Memleket basşysy Qasym-Joart Toqaev biyl säuır aiynda ötken Ǧylym jäne tehnologiialar jönındegı Ūlttyq keŋesıŋ alǧaşqy otyrysynda elımızdıŋ ǧylymi-tehnikalyq saiasatynyŋ aldaǧy basymdyqtaryn aiqyndap, qai kezde de bılım – damudyŋ basty kıltı ekenın aitqan bolatyn.
«Adamzat tarihyndaǧy jetıstıktıŋ barlyǧy – bılımnıŋ jemısı. Äsırese, qazırgı ozyq tehnologiia däuırınde ǧylymsyz alǧa basu mümkın emes. Sondyqtan men ǧylymdy damytu ısıne airyqşa män berıp otyrmyn. Osy özektı mäsele boiynşa sailau aldyndaǧy baǧdarlamada arnaiy öz pıkırımdı aittym. Sebebı ǧylymdy damytu – memleket saiasatyndaǧy eŋ maŋyzdy baǧyttarynyŋ bırı. Ökınışke qarai, elımızde ūzaq jyl boiy oǧan basa nazar audarylǧan joq. Soǧan bailanysty şeşımın tappai jatqan mäseleler az emes. Tıptı, būl sala artta qaldy deuge bolady. Bız örkeniettı el bolamyz desek, osy olqylyqtyŋ ornyn toltyruymyz kerek», – degen edı jiynda Prezident.
İä, örkeniettı qoǧamdy qūru üşın ǧylym men bılımge köp küş salynu kerek. Al ǧylymdy nasihattau üşın ne ısteu qajet?
Ǧylymnyŋ nasihattaluy ırgelı bılımnıŋ keŋeiuın qamtamasyz etıp qana qoimai, tehnologiialyq innovasiialardy yntalandyra otyryp, qoǧamnyŋ damuynda şeşuşı röl atqarady. Sondyqtan ǧylymi progrestı ılgerıletudıŋ tiımdı ädısterı men strategiialaryna toqtalyp, aspektılerımen bölıspekpız.
Ǧylymnyŋ damuy akademiialyq, ǧylymi-zertteu jäne qoǧamdyq salany qamtityn bırneşe negızgı aspektılerdı qamtidy.
Onyŋ alǧaşqysy – akademiialyq sala. Ol üşın konferensiialarǧa belsendı qatysu, resenziialanatyn jurnaldardaǧy jariialanymdar jäne akademiialyq jelılerdı qalyptastyru jaŋa zertteulerdıŋ taraluyna yqpal etedı. Halyqaralyq yntymaqtastyqtyŋ qūryluy ǧalymdar arasynda bılım men täjıribe almasuǧa da äserı bolmaq. Bql elımızde qarqyndy damyp kele jatyr. Öitkenı, ǧylymi instituttar, joǧary oqu oryndary ǧylymi maqala jariialap, şetelden täjıribe jinap tūrady.
Ekınşısı, zertteu qyzmetı. Onyŋ tabysty boluynda ǧylymi zertteulerdı qarjylandyru men qoldau basty röl atqarady. Maŋyzdy mäselelerge nazar audaru jäne qoldau baǧdarlamalaryn qūru jaŋa tehnologiialar men jaŋalyqtardy damytuǧa yqpal etedı.
Ǧylymdy qarjylandyru mäselesı turaly Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev soŋǧy 5 jylda ǧylymǧa bölınetın qarjynyŋ 60 paiyzǧa öskenın aitqan bolatyn. Sondai-aq, ǧylymi mekemeler jaŋǧyryp, älemdık täjıribesı mol ǧylymi ortalyqtardan täjıribeden ötken mamandar sany köbeiıp jatqanyna toqtala öttı.
Odan bölek, qarajattyŋ basym bölıgı, iaǧni 82 paiyzy ırgelı jäne qoldanbaly ǧylymǧa jūmsalyp, qalǧan 18 paiyzy täjıribelık-konstruktivtı zertteulerge bölınetının atady. Bql arqyly jastardyŋ ǧylymǧa qyzyǧuşylyǧyn arttyrmaq.
Üşınşı, ǧylymdy tanymal etu. Ǧylymi bılımdı keŋınen nasihattau qoǧamda ǧylymǧa degen qyzyǧuşylyqtyŋ qalyptasuyna yqpal etedı. Ǧylym festivalderın, leksiialardy ötkızu jäne qoljetımdı bılım beru resurstaryn qūru ǧylym men jalpy jūrtşylyq arasyndaǧy kedergılerdı joiuǧa kömektesedı.
Törtınşı, tehnologiialyq progress. Ǧylymnyŋ damuy tehnikanyŋ damuymen de bailanysty. İnnovasiialarǧa investisiia, startaptardy qoldau jäne tehnologiialyq ortalyqtardy qūru ǧylymi jaŋalyqtardy naqty tehnologiialarǧa ainaldyruǧa kömektesedı. Atalǧan jiynda Memleket basşysy ǧylymnyŋ damuy üşın ǧylymi-zertteu instituttaryn jaŋartyp, olardy tolyqtai qarjylandyru qajet ekenın aitqan edı. Sodai-aq, naqty tapsyrmalarmen bölıstı.
Besınşı, bılım. Bılım beru jüiesın jetıldıru, oqytudyŋ zamanaui ädısterın engızu jäne ǧylymǧa oquǧa degen qyzyǧuşylyqty oiatu baǧdarlamalaryn äzırleu ǧylymi bılımdı ılgerıletudıŋ maŋyzdy qūramdas bölıgı bolyp tabylady. Biyl qyrküiek aiynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Premer-miistrı Älihan Smaiylovtyŋ töraǧalymen Joǧary ǧylymi-tehnikalyq komissiia ötken bolatyn. Onda ǧylymdy damytudyŋ 2024-2026 jyldarǧy arnalǧan basym baǧyttaryn aiqyndap, infraqūrylymdy damytu jūmystaryn jalǧastyrudy qarastyrdy. Osy arqyly aldaǧy uaqytta ǧylymnyŋ damuyn ılgerıletuı josparda bar ekenın aita ötken edı.
Altynşy, etikalyq oilar. Ǧylymi zertteulerde etikalyq standarttardy belgıleu jäne qoldanu ǧylymi qoǧamdastyqqa qoǧamdyq senımdı qalyptastyru üşın maŋyzdy.
Mıne, osy alty aspektı ǧylymdy nasihattap, onyŋ damuyna ülesın qosady. Ǧylym keŋınen nasihattalǧan qoǧam serpındı bola tüsedı jäne intellektualdyq, tehnologiialyq jäne äleumettık damuǧa yqpal etedı.
Ǧalymdar men innovasiialyq jobalar üşın qolaily jaǧdailar tūraqty ǧylymi progreske jäne kürdelı mäselelerdı şeşuge yqpal etedı. Ǧylym ılgerıleuınıŋ osy aspektılerı bılımnıŋ damuy men innovasiialyq qoǧamnyŋ qalyptasuyna tūraqty negız jasaidy.
