Zaman qalyby aiǧaqtalyp, qoǧamdaǧy tehnikalyq, gumanitarlyq, şyǧarmaşylyq salalardyŋ jai-japsary aiqyndala tüskelı – adamzat balasy köptegen tehnologiialyq, ädebi-mädeni, ǧylymi-öndırıstık prosesterdı basynan ötkerdı. Damu ürdısınıŋ jiyrma bırınşı ǧasyrǧa aiaq basuy da däuır perzenterıne osydan 100 jyl jyl būryn eşkımnıŋ oiyna kelmegen türlı qyzyqtardy ūsynyp, köptegen jaŋa mümkındıkterdı syilady.
Arbamen köşıp, at mıngen babalarymyz jäne tynymsyz qajyr men eŋbektı ömırımızge negız ete bılgen bızdıŋ aramyzdaǧy aiyrmaşylyqtyŋ alystap ketkenı sonşa – barlyq atqarylar, atqarylǧan ısterdıŋ kıltipany bır qūrylǧy nemese bır tetıktıŋ ǧana kömegımen şeşılıp jürgendıgın jiı baiqap jürmız. Sondyqtan da bolar, adamzat örkenietınıŋ damu zaŋdylyqtaryna zer sala qarap otyryp-aq, dausyz bır naqtylyǧy bar şyndyqqa köz jetkızuge bolady, ol şyndyqtyŋ mazmūny – qai däuır bolsa da öz tūrǧyndarynyŋ aldyna belgılı bır därejede maqsat, mındet jükteitındıgınde jatyr. Al, ol mındettıŋ jaŋadan qalyptasqan, ılgerı jyljylǧan, aqyl-oi, tarihi-sana, äleumettık mümkındık, ruhani-jaratylystyq talaptan tuyndaityny belgılı. Qarastyrylyp otyrǧan mäselege ǧylymi-şyǧarmaşylyq tūrǧysynan kelsek, būl talaptyŋ jurnalistikany da ainalyp ötpegendıgın baiqaimyz.
Zaman örısınıŋ tamyryn basyp, qarqyny – zymyran, ūşaq jyldamdyǧymen selbesken mamandyq äuelgıde tasqa qaşaldy, adam balasy özara, bırımen-bırı piktografiiadaǧy aqparat arqyly tıldesıp, kommunikasiiany aitalyqtai biık deŋgeige jetkızdı, alǧaşqy aqparattyŋ «atalary» auyzdan auyzǧa tarady, halyq informasiia arqyly jeŋıl tüsınıse bastady, jetkızbek oilary men estımek ym, işara, tıldesu kontentterın oŋai qabyldady. Odan ärmen jazu paida bolyp, aqparattyŋ tamyryna qan bıttı.
El men el, jer men jerdı jazuǧa taŋylǧan aqpar jalǧap jatty. Äsırese, jazu men kommunikasiia qūraly – tılge taŋylǧan aqparat köşpendılerdıŋ tūrmysyndaǧy maŋyzdy erekşe boldy. Uaqyt arǧymaǧy taǧy da bır ret aldyǧa qarai qarǧyǧanda gazet pen jurnal aqparat tılınde söiledı. Sūranystan tuǧan qajettılık boiynşa aqparat san taramdalyp, janrlyq sipatqa ie bola bastady. Alǧaş basylym betterınde jaryq körgen aqparat – qalyŋ oqyrmannyŋ ruhani qajettılıkterın ötep, özınıŋ «qoǧamdyq pıkır tuǧyzu» missiiasyn mümkındıgınşe adal atqardy. Qazaqtyŋ bırtuar perzentterı, Alaş qairatkerlerı Ahmet Baitūrsynov, Älihan Bökeihanov, Älımhan Ermekov, Jaqyp Aqbaev, Mırjaqyp Dulatov, Maǧjan Jūmabaev, Mūhammedjan Seralin t.b. tūlǧalar osy atalǧan sanatta halqy üşın aianbai ter töktı.
Jiyrmasynşy ǧasyrdyŋ bırınşı şiregınde aqparat älemıne – radio men televiziia ūǧymy batyl aiaq basyp, alǧaşqy radiostansiialardan taraǧan radiopublisistikalyq aqparlar tyŋdarmandarǧa aitarlyqtai äset ettı. Jūrt kündelıktı qosyndaryndaǧy alyp mikrofonǧa üŋılıp, odan berıletın aqparatty asyǧa kütetın boldy. Aqparat taratudyŋ būl ädısı – älemdık maŋyzǧa ie bolǧan, köptegen ūrpaqqa qaiǧy men qasıret äkelgen ūrystar men düniejüzılık soǧystarda airyqşa qyzmet atqaryp, adamzat balasynyŋ «däuır ünjariiasyna» ainaldy.
Televiziia tolqynynan taraǧan beine-aqparat ta auditoriianyŋ qajettılıgın ötep, ärbır şaŋyraqtyŋ törınde myǧym ornyqqan qorap-tetıkke ainaldy. Al elektrondy esepteuış maşinalasy – kompiuterdıŋ paida boluy jurnalistikaǧa elektrondy būqaralyq aqparat qūraldary arqyly habar taratu mümkındıgın syilap, qoǧamdyq jurnalistika men azamattyq jurnalistika biık deŋgeige köterdı. San-salaly, kökeikestı mäselelerdı qoǧamǧa jetkızude būqaralyq kommunikasiia qūraldarynyŋ ışınde qazırgı taŋda jetekşı orynǧa internet ie boldy. Ǧalamtordyŋ bırqatar kommunikasiia men aqparattyq erekşelıkterıne bailanysty internetke süiene otyra jaŋa būqaralyq aqparat qūralynyŋ türı internet-BAQ düniege keldı. Elektrondy BAQ dästürlı BAQ üşın ülken jaŋalyq boldy. Būl sala auditoriiaǧa, onyŋ talǧamyna degen talasty küşeittı. Negızı, elektrondy BAQ qazaq jurnalistikasynyŋ damuyna da ölşeusız üles qosuda.
Degenmen, elektrondy BAQ – ülken ǧylymi ızdenıstı qajet etetın sala. Ony zerdelep qarasaq, dästürlı BAQ-tan aiyrmaşylyǧy bırden közge anyq baiqaldy. Ol aqparatty taratu operativtılıgı men interaktivtılıgı arqyly aiqyndalady. Sondyqtan köptegen elderdıŋ ǧalymdary jaŋa būqaralyq aqparat qūralyn zertteu nysany retınde qarastyryp otyr. İnternet-BAQ-tyŋ alǧaşqy nūsqasy, 1987 jyly AQŞ-ta paida bolǧan. «The San Jose Mercury News» gazetı tūŋǧyş ret köpşılık qauymǧa elektrondy nūsqasynmen jariialandy. Qazırgı taŋda, AQŞ-taǧy kündelıktı basylymdardyŋ tirajy jarty jylda qazan aiynan nauryz aiyna deiıngı aralyqta – 2,5%, al aptalyq gazetterdıŋ tirajy – 3,1% azaiǧan. Būl kerısınşe, onlain BAQ-ns4 künnen-künge qarqyndy türde damyp otyrǧandyǧyn körsetedı. Būl jaitqa qatysty saualnamany saualnamany Amerikanyŋ gazet assosiasiiasy (Newspaper Association of America, NAA) 770 kündelıktı, 610 aptalyq gazetterı boiynşa jürgızıledı. Assosiasiia mälımetterıne süiensek, AQŞ-ta gazet saittaryn paidalanuşylar toqsan ışınde 56 mln. nemese internetke kıretın adamdardyŋ 37%-yn qūraǧan .
Al, Qazaqstan Respublikasy Aqparat jäne kommunikasiialar ministrlıgınıŋ 2016-2017 jyldardaǧy aqparaty boiynşa, elımızde ǧalamtor paidalanuşylar sany halyqtyŋ 72,9 %-yn qūraidy. Būl nätije robototehnika salasynyŋ elektrondy sipat alyp, auditoriiaǧa qyzmet etu baǧyttary baiynşa osy keŋıstıktıŋ oǧan asa oŋtaily ekendıgın körsetedı. Ūlttyq saiasatty nyǧaituda tehnikanyŋ bırınşı orynǧa tübegeilı şyǧuy üşın – multimedia qūraldaryn da erkın meŋgergen dūrys. Sonda jalpy adamzattyŋ robototehnikany igeru mümkındıkterı artady. Ol qoǧam müddesıne zaman talabyna laiyqty jauap qata bastaidy. Mıne, osy hronologiialyq retpen joǧarydaǧy keltırılgen tarihi-teoriialyq derekter – azamattyq, halyqtyq, ūlttyq müddedegı mamandyqtyŋ bügınge tehnikalyq kelbetımen tanytyp, realdy qajettılıkterdı öteu türınde körınıs tapty. Qūrylǧy meŋgergen, jetkızgen, taldaǧan, beitarap aqparat – älemnıŋ bıryŋǧai damu jolyndaǧy memleketımızdıŋ özındık ornyn aiqyndaidy, aqparattyq sauattylyq, äleumettık pıkır men qoǧamdyq mediaalaŋdaǧy onyŋ mümkındıkterın baiytady.
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
