1 qarasha kúni Franııa prezıdenti Emmanıýel Makron Astanaǵa resmı saparmen kelgen bolatyn. Sapar aıasynda eki el basshylary saýda-ekonomıkalyq, ınvestıııalyq jáne energetıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý máseleleri jóninde kelissóz júrgizdi. Sondaı-aq halyqaralyq jáne óńirlik kún tártibindegi máselelerdi talqylady. Onyń Ortalyq Azııa sapary Astanadan keıin Samarqanda jalǵasty.
Táýelsizdik jyldarynda Franııa prezıdentteri Qazaqstanda úsh ret tóbe kórsetken. Alǵash 1993 jyly Franııanyń 21-shi prezıdenti Fransýa Mıtteran, 2009 jyly 23-shi prezıdenti Nıkolıa Sarkozı jáne 2014 jyly 24-shi prezıdenti Fransýa Olland Qazaqstanda qonaq boldy. Endi, mine araǵa on jyl salyp franýz eliniń 25-shi basshysy Emmanıýel Makron Astanaǵa keldi.
Jalpy, Qazaqstan – Franııanyń Ortalyq Azııadaǵy basty ekonomıkalyq áriptesi, al Franııa Qazaqstan ekonomıkasynyń jetekshi ınvestorlarynyń biri. Saýda jáne ıntegraııa mınıstrliginiń málimetinshe, 2023 jylǵy qańtar-tamyz aıynda eki el arasyndaǵy saýda aınalymy 2,7 mlrd dollardy quraǵan. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 21,1 paıyzǵa kóp. Qazaqstan Eýropa eline, negizinen, munaı, ýran, tıtan jáne sýtek eksporttaıdy.
Saıasattanýshy Qazbek Beısebaevtyń pikirinshe, Franııa prezıdenti sııaqty joǵary laýazymdy tulǵalar elimizge jaıdan jaı kelmeıdi. Osy tusta «Adyrna» tilshisi saıasattanýshymen suhbattasyp kórdi.
- Saıası sarapshy retinde Makronnyń Ortalyq Azııa saparynan ne kúttińiz, qazir ne kórip tursyz?
- Bylaısha aıtqanda Makronǵa biz kerek bolyp turmyz. Qazaqstannyń Makronǵa qaraǵanda múddesi kóp. Óıtkeni, Franııa buǵan deıin atom stanııalaryna qajetti ýrandy Afrıkadan, Nıger memleketinen satyp alyp keldi. Sebebi atom energetıkasy salasynda Franııa da jetekshi el sanalady. Qazir ol jaqpen baılanys toqtap, jańa óndirýshi izdeýge májbúr. Sondyqtan Franııanyń bizge kelýdegi basty maqsaty bizden ýrandy kóptep satyp alý. Franııa bizge qyzyǵyp jatyr, salystyrǵanda olardyń bizdegi múddesi kóbirek.
- Qazir prezıdent Makron Ortalyq Azııa saparynda júr. Keshe Qazaqstanda boldy, búgingi sapary Ózbekstanda jalǵasýda. Onyń aımaqqa saparyn Qazaqstannan bastaý sebebi nede?
– Jańa aıttym ǵoı, Franııa úshin Qazaqstan mańyzdy. Árıne, ýrannyń arqasynda. Negizgi sebep sol bolyp tur. Ekonomıka jaǵynan Qazaqstannyń Franııamen qarym-qatynasy jaman emes. Mysaly, buǵan deıin Qazaqstannyń burynnan birikken KASKO degen ónerkásip bar. Túrkistan oblysynda ýran alatyn birikken kásiporyn.
Franııanyń Ózbekstanmen de belgili bir múddesi bar. Jalpy Ortalyq Azııa memleketteriniń álemde jeke orny bar. Mysaly, bıyl mamyr aıynan bastap Máskeýde kezdesý boldy, Qytaıda da memleket basshylary bas qosty. Bir aı buryn Amerıkada prezıdent Baıden Ortalyq Azııa basshylarymen kezdesti. Odan keıin Ortalyq Azııa basshylary Germanııaǵa baryp keldi. Endi mine, Franııa óz kezegimen Ortalyq Azııaǵa kelip otyr.
- Eýroderjavalar basshylarynyń Ortalyq Azııaǵa saparlaýy – sırek oqıǵa. Osy sapardyń naqty úsh sebebin atap ótseńiz.
- Birinshisi – ekonomıka. Franııa bizden munaıdy da satyp alady. Ekinshisi – Ortalyq Azııa halyqaralyq qarym-qatynasqa tıimdi. Úshinshisi – qazir Batys pen Shyǵystyń arasynda tartys bolyp jatyr. Dál aıta almaımyn, biraq múmkin. Biz arqyly Reseı men Qytaıǵa ótý jolyn izdep jatqan kórinedi.
-Ol osy saparyndaǵy kelissózder barysynda saýda-ekonomıkalyq baılanysty damytý joldaryn da tabýǵa tyrysyp - Qazaqstan men Ózbekstan Franııamen qatynasta qandaı máseleden utylmaýy kerek, neden ese jibermeýi kerek dep oılaısyz?
- Ózbekstan týraly aıta almaımyn. Biraq Qazaqstan burynnan Franııamen qatynasty nyǵaıtý kerek edi. Biraq ol istelgen joq. Mysaly, Astanada LRT degen «pále» bar ǵoı. Biz sony Franııadan bastadyq qoı. Biraq onymen kelisimdi qoımaı, basqany tańdadyq. Endi Franııa búkil álemde, ásirese LRT, temirjol jaǵynan damyǵan memleket. Sonymen qarym-qatynasty nyǵaıtý úshin aýylsharýashylyq bolmasa temirjol jaǵynan jumys isteýge bolar edi. Biraq bizdikiler oǵan mán bergen joq...
- Áńgimeńizge rahmet!
Dınara Boranbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
