Qazir adamzat balasy ǵylym men bilimge qulash sermep, kún saıyn myńdaǵan ǵylymı jańalyqtar ashylýda. Álemdegi ǵylymnyń dáýirlep turǵan osyndaı kezeńde qazaq memleketi de ózge elderden qalmaı, jastaryn bilimdi, bilikti etip tárbıeleýge tıis ekeni aıtpasa da túsinikti. Bul jaıt memlekettiń aldynda turǵan basym baǵyt ekenin osyǵan deıin Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev birneshe ret aıtty. Sondyqtan da, «Óner bilim bar jurttar, Tastan saraı salǵyzdy» degen Ybyraı Altynsarınniń sóziniń rastyǵyn Memleket basshysy da, buqara halyq ta tereń túsinip otyr deýge tolyq negiz bar.
Ǵylymǵa memleket qana emes, qoǵam da kóńil bólse...
Ǵylym – órkenıettiń dańǵyl joly. Sol jolmen adamzat balasy qanshama ıgilikterge qol jetkizdi. Ybyraısha aıtsaq, «Aıshylyq alys jerlerden, Jyldam habar alǵyzǵan» Japonııa, Sıngapýr, Qytaı, Germanııa sııaqty elderdiń tájirıbesinen áli de úırenerimiz kóp. Sondyqtan da, qazaq memleketin órkenıettiń jańa deńgeıine shyǵarý úshin ǵalymdarymyz ben Ulttyq ǵylym akademııasynyń moıyna júkteler mindetter de az emes. Ǵylym men ilim árqashan da qoǵamnyń qajettiligin ótep, halyqtyń ál-aýqatyn arttyratyn ekonomıkamyzdyń lokomıtıvine aınalýy kerek. Ol úshin neni qolǵa alǵan jón? Bul suraqqa jaýap izdeý ár qazaqstandyqtyń mindeti bolsa kerek.
Bizdiń oıymyzsha, birinshiden ǵylymdy damytýdyń basty joly uzaqmerzimdi baǵdarlamalar qabyldaý. Sol baǵdarlamalar arqyly ǵylym men ilimdi damytýdyń, halyq arasyndaǵy oqymystylarǵa jaǵdaı jasaýdyń keshendijosparlar jasalyp, forsaıttyq zertteýlermen qatar halyqaralyq tájirıbe almasý, ilimi myqty eldermen yntymaqtastyq ornatý isterin bir izge túsirýge bolady. Qazir ǵylymı kadrlardyń biliktiligin arttyrý baǵytynda jasalyp jatqan aýqymdy jumystarǵa memleket qana emes, qolynda qarjysy bar kásipkerler de demeýshilik jasaıtyn júıe qalyptastyra bilsek, mardymsyz jalaqy alatyn jas ǵylymı qyzmetkerlerdiń memleket bolashaǵy úshin alańsyz qyzmet etýine jol ashylar edi. Bul otandyq ǵylymǵa úlkenjańalyqtar men ózgerister enýine túrtki bolary aıtpasa da túsinikti.
Aǵa býyn men jastardyń dástúr sabaqtastyǵy saqtalsa...
Bizdiń elde reforma jasalǵanda eskiniń bárin iske alǵysyz jasap tastaý degen dert bar. Bul dert dástúr sabaqtastyǵyn úzip, aǵa býyn men jas ǵalymdar arasyndaǵy baılanysty úzip tastaıtyny anyq. Ǵylym salasynda uzaq jyldardan beri jasalǵan jumysty joqqa shyǵaryp, bárin jańadan bastaıtyn reforlar bolmaýy kerek. Aǵa býyn men jas ǵalymdar arasynda úılesimdilik, ǵylymdy nyǵaıtý maqsatyndaǵy yntymaqtastyq bolmaı, bul eki býyn birin-biri tolyqtyrmaı ilgeri júrý múmkin emes.
Bilimdi bolý – tabysty bolý degenniń balamasyna aınalýy kerek
Sondaı-aq ǵylym men ilim salasy tabysty bolýdyń naqty mysalyna aınalmaı, jappaı halyqtyń bilimge qushtarlyǵy oıanbaq emes. Bilimniń saltanat qurýynyń basty baǵyty – ashyqtyq pen erkindik. Jas ǵalymdar kúndelikti ómirdegi kúıbeń tirliktiń taýqymetine qınalmaı, barlyq jaǵdaıyn oı eńbegimen jasaı alsa, óz ómirin ózgertýge qabiletti bolyp, jeke basynyń erkindigine qol jetkizse, halyqtyń sanasynda «bilimdar adamdar ǵana tabysqa jetedi» degen uǵym ornyǵar edi. Ol úshin «HHI ǵasyr – bilimdiler ǵasyry», «Bilimdi adamnyń kedeıi joq» degen sııaqty jastardyń alǵa basýyna sózsiz qajetti ıdeologııalyq jumystar júrgizilýi kerek. Sonda ǵana tabysty baıbolýdyń eń negizgi, eń irgeli, basty faktory bilim ekenin barsha halyq tereń túsiner edi. Sonda ǵana jastarymyzdyń bilim jolyna túsip, ǵalymǵa aınalýyna basymdyq berý isi birinshi oryndaǵa shyǵar edi. Jalpy, álem elderi qundylyqtar júıesinde bárinen de bilimdi adamdar bıik turatynyn moıyndap úlgerdi. Sony qazaq buqarasyna moıyndatýdyń mańyzyn biz eskermeı kelemiz.
Motıvaııa jas ǵalymdardyń armanyn alǵa jeteleıdi
Ǵylymǵa memleketimiz sııaqty kásipkerler de jaqsylap kóńil bóle bastasa, jastardyń ǵylymǵa qulash sermeýine úlken motıvaııa bolar edi. Ilim shyńyn baǵyndyryp, ǵylymı jańalyqtar ashyp, óz salasy boıynsha túrli jetistikke jetkenderge qazaqtyń atymtaı jomart azamattary qoldaý kórsetse, memleket jas ǵalymdardyń baspana máselesin birjaqty etip, ıpotekaǵa úı berse, baspasóz quraldary ǵalymdardy qoǵam aldynda úlgi retinde tanytyp, tulǵalyq kelbetin nasıhattasa, kez-kelgen jetkinshek ilimge umtylary sózsiz. Jas ǵalymdardy baspanamen qamtyp, olardy kásipkerler men úkimettik emes uıymdar da qoldap, bul qoldaý bıznestik áriptestikke ulaspaı, ǵylymdy qoldaý baǵytyndaǵy jumystar birjaqty bolyp qala bermek. Búgingi tańda elimizdegi logıstıka, agro jáne IT salalary joǵary áleýetke ıe ekeni belgili. Qazaqstanda IT salasynda bilikti kadrlar tolqyny paıda bolǵanyn álem moıyndap otyr. Tehnologııa degen bir orynda qozǵalyssyz turmaıdy. Sondyqtan da, ıfrlandyrý, analıtıka, boljamdar jasaýdaǵy artyqshylyqtarymyz ózge elderde emes, ózimizdiń ishimizde kóbirek nasıhattalýy kerek. Jas ǵalymdardy tulǵa retinde nasıhattaý arqyly olarǵa motvaııa berip qana qoımaı, tutastaı buqara halyqtyń nazaryn ǵylymǵa aýdarýǵa jol ashylady.
Túıin
Qazaq halqy álemdik ǵylymǵa ult retinde óz úlesin qosýǵa tıis. Sol sebepti de, «Bilekti birdi jyǵady, bilimdi myńdy jyǵady», «Bilim ınemen qudyq qazǵandaı», «Ǵylym — teńiz, bilim — qaıyq» degen sekildi qazaqy naqyl sózderdi tiriltip, jastardy ǵylymnyń bıigin baǵyndyrýǵa úndeı bilýimiz kerek.
Qanat Birlikuly
Adyrna ulttyq portaly
