Rasynda, alǵashqy kezeńdegi qazaq tiliniń ahýalyn qazirgimen salystyra almaımyz. Sebebi ýaqyt ótken saıyn tilimizdiń tuǵyry bekı túsýde. Al tilimiz jutylyp barady degen qur alańdaýshylyq beker. Munyń barlyǵy eldegi jaǵdaıdy durys baǵamdaı almaýdan týyndap otyr. Áıtpese, álem halqy qazaq tiline qyzyǵýshylyq tanytýda.
Máselen, jaqynda alǵashqylardyń biri bolyp, Ulybrıtanııanyń álemge áıgili Oxford ýnıversıteti óz stýdentterine qazaq tilin oqytýǵa nıetti ekendikterin jetkizdi. Tipti, daıyndyq bastalyp ta ketken. Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty osy jobamen tyǵyz aınalysyp jatqan kórinedi. Sátin salsa, alda ýnıversıtet oqytýshylary da qazaq tilinde oqıtynǵa uqsaıdy. Oqý ornynda 26 myń stýdent oqıdy. Olar qazaq tilinen ózge taǵy 11 tilde bilim alady eken. Munyń ózi qazaq tiline degen suranys bar ekenin dáleldeıdi. Jalpy kez kelgen tildiń ómirsheńdigi onyń qoldanys keńdigine baılanysty. Qysqasy qazaq tili tóńireginde árdaıym oń kózqarasta bolǵan jón.
Tilimizdiń tiriligi onyń jetistikterinen kórinedi. Tolyqtaı tizbelesek te bolady. Ótken jyly alpaýyt Apple kompanııasy óziniń álemge keń taralǵan IOS júıesine qazaq tilin engizdi, álem balalary tapjylmaı qaraıtyn Nickelodeon telearnasy da qazaqsha sóıleı bastaǵan, National geographic jýrnalyn aıtpasaq ta belgili, alty jyldan asty qazaq tilindegi sandary jaryq kórýde. Al endi til salasyndaǵy jańashyldyqtar men reformalarǵa keletin bolsaq, aýyz toltyryp aıtarlyqtaı. Qasym-Jomart Toqaev jaqynda ǵana «qazaq tilin» ǵylym men tehnıka tiline aınaldyrý týraly tikeleı tapsyrma bergen bolatyn.
Bul rette qazaq tilin jasandy ıntellektiniń tiline aınaldyrý maqsaty da tur. Qazirge bul mejege jaqyndap qalǵan sııaqtymyz. Óıtkeni buǵan deıin «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń bas dırektory Maqpal Jumabaı Speech Labkompanııasymen kelisimge kelip, osyndaı qýanyshty jańalyqpen bólisken bolatyn. Oǵan qýanatyndaı sebep bar. Demek, keleshekte «Siri», «Alisa» syndy tanymal júıeler qazaq tilinde sóıleıdi degen sóz.
Osy oraıda Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbektiń myna bir sóziniń mańyzdylyǵy kórinedi. Ol «Qazaq tili – tiri qalý úshin jasandy ıntellektiniń tiline aınalýy kerek» degen bolatyn. Shyn máninde de solaı Tencent, Google, Meta, OpenAI, Microsoft sııaqty kompanııalar qazaq tiline qaraı kóńil bólse, budan asqar jetistik joq shyǵar. Qazirgi tańda til saıasatyn damytýdyń jeti jyldyq jospary ázirlenip jatyr. Mine, joǵaryda atalǵandardyń bári osyǵan negiz bola alady.
Onyń ústine mektepte orys tilinde oqıtyndar 9-synyptan keıin qazaq tilinde test tapsyrýǵa mindetteldi. Bul til salasyndaǵy eń negizgi reformalardyń biri deýge bolady. Budan sheneýnikter de shet qalmaıdy. Mınıstrler men ákimder olardyń orynbasarlary qazaq tilin bilýge mindetteledi.
Buqaralyq aqparat quraldarynyń 70 paıyzy qazaq tilinde habar taratady. Qazaqstan halqynyń 80 paıyzy qazaq tilin meńgergen. Mine, sondyqtan alańdaýǵa negiz joq shyǵar. Jastarymyz jarysa qazaq tilinde sóıleı bastady. Qazaq tilinde sóıleıtin ózge ult ókilderi jeterlik. Bul qazaq tiliniń órisi keń qoldanyla bastady degendi bildiredi. Anyǵyn aıtsaq, tildi tóńiregindegi teris túsinikter qurdymǵa ketiredi. Sol sebepten qazaq tili jaıly aıtylǵanda túregelip tyńdaıtyndaı deńgeıge jetýimiz kerek. Neshe til bilsek te, ana tilimiz alǵashqy orynda turýy tıis.
«Adyrna» ulttyq portaly
