Saıası, ekonomıkalyq salada Qazaqstan Reseısiz qadam baspaıtyny belgili. Alaıda Reseıdiń Qazaqstanmen eseptesetin tustary qandaı? Bul týraly saıasattanýshy men ekonomıst ne deıdi?
Búgin, 9 qarasha Qazaqstanǵa Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın keldi. Kórshi el basshysynyń elge qadam basýy kóptiń talqysyna túsýde. Sapar qarsańynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev - reseılik «Izvestııa» basylymyna, al Reseı prezıdenti "Kazahstanskaıa pravda" gazetine suhbat berdi.
Suhbat barysynda olar eki el arasyndaǵy qarym-qatynas jaıly sóz etken bolatyn. Qos prezıdent saıası ahýaldarǵa baǵa berip, yntymaqtastyq, seriktestik turǵysynan ótken shaqqa jáne keleshekke kóz júgirtti.
"Biz Reseı prezıdentimen ekijaqty saıası, saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq máselelerin jan-jaqty talqylaýdy josparlap otyrmyz. Halyqaralyq uıymdar men ıntegraııalyq qurylymdar aıasyndaǵy ózara árekettesý aspektilerin qarastyraıyq. Qazaqstan-Reseı dıalogynyń mańyzdy belgileri syndarlylyq jáne ózara qolaıly nátıjege baǵdarlaný bolyp tabylady. Biz árqashan reseılik áriptesterimizdiń ustanymyn eskerýge tyrysamyz, al olar bizdiń pikirimizdi eskerýge tyrysady" dedi Toqaev reseılik jýrnalıst saýalyna.
Al Pýtın Qazaqstandaǵy Reseıdiń qatysy bar iri kásiporyndardy aıta kelip, ózi aýzynan tastamaıtyn «ortaq tarıh» taqyrybyna oıysyp ketken.
"Reseı Qazaqstan ekonomıkasyndaǵy iri ınvestorlardyń biri. Qazaqstanǵa jınaqtalǵan reseılik ınvestıııa shamamen, 17 mıllıard dollardy quraıdy. Respýblıkada Reseıdiń qatysýymen 6 myńǵa jýyq kásiporyn bar. Ortaq tarıhı ótkenimiz, kóp ǵasyrlyq tatý kórshilik pen yntymaqtastyq, naızmge qarsy kúresip, Jeńisti jaqyndatqan ata-babalarymyzdyń erligine maqtanysh – halyqtarymyzdy jaqyndastyryp, dástúrli tyǵyz ózara tıimdi baılanystardy nyǵaıta túsedi. Biz bul baǵa jetpes baılyqty baǵalaımyz jáne azamattarymyzdyń bolashaq urpaǵy úshin ony arttyrýǵa tyrysamyz" dep atap ótti Pýtın Qazaqstan jaıly.
Al Pýtın saparynyń qarsańynda Qazaqstanǵa Franııa prezıdenti Makron saparlap, ótken aptada Astanada Túrki elderiniń onynshy sammıti ótken bolatyn.
Jalpy, Qazaqstan men Reseı qatynasynda Astananyń Máskeýmen sanasatyny belgili. Al Máskeýdiń de Astanamen sanasatyndaı qandaı mehanızmderi bar? Bul máseleniń saıası jáne ekonomıkalyq qyry qandaı?
«QATYNASTY SÝYTPAÝ FAKTORLARY»
Saıasattanýshy Ashat Qasenǵalıdiń aıtýynsha, Reseımen baılanysyn saqtap qalǵan az eldiń biri – Qazaqstan.
- Reseıdiń Qazaqstanǵa yqpal etetin tustary jetkilikti. Ol Qazaqstan munaıynyń Reseı aýmaǵy arqyly KTK qubyrymen tasymaldanýy, Qazaqstan qoǵamyndaǵy orys tildi azamattardyń kóp bolýy, Reseıdiń qýatty áskeri jáne basqa degendeı. Al Qazaqstan Reseıge yqpal ete ala ma? Bul sátte suraqtyń jaýabyn Reseı úshin dál qazir Qazaqstanmen qandaı da bir qyrǵı-qabaqtyqqa túsýdiń qajeti joq ekenin aıtýdan bastaýymyz kerek. Máskeý kúlli álemmen qatynasyn úzýde. Ýkraınaǵa soǵys ashýy ony Batyspen áriptestikten ajyratty, al jaqyn odaqtasy sanalatyn elder Reseıdi bul soǵysta ashyq qoldamady. Tek Belarýs bıligi ǵana Reseıdi ashyq qoldap, qolpashtaýda. Qazaqstan beıtarap pozıııany ustandy, bul beıtaraptyq Reseı sarapshylary tarapynan keıde «satqyndyq» dep te baǵalanyp jatatyny bar. Reseımen jaqsy qatynas saqtap qalǵan birneshe el ǵana qalsa, sonyń biri - Qazaqstan. Reseı úshin mundaı elmen qatynasty sýytý aqymaqtyq bolar edi, - deıdi saıasattanýshy.
Ashat Qasenǵalı sózi bylaı jalǵastyrdy.
- Ekinshiden, Qazaqstan Reseı taýaryn ońtústikke shyǵarý joly, tranzıti. Úndistan, Pákistan, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan, Túrkimenstanǵa barý úshin de bizdiń aýmaq kerek. Úshinshiden, Reseıdiń gaz ben birqatar munaıy da bizdiń aýmaq arqyly ótýde. Mysaly gaz – Ózbekstanǵa, munaı Qytaıǵa ketedi. Qazaqstan kópvektorly saıasat ustanyp keledi. Reseımen de, Qytaımen de, Batyspen de áriptestik bar. Birjaqty saıasat ustaný, ne batystyq ıakı qytaılyq pozıııaǵa kóshý Reseı úshin qaýipti ári Qazaqstan úshin qajet emes senarıı. Sol sebepti de buny Qazaqstannyń Reseıge yqpaly demesek te, eki aradaǵy qarym-qatynasty sýytpaý faktorlary deýge bolady, - dedi saıasatker Ashat Qasenǵalı «Adyrna» ulttyq portalyna bergen suhbatynda.
«BARLYQ MÚMKINDIKTI PAIDALANÝ»
Al belgili ekonomıst Saparbaı Jobaev Qazaqstannyń Reseımen áriptestigi álde de damı beretinin aıtady.
- Qazaqstan men Reseı ortasyndaǵy áriptestik tarıhtan kele jatyr. Biz egemendik alǵannan keıin tuńǵysh prezıdentimizdiń usynysymen Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq sheńberine kirdik. Aldymen, bul qaýymdastyq boldy, keıin Keden Odaǵy atandy. Búgin de mine, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq. Quramyna Qazaqstan men Reseı, Belorýssııa, Qyrǵyzstan men Armenııa kiredi. Sondyqtan bizdiń Reseımen áriptestigimiz damı bermek. Onyń ústine bizdiń eń negizgi ekonomıkalyq áriptesimiz - Reseı. Qazaqstannyń qaıtadan óndelgen ónimderin Reseıge eksporttaıdy. Sebebi, Qytaı, Eýropa bizdiń daıyn ónimderimizdi kútip otyrǵan joq, al Reseıdiń kásiporyndarymen birlesip biz kóptegen ónimderimizdi Reseıge eksporttaı alamyz. Sondyqtan Reseımen baılanys biz úshin mańyzdy, - deıdi ol.
Ekonomıst Saparbaı Jobaev sózin bylaı sabaqtady.
- Ekinshiden, qarjy júıesinde de Reseımen baılanysymyz óte kúshti. Sebebi eki memlekettiń arasynda shekara joq bolǵannnan keıin saýda aınalymdary, keıin olardyń bir-birine baılanysy ár ýaqytta bola bermek. Al qalǵan memleketter arqyly keden, baj salyqtaryn, qosymsha qun salyqtaryn qosyp alsaq bolady, al Reseımen bundaı iske biz bara almaımyz, olar da bara almaıdy. Sondyqtan bizdiń saýda aınalymymyz, bıýdjetti salyq saıasaty boıynsha da biz garmonızaııa jasap, sáıkestendirgenbiz. Bizden Reseıge baryp jumys isteıtinder, Reseıden bizge kelip isteıtinderdiń áleýmettik saqtandarýy da qaralǵan, - dedi ekonomıst.
Sondaı-aq, ol Pýtınniń Qazaqstanǵa kelýi mańyzdy ekenin aıta ketip, arada sheshilmegen birneshe taqyryptarǵa toqtala ótti.
- Reseı men Ýkraına arasyndaǵy soǵystan keıin, damyǵan memleketterdiń Reseıge salǵan sankııasynan keıin Reseı óziniń logıstıkasyn, transport máselelerin Qazaqstan men Qytaı arqyly sheshýge májbúr. Qazaqstan arqyly Ortalyq Azııaǵa, Úndistan, Pákistanǵa barý joldaryn Reseı eseptep, keńeıtýge áreket jasap jatyr. Óziniń shıkizattaryn eksporttaý máselelerin sheshpekshi. Osylaısha, Reseı Qazaqstan arqyly barlyq múmkindikti paıdalanbaq. Reseı sankııalardan keıin kóp nárseni ımporttaı almaı qaldy. Biraq basqa memleketter, ıaǵnı Grýzııa, Armenııa, Ázerbaıjan jáne Ortalyq Azııa Respýblıkalary arqyly parallel ımport degendi oılap tapty. Máselen, Qyrǵyzstan Reseıge kerektilerdi basqa memleketterden ózine ımporttaıdy, keıin ony Reseıge shyǵarady. Sondaı-aq, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrkimenstan Kaspıı arqyly Astrahanǵa shyǵatyn joldy ashpaqshy. Al Qazaqstan Eýropanyń talaby boıynsha shek qoıǵan. Degenmen, baýyrlas memleketter budan da aınalyp ótý máselesin sheship jatyr. Menińshe, Pýtın Qazaqstanǵa logıstıka máselelerin sheshý úshin kelýi múmkin, - deıdi sarapshy.
- Qyrǵyzstan Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa qosylǵannan beri Reseıdiń kontrabandasy Qytaı deregi boıynsha, 20-21 mlrd dollar eken, al qyrǵyz memleketi 4-5 mıllıardyn ǵana kórsetedi. Odan túsetin keden salyǵy Eýrazııalyq odaqqa múshe barlyq elderge bólinýi kerek. Bizdiń de 7-8 paıyz úlesimiz bar. Degenmen Qyrǵyzstan ony moıyndap otyrǵan joq. Pýtınniń osy máseleni qozǵaýy da múmkin. Odan bólek, ekonomıka, transport, mádenı máseleleri aıtylmaq. Sondyqtan Pýtınniń Qazaqstanǵa kelgeni mańyzdy,- dep sózin qorytyndylady ekonomıst Saparbaı Jobaev.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna» ulttyq portaly
