşyluda. Älemdegı ǧylymnyŋ däuırlep tūrǧan osyndai kezeŋde qazaq memleketı de özge elderden qalmai, jastaryn bılımdı, bılıktı etıp tärbieleuge tiıs ekenı aitpasa da tüsınıktı. Būl jait memlekettıŋ aldynda tūrǧan basym baǧyt ekenın osyǧan deiın Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev bırneşe ret aitty. Sondyqtan da, «Öner bılım bar jūrttar, Tastan sarai salǧyzdy» degen Ybyrai Altynsarinnıŋ sözınıŋ rastyǧyn Memleket basşysy da, būqara halyq ta tereŋ tüsınıp otyr deuge tolyq negız bar.
Ǧylymǧa memleket qana emes, qoǧam da köŋıl bölse...
Ǧylym – örkeniettıŋ daŋǧyl joly. Sol jolmen adamzat balasy qanşama igılıkterge qol jetkızdı. Ybyraişa aitsaq, «Aişylyq alys jerlerden, Jyldam habar alǧyzǧan» Japoniia, Singapur, Qytai, Germaniia siiaqty elderdıŋ täjıribesınen älı de üirenerımız köp. Sondyqtan da, qazaq memleketın örkeniettıŋ jaŋa deŋgeiıne şyǧaru üşın ǧalymdarymyz ben Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ moiyna jükteler mındetter de az emes. Ǧylym men ılım ärqaşan da qoǧamnyŋ qajettılıgın ötep, halyqtyŋ äl-auqatyn arttyratyn ekonomikamyzdyŋ lokomitivıne ainaluy kerek. Ol üşın nenı qolǧa alǧan jön? Būl sūraqqa jauap ızdeu är qazaqstandyqtyŋ mındetı bolsa kerek.
Bızdıŋ oiymyzşa, bırınşıden ǧylymdy damytudyŋ basty joly ūzaqmerzımdı baǧdarlamalar qabyldau. Sol baǧdarlamalar arqyly ǧylym men ılımdı damytudyŋ, halyq arasyndaǧy oqymystylarǧa jaǧdai jasaudyŋ keşendıjosparlar jasalyp, forsaittyq zertteulermen qatar halyqaralyq täjıribe almasu, ılımı myqty eldermen yntymaqtastyq ornatu ısterın bır ızge tüsıruge bolady. Qazır ǧylymi kadrlardyŋ bılıktılıgın arttyru baǧytynda jasalyp jatqan auqymdy jūmystarǧa memleket qana emes, qolynda qarjysy bar käsıpkerler de demeuşılık jasaityn jüie qalyptastyra bılsek, mardymsyz jalaqy alatyn jas ǧylymi qyzmetkerlerdıŋ memleket bolaşaǧy üşın alaŋsyz qyzmet etuıne jol aşylar edı. Būl otandyq ǧylymǧa ülkenjaŋalyqtar men özgerıster enuıne türtkı bolary aitpasa da tüsınıktı.
Aǧa buyn men jastardyŋ dästür sabaqtastyǧy saqtalsa...
Bızdıŋ elde reforma jasalǧanda eskınıŋ bärın ıske alǧysyz jasap tastau degen dert bar. Būl dert dästür sabaqtastyǧyn üzıp, aǧa buyn men jas ǧalymdar arasyndaǧy bailanysty üzıp tastaityny anyq. Ǧylym salasynda ūzaq jyldardan berı jasalǧan jūmysty joqqa şyǧaryp, bärın jaŋadan bastaityn reforlar bolmauy kerek. Aǧa buyn men jas ǧalymdar arasynda üilesımdılık, ǧylymdy nyǧaitu maqsatyndaǧy yntymaqtastyq bolmai, būl ekı buyn bırın-bırı tolyqtyrmai ılgerı jüru mümkın emes.
Bılımdı bolu – tabysty bolu degennıŋ balamasyna ainaluy kerek
Sondai-aq ǧylym men ılım salasy tabysty boludyŋ naqty mysalyna ainalmai, jappai halyqtyŋ bılımge qūştarlyǧy oianbaq emes. Bılımnıŋ saltanat qūruynyŋ basty baǧyty – aşyqtyq pen erkındık. Jas ǧalymdar kündelıktı ömırdegı küibeŋ tırlıktıŋ tauqymetıne qinalmai, barlyq jaǧdaiyn oi eŋbegımen jasai alsa, öz ömırın özgertuge qabılettı bolyp, jeke basynyŋ erkındıgıne qol jetkızse, halyqtyŋ sanasynda «bılımdar adamdar ǧana tabysqa jetedı» degen ūǧym ornyǧar edı. Ol üşın «HHI ǧasyr – bılımdıler ǧasyry», «Bılımdı adamnyŋ kedeiı joq» degen siiaqty jastardyŋ alǧa basuyna sözsız qajettı ideologiialyq jūmystar jürgızıluı kerek. Sonda ǧana tabysty baiboludyŋ eŋ negızgı, eŋ ırgelı, basty faktory bılım ekenın barşa halyq tereŋ tüsıner edı. Sonda ǧana jastarymyzdyŋ bılım jolyna tüsıp, ǧalymǧa ainaluyna basymdyq beru ısı bırınşı oryndaǧa şyǧar edı. Jalpy, älem elderı qūndylyqtar jüiesınde bärınen de bılımdı adamdar biık tūratynyn moiyndap ülgerdı. Sony qazaq būqarasyna moiyndatudyŋ maŋyzyn bız eskermei kelemız.
Motivasiia jas ǧalymdardyŋ armanyn alǧa jeteleidı
Ǧylymǧa memleketımız siiaqty käsıpkerler de jaqsylap köŋıl böle bastasa, jastardyŋ ǧylymǧa qūlaş sermeuıne ülken motivasiia bolar edı. Ilım şyŋyn baǧyndyryp, ǧylymi jaŋalyqtar aşyp, öz salasy boiynşa türlı jetıstıkke jetkenderge qazaqtyŋ atymtai jomart azamattary qoldau körsetse, memleket jas ǧalymdardyŋ baspana mäselesın bırjaqty etıp, ipotekaǧa üi berse, baspasöz qūraldary ǧalymdardy qoǧam aldynda ülgı retınde tanytyp, tūlǧalyq kelbetın nasihattasa, kez-kelgen jetkınşek ılımge ūmtylary sözsız. Jas ǧalymdardy baspanamen qamtyp, olardy käsıpkerler men ükımettık emes ūiymdar da qoldap, būl qoldau biznestık ärıptestıkke ūlaspai, ǧylymdy qoldau baǧytyndaǧy jūmystar bırjaqty bolyp qala bermek. Bügıngı taŋda elımızdegı logistika, agro jäne IT salalary joǧary äleuetke ie ekenı belgılı. Qazaqstanda IT salasynda bılıktı kadrlar tolqyny paida bolǧanyn älem moiyndap otyr. Tehnologiia degen bır orynda qozǧalyssyz tūrmaidy. Sondyqtan da, sifrlandyru, analitika, boljamdar jasaudaǧy artyqşylyqtarymyz özge elderde emes, özımızdıŋ ışımızde köbırek nasihattaluy kerek. Jas ǧalymdardy tūlǧa retınde nasihattau arqyly olarǧa motvasiia berıp qana qoimai, tūtastai būqara halyqtyŋ nazaryn ǧylymǧa audaruǧa jol aşylady.
Tüiın
Qazaq halqy älemdık ǧylymǧa ūlt retınde öz ülesın qosuǧa tiıs. Sol sebeptı de, «Bılektı bırdı jyǧady, bılımdı myŋdy jyǧady», «Bılım inemen qūdyq qazǧandai», «Ǧylym — teŋız, bılım — qaiyq» degen sekıldı qazaqy naqyl sözderdı tırıltıp, jastardy ǧylymnyŋ biıgın baǧyndyruǧa ündei bıluımız kerek.
Qanat Bırlıkūly Adyrna ūlttyq portaly
