1 qaraşa künı Fransiia prezidentı Emmaniuel Makron Astanaǧa resmi saparmen kelgen bolatyn. Sapar aiasynda ekı el basşylary sauda-ekonomikalyq, investisiialyq jäne energetikalyq yntymaqtastyqty nyǧaitu mäselelerı jönınde kelıssöz jürgızdı. Sondai-aq halyqaralyq jäne öŋırlık kün tärtıbındegı mäselelerdı talqylady. Onyŋ Ortalyq Aziia sapary Astanadan keiın Samarqanda jalǧasty.
Täuelsızdık jyldarynda Fransiia prezidentterı Qazaqstanda üş ret töbe körsetken. Alǧaş 1993 jyly Fransiianyŋ 21-şı prezidentı Fransua Mitteran, 2009 jyly 23-şı prezidentı Nikolia Sarkozi jäne 2014 jyly 24-şı prezidentı Fransua Olland Qazaqstanda qonaq boldy. Endı, mıne araǧa on jyl salyp fransuz elınıŋ 25-şı basşysy Emmaniuel Makron Astanaǧa keldı.
Jalpy, Qazaqstan – Fransiianyŋ Ortalyq Aziiadaǧy basty ekonomikalyq ärıptesı, al Fransiia Qazaqstan ekonomikasynyŋ jetekşı investorlarynyŋ bırı. Sauda jäne integrasiia ministrlıgınıŋ mälımetınşe, 2023 jylǧy qaŋtar-tamyz aiynda ekı el arasyndaǧy sauda ainalymy 2,7 mlrd dollardy qūraǧan. Būl ötken jylmen salystyrǧanda 21,1 paiyzǧa köp. Qazaqstan Europa elıne, negızınen, mūnai, uran, titan jäne sutek eksporttaidy.
Saiasattanuşy Qazbek Beisebaevtyŋ pıkırınşe, Fransiia prezidentı siiaqty joǧary lauazymdy tūlǧalar elımızge jaidan jai kelmeidı. Osy tūsta «Adyrna» tılşısı saiasattanuşymen sūhbattasyp kördı.
- Saiasi sarapşy retınde Makronnyŋ Ortalyq Aziia saparynan ne küttıŋız, qazır ne körıp tūrsyz?
- Bylaişa aitqanda Makronǧa bız kerek bolyp tūrmyz. Qazaqstannyŋ Makronǧa qaraǧanda müddesı köp. Öitkenı, Fransiia būǧan deiın atom stansiialaryna qajettı urandy Afrikadan, Niger memleketınen satyp alyp keldı. Sebebı atom energetikasy salasynda Fransiia da jetekşı el sanalady. Qazır ol jaqpen bailanys toqtap, jaŋa öndıruşı ızdeuge mäjbür. Sondyqtan Fransiianyŋ bızge keludegı basty maqsaty bızden urandy köptep satyp alu. Fransiia bızge qyzyǧyp jatyr, salystyrǧanda olardyŋ bızdegı müddesı köbırek.
- Qazır prezident Makron Ortalyq Aziia saparynda jür. Keşe Qazaqstanda boldy, bügıngı sapary Özbekstanda jalǧasuda. Onyŋ aimaqqa saparyn Qazaqstannan bastau sebebı nede?
– Jaŋa aittym ǧoi, Fransiia üşın Qazaqstan maŋyzdy. Ärine, urannyŋ arqasynda. Negızgı sebep sol bolyp tūr. Ekonomika jaǧynan Qazaqstannyŋ Fransiiamen qarym-qatynasy jaman emes. Mysaly, būǧan deiın Qazaqstannyŋ būrynnan bırıkken KASKO degen önerkäsıp bar. Türkıstan oblysynda uran alatyn bırıkken käsıporyn.
Fransiianyŋ Özbekstanmen de belgılı bır müddesı bar. Jalpy Ortalyq Aziia memleketterınıŋ älemde jeke orny bar. Mysaly, biyl mamyr aiynan bastap Mäskeude kezdesu boldy, Qytaida da memleket basşylary bas qosty. Bır ai būryn Amerikada prezident Baiden Ortalyq Aziia basşylarymen kezdestı. Odan keiın Ortalyq Aziia basşylary Germaniiaǧa baryp keldı. Endı mıne, Fransiia öz kezegımen Ortalyq Aziiaǧa kelıp otyr.
- Euroderjavalar basşylarynyŋ Ortalyq Aziiaǧa saparlauy – sirek oqiǧa. Osy sapardyŋ naqty üş sebebın atap ötseŋız.
- Bırınşısı – ekonomika. Fransiia bızden mūnaidy da satyp alady. Ekınşısı – Ortalyq Aziia halyqaralyq qarym-qatynasqa tiımdı. Üşınşısı – qazır Batys pen Şyǧystyŋ arasynda tartys bolyp jatyr. Däl aita almaimyn, bıraq mümkın. Bız arqyly Resei men Qytaiǧa ötu jolyn ızdep jatqan körınedı.
-Ol osy saparyndaǧy kelıssözder barysynda sauda-ekonomikalyq bailanysty damytu joldaryn da tabuǧa tyrysyp - Qazaqstan men Özbekstan Fransiiamen qatynasta qandai mäseleden ūtylmauy kerek, neden ese jıbermeuı kerek dep oilaisyz?
- Özbekstan turaly aita almaimyn. Bıraq Qazaqstan būrynnan Fransiiamen qatynasty nyǧaitu kerek edı. Bıraq ol ıstelgen joq. Mysaly, Astanada LRT degen «päle» bar ǧoi. Bız sony Fransiiadan bastadyq qoi. Bıraq onymen kelısımdı qoimai, basqany taŋdadyq. Endı Fransiia bükıl älemde, äsırese LRT, temırjol jaǧynan damyǧan memleket. Sonymen qarym-qatynasty nyǧaitu üşın auylşaruaşylyq bolmasa temırjol jaǧynan jūmys ısteuge bolar edı. Bıraq bızdıkıler oǧan män bergen joq...
- Äŋgımeŋızge rahmet!
Dinara Boranbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
