Tūlǧalyq damuda qazaqşa ädebietterdıŋ jaǧdaiy neşık, qazaq tılındegı kıtaptardyŋ mäselesı qandai – būl turaly jastar arasynda sūranysqa ie, tūlǧalyq damuǧa bailanysty «Ädet küşı», «Mınezdı özgertu alhimiiasy» sekıldı kıtaptardyŋ avtory Miras Kesebaevpen osy taqyryp aiasynda bolǧan sūqbatymyzdy nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
AUDİAL MEN VİZUALDARǦA ARNALǦAN KITAP
- Bız ömır sürıp jatqan qoǧam jyldam alǧa qarai jyljyp, damyp kele jatyr. Zaman aǧysymen qatar ılgerı qadam basqymyz kelse, jeke damudy eşqaşan toqtatpauymyz kerek. Jeke damu üşın mındettı türde aqyly kurs oqu mındet emes. Özıŋe paidasyn tigızetın kıtap oqu da jetkılıktı siiaqty keide. Bügıngı künı qazaqşa psihologiialyq, motivasiialyq baǧyttaǧy kıtaptar köptep şyǧaryluda. «Qazaqstandy kıtap oqityn elge ainaldyru» basty maqsatym dep aityp jürsız. Maqsatyŋyzdy jüzege asyru üşın qandai ıster jasap jatyrsyz? Osy missiia üşın Kitapal dükenı aşyldy ma? Älde būl maqsat düken aşylǧannan keiın qoiyldy ma?
- Kitapall dükenı 2018 jyly aşylyp, barlyǧy nölden bastaldy. Bızdıŋ missiia 2021 jyly qoiyldy. Oǧan deiın kıtap salasyn damytu, qazaqşa kıtap sanyn köbeitu degen siiaqty jalpylama maqsat boldy. Keiınnen dükenderımız ben qyzmetkerlerdıŋ sany köbeie bastaǧan soŋ, aqyldasyp otyryp kompaniianyŋ missiiasyn qūrdyq. Osy ülken missiiany oryndau turaly şeşım qabyldaǧan uaqyttan bastap «Meloman», «Knijnyi gorod» sekıldı ülken kıtap dükenderıne bäsekeles emes, kerısınşe bızdıŋ maqsatqa kömektesetın kompaniia retınde qarai bastadyq. Negızı, būl missiia kezındegı alaş arystarynyŋ maqsaty bolatyn. Olardyŋ öz täsılderı boldy. Mäselen, Ybyrai Altynsarin mektep aşty, Ahmet Baitūrsynūly – «Qazaq» gazetın, Mūhametjan Seralin «Aiqap» jurNalyn şyǧardy. Al bızdıŋ qolymyzdaǧy qūral ol – kıtap.
Älı künge deiın bızde orysşa kıtaptardyŋ ülesı köp. Sol üşın bız qazır qazaqşa kıtaptardyŋ sanyn köbeituge jūmys jasap jatyrmyz. Osy missiany oryndau üşın Almatydaǧy düken sanyn törtke jetkızdık. Astana, Qyzylorda, Taraz, Atyrau, Aqtau jäne Şymkent qalalarynan franşiza aştyq. Öitkenı bızdıŋ missiiamyzdyŋ ışınde är qalada bızdıŋ düken bolu kerek, iaǧni, basqa qalalardaǧy är oqyrmanymyzǧa bızdıŋ kıtaptar qoljetımdı bolu kerek dep maqsat qoiǧanbyz. Qazır ūsaq qalalarda kışıgırım dükenderımızdı aşudy josparlap otyrmyz.
Osy maqsat aiasynda auyldaǧy jastarǧa kıtaptarymyz qoljetımdı bolu üşın «Auylǧa kıtap» jobasyn bastadyq. Eŋ alǧaş özım auylyma kıtap jetkızdım. Odan keiın osy ıske resmi türde kırıstık. Qazır 11 aidyŋ ışınde 93 auylǧa kıtap jetkızdık. Nätijesı öte jaqsy.
Bızde būrynnan tek qana Almaty qalasynda oqyrman klubtary bolatyn. Osy joly formatyn bekıtıp, bır jylǧa jospar jasap, Kitapal club jobany qolǧa aldyq. Qazırgı uaqytta, bır jarym aidyŋ ışınde Qazaqstannyŋ är aimaǧynan 157 klub qūryldy, är klubta 8 adamnan bar. Aiyna bır ret oflain kezdesu ötkızu şart. Kıtapty talqylap, maqsattarymen bölısedı. Būryn bızde «Kıtap süier qauym» degen klub bolǧan. Sonyŋ arasynan damudy qalaityn, maqsaty bır jastardyŋ bır-bırın tauyp üilengenderı de boldy. Osy joba aiasynda da solai bolyp jatsa tıptı keremet.
Būdan bölek, minez.kz arnaiy äleumettık jurnalynyŋ saityn aştyq. Ol jerge özımızdegı avtorlardyŋ jäne bızden şyǧatyn kıtaptardyŋ ışınen otbasy, bala tärbiesı, ǧylym, mädeniet, örkeniet taqyrybyndaǧy maqalalaryn salyp otyramyz.
Kitapal podcast iutub jobamyz bar. Kıtap salasyna arnalǧan videolar bolmaǧannan keiın osy ıstı bastadyq. Pıkırlerdıŋ arasynan «būǧan deiın kıtap oqymaityn edım, podkasttan keiın oqyp bastadym», «jūmysym ūnamaitynyn tüsınıp, jūmystan şyǧyp kettım, qazır özıme ūnaityn jūmysty taptym», «qai kıtapty, qalai oqu kerek ekenın tüsındım» degen oilardy jiı kezdestıremız. Jaqsy nätije körsetıp otyr. Būiyrsa, podkastty kıtap türınde şyǧaraiyn dep jatyrmyz. Öitkenı adam aqparat qabyldaǧanda ekı türge bölınedı. Bıreuı – audial, bıreuı – vizual. Audial adamdar podkast tyŋdai beredı, al, vizual adamdar tyŋdaǧandaryn ūmytyp qaluy mümkın. Sol sebepten osyndai adamdar üşın podkastty jazyp, körkemdep kıtap etıp şyǧaru oida bar. Kıtaptyŋ aty «Ne üşın kıtap oqu kerek?» bolady. Äzırge jüzege asyp jatqan jobalar osy.
«HALYQTYŊ MENTALİTETIN ESKERU»
- Kitapal podcast jobasyn bastaǧan kezınde osyndai nätije küttıŋızder ma?
- Aryq aityp, semız şyqqan jaqsy. Sol sebepten köp närse kütpedım. Million qaralym bolsyn, myŋ qaralym bolsyn bız osyny jasaumyz kerek, bastysy kıtap turaly bıraz sūraqtarǧa jauap beremız, ärı qarai kerek adam körıp, paidasyn alar dep bastadyq. Qazırgı taŋda, jeke mektepterde tärbie saǧattarynda bızdıŋ podkasttardy qosyp beredı eken. Balalarǧa paidaly bolyp jatyr dep äleumettık jelılerde bölıskender köp boldy. Üşınşı mausym oqyrmanǧa beretın paidasy bar qonaqtarmen şyǧaryldy. Keletın adam qandai mamandyq iesı bolmasyn, äŋgımenıŋ özegı – kıtap. Mysaly, Mūrat Esjan – rejisser, Mädi Fazyl – poliglot, Äbılqaiyr Mädi – ūstaz. Bıraq, barlyǧyna ortaq dünie – kıtap.
- Būrynǧymen salystyrǧanda qazır kıtap oqu mädenietı qalyptasyp kele jatyr dep oilaisyz ba?
- 5 jyl būryn adamdar «motivasiialyq kıtap beresız ba?», «bala tärbiesıne qatysty qandai kıtaptar bar?» dep sūraityn. Qazır qandai kıtap kerek ekenın naqty sūraidy. Būrynǧydai kez-kelgen kıtapty oqi bermeidı, kımdı jäne qai kıtapty oqu keregın bıledı. Osyǧan qarap oqyrmandardyŋ deŋgeiınıŋ ösıp kele jatqanyn baiqauǧa bolady. Sonymen qatar, syni oilaudyŋ da qalyptasyp jatqany sezıledı. Kıtap oqu jarystary men festivalderdıŋ köbeiuı, jarnamalardyŋ jiı jasaluy äserınen oqyrmandardyŋ sany artyp keledı. Oǧan qosa köptegen şeteldık tanymal kıtaptar qazaq tılıne audarylyp jatyr jäne qazaq tıldı avtorlar halyqtyŋ mentalitetın eskere otyryp, paidaly kıtaptar jazyp jatqany edäuır yqpal etude.
JIGITTERGE ARNALǦAN KITAP
- Kıtaptardy qandai baspalardan şyǧarasyzdar? Jalpy, elımızde baspalar jetkılıktı me?
- Halyqtyŋ sanyna şaqqanda baspalar sany, ärine, öte az. Onyŋ ışınde önımdı jūmys ıstep jatqandary da şamaly. Bızdegı «Şabyt» baspasy tek audarmamen ainalysady. «Tanym» baspasynan dıni baǧyttaǧy kıtaptar şyǧarylady. «Samǧa» baspasy türlı janrdaǧy kıtaptar basyp şyǧarsa, balalarǧa arnalǧan kıtaptar «Altyn saqa» baspasynan jaryq köredı.
- 3 jyl būryn paida bolǧan jıgıtterge arnalǧan kıtap jazu ideiasyn jüzege asyryp jatyr ekensız. Kıtabyŋyz jaily tolyǧyraq aityp berseŋız.
- Bızden köp adamdar er jıgıtterge arnalǧan kıtap sūraidy. Bız tek Bauyrjan Momyşūlynyŋ ǧana kıtabyn beremız, öitkenı jıgıtterge arnalǧan basqa kıtap joq. Al, äielderge jyl saiyn şamamen 4-5 kıtap şyǧady. Odan bölek köptegen ıs-şaralarda zaldy toltyratyndar äiel kısıler, erlerdıŋ ülesı öte az. Oǧan türlı sebepter bar. Mäselen, otbasyndaǧy tärbiede ata-anasy balasyna erteŋ bızdı asyraisyŋ dep, erte bastan jūmysqa salyp jıbergen boluy mümkın. Al, qyz oqysyn, körsın dep erkındık bergen. Osylai jıgtter özderıne qoiatyn talapty tömendetıp tastaidy. Damu nemese bır salanyŋ myqty mamany bolu degen sekıldı mındetter kenjelep qalyp, däl qazır aqşa tapsam boldy degen tüsınık qalyptasyp bara jatyr. Otbasynda kım bılımdı bolsa, sonyŋ sözı ötımdırek bolady. Mysaly, äielı öte bılımdı bolyp, küieuınıŋ bılımı az bolsa üide qaqtyǧys tuyndaidy. Erkek öz abyroiy tüskenın qalamaǧandyqtan, äielı aqyldyraq bolyp tūrsa, özın joǧary körsetu üşın qol jūmsauy mümkın. Ūldardyŋ damu deŋgeiın arttyru maqsatynda osy kıtapty jazu oiyma keldı. «Qyzǧa qyryq üiden tyiym» degen sekıldı, jıgıttıŋ boiynda bolu kerek qyryq qasietın jazdym. Bır jıgıttıŋ boiynda bärı bolmauy da mümkın, bıraq «bolmasaŋ da ūqsap baq» dep Abai aitpaqşy kıtapty oqyǧan jıgıt osal tūsymen jūmys jasaityn bolsa, jıgıtterdıŋ sapasy artady dep oilaimyn. «Naǧyz jıgıt» kıtaby tek jıgıtterge ǧana emes, qyzdarǧa da arnalǧan. Sebebı, kıtapty oqyǧannan keiın naǧyz jıgıttıŋ sipatymen tanys bolady.
Mysaly, keibır qyzdar qūmar oinyn oinaityn jıgıtpen bolaşaǧyn qūrmaqşy bolsa nemese jıgıtı jalqau bolsa, kıtapty oqyp şyǧyp, jıgıtke ömırıŋdı özgert, äitpese men senımen bolaşaq qūra almaimyn degen oiyn jetkızuı mümkın. Būl üilenu azaiyp ketedı degen söz emes. Eŋ basty nietım – jıgıtterdıŋ sapasyn köteru.
- Kıtaptaryŋyzdy jazyp şyqqannan keiın, oqyrmanyn tappai qala ma degen qorqynyş bolady ma?
- Mülde qorqynyş bolǧan emes. Ötpei qalsa da rizamyn. Bastysy men özımnıŋ ışımdegı maqsatty oryndap şyqtym. Ary qarai myŋ adam oqi ma, jüz myŋ adam oqi ma, ol Qūdaidyŋ qolyndaǧy närse. Nätije menen emes, Alladan. Däl qazır qoǧamǧa qai kıtap qajet sol taqyrypta jazamyn. Jazudaǧy maqsatym paidaly bolyp, jastarǧa kömegımdı tigızu. Kıtaptarymnyŋ barlyǧyn şyǧarǧan uaqytta eşqaisysynda aqşa tabu maqsatym bolǧan emes. Öitkenı aqşa tauyp jatqan jūmysym bar. Kıtap jazu – männen tuǧan hobbiım.
«JAQSY ADAMDARDYŊ OQYǦAN KITABY»
- Özıŋızdıŋ tūlǧalyq damuǧa bailanysty kıtaptardy oqyp bastauyŋyzǧa ne türtkı boldy?
- Osy jasymda nemen ainalysu kerektıgın tappaǧandyqtan mende depressiia boldy. «Ne ıstep jürmın? Ne ısteuım kerek?» degen siiaqty sūraqtar paida bola bastady. Osylai jürıp, janymdaǧy jaqsy adamdardyŋ oqyǧan kıtaptaryn oqyp bastadym. Ortaŋ qalai bolsa, solai özgeresıŋ degen ras. Nätijesınde olarmen ortaq äŋgıme aita alasyŋ ärı pıkır talastyra alasyŋ. Mysaly, dostaryŋ sportşylar bolsa, sende jügırıp bastaisyŋ. Men būl baǧyttaǧy kıtaptardy özım otyryp oqyp kete almadym, ortam qatty yqpal ettı. Ainalamdaǧylar menı kelıp qorşap alǧan joq, men özım ızdep qosyldym.
- Sız siiaqty uaiymy bar jastarǧa qandai keŋes beresız?
- Ömır milliondaǧan mümkındık beredı, sol uaqytta sen daiyn boluyŋ kerek. Qabıletterıŋdı damyta bastaǧan kezde, jan-jaqtan ūsynys paida bolady. Būl – sondai zaŋdylyq. Özıŋdı damytamdep niettengende mümkındık te bırınıŋ artynan bırı kele beredı. Sen soǧan daiyn boluyŋ kerek.
- Uaqyt bölıp sūqbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Merei Myrzaǧaliqyzy
