Tulǵalyq damýda qazaqsha ádebıetterdiń jaǵdaıy neshik, qazaq tilindegi kitaptardyń máselesi qandaı – bul týraly jastar arasynda suranysqa ıe, tulǵalyq damýǵa baılanysty «Ádet kúshi», «Minezdi ózgertý alhımııasy» sekildi kitaptardyń avtory Mıras Kesebaevpen osy taqyryp aıasynda bolǵan suqbatymyzdy nazarlaryńyzǵa usynamyz.
AÝDIAL MEN VIZÝALDARǴA ARNALǴAN KITAP
- Biz ómir súrip jatqan qoǵam jyldam alǵa qaraı jyljyp, damyp kele jatyr. Zaman aǵysymen qatar ilgeri qadam basqymyz kelse, jeke damýdy eshqashan toqtatpaýymyz kerek. Jeke damý úshin mindetti túrde aqyly kýrs oqý mindet emes. Ózińe paıdasyn tıgizetin kitap oqý da jetkilikti sııaqty keıde. Búgingi kúni qazaqsha psıhologııalyq, motıvaııalyq baǵyttaǵy kitaptar kóptep shyǵarylýda. «Qazaqstandy kitap oqıtyn elge aınaldyrý» basty maqsatym dep aıtyp júrsiz. Maqsatyńyzdy júzege asyrý úshin qandaı ister jasap jatyrsyz? Osy mıssııa úshin Kitapal dúkeni ashyldy ma? Álde bul maqsat dúken ashylǵannan keıin qoıyldy ma?
- Kitapall dúkeni 2018 jyly ashylyp, barlyǵy nólden bastaldy. Bizdiń mıssııa 2021 jyly qoıyldy. Oǵan deıin kitap salasyn damytý, qazaqsha kitap sanyn kóbeıtý degen sııaqty jalpylama maqsat boldy. Keıinnen dúkenderimiz ben qyzmetkerlerdiń sany kóbeıe bastaǵan soń, aqyldasyp otyryp kompanııanyń mıssııasyn qurdyq. Osy úlken mıssııany oryndaý týraly sheshim qabyldaǵan ýaqyttan bastap «Meloman», «Knıjnyı gorod» sekildi úlken kitap dúkenderine básekeles emes, kerisinshe bizdiń maqsatqa kómektesetin kompanııa retinde qaraı bastadyq. Negizi, bul mıssııa kezindegi alash arystarynyń maqsaty bolatyn. Olardyń óz tásilderi boldy. Máselen, Ybyraı Altynsarın mektep ashty, Ahmet Baıtursynuly – «Qazaq» gazetin, Muhametjan Seralın «Aıqap» jýrNalyn shyǵardy. Al bizdiń qolymyzdaǵy qural ol – kitap.
Áli kúnge deıin bizde oryssha kitaptardyń úlesi kóp. Sol úshin biz qazir qazaqsha kitaptardyń sanyn kóbeıtýge jumys jasap jatyrmyz. Osy mıssıany oryndaý úshin Almatydaǵy dúken sanyn tórtke jetkizdik. Astana, Qyzylorda, Taraz, Atyraý, Aqtaý jáne Shymkent qalalarynan franshıza ashtyq. Óıtkeni bizdiń mıssııamyzdyń ishinde ár qalada bizdiń dúken bolý kerek, ıaǵnı, basqa qalalardaǵy ár oqyrmanymyzǵa bizdiń kitaptar qoljetimdi bolý kerek dep maqsat qoıǵanbyz. Qazir usaq qalalarda kishigirim dúkenderimizdi ashýdy josparlap otyrmyz.
Osy maqsat aıasynda aýyldaǵy jastarǵa kitaptarymyz qoljetimdi bolý úshin «Aýylǵa kitap» jobasyn bastadyq. Eń alǵash ózim aýylyma kitap jetkizdim. Odan keıin osy iske resmı túrde kiristik. Qazir 11 aıdyń ishinde 93 aýylǵa kitap jetkizdik. Nátıjesi óte jaqsy.
Bizde burynnan tek qana Almaty qalasynda oqyrman klýbtary bolatyn. Osy joly formatyn bekitip, bir jylǵa jospar jasap, Kitapal club jobany qolǵa aldyq. Qazirgi ýaqytta, bir jarym aıdyń ishinde Qazaqstannyń ár aımaǵynan 157 klýb quryldy, ár klýbta 8 adamnan bar. Aıyna bir ret oflaın kezdesý ótkizý shart. Kitapty talqylap, maqsattarymen bólisedi. Buryn bizde «Kitap súıer qaýym» degen klýb bolǵan. Sonyń arasynan damýdy qalaıtyn, maqsaty bir jastardyń bir-birin taýyp úılengenderi de boldy. Osy joba aıasynda da solaı bolyp jatsa tipti keremet.
Budan bólek, minez.kz arnaıy áleýmettik jýrnalynyń saıtyn ashtyq. Ol jerge ózimizdegi avtorlardyń jáne bizden shyǵatyn kitaptardyń ishinen otbasy, bala tárbıesi, ǵylym, mádenıet, órkenıet taqyrybyndaǵy maqalalaryn salyp otyramyz.
Kitapal podcast ıýtýb jobamyz bar. Kitap salasyna arnalǵan vıdeolar bolmaǵannan keıin osy isti bastadyq. Pikirlerdiń arasynan «buǵan deıin kitap oqymaıtyn edim, podkasttan keıin oqyp bastadym», «jumysym unamaıtynyn túsinip, jumystan shyǵyp kettim, qazir ózime unaıtyn jumysty taptym», «qaı kitapty, qalaı oqý kerek ekenin túsindim» degen oılardy jıi kezdestiremiz. Jaqsy nátıje kórsetip otyr. Buıyrsa, podkastty kitap túrinde shyǵaraıyn dep jatyrmyz. Óıtkeni adam aqparat qabyldaǵanda eki túrge bólinedi. Bireýi – aýdıal, bireýi – vızýal. Aýdıal adamdar podkast tyńdaı beredi, al, vızýal adamdar tyńdaǵandaryn umytyp qalýy múmkin. Sol sebepten osyndaı adamdar úshin podkastty jazyp, kórkemdep kitap etip shyǵarý oıda bar. Kitaptyń aty «Ne úshin kitap oqý kerek?» bolady. Ázirge júzege asyp jatqan jobalar osy.
«HALYQTYŃ MENTALITETIN ESKERÝ»
- Kitapal podcast jobasyn bastaǵan kezinde osyndaı nátıje kúttińizder ma?
- Aryq aıtyp, semiz shyqqan jaqsy. Sol sebepten kóp nárse kútpedim. Mıllıon qaralym bolsyn, myń qaralym bolsyn biz osyny jasaýmyz kerek, bastysy kitap týraly biraz suraqtarǵa jaýap beremiz, ári qaraı kerek adam kórip, paıdasyn alar dep bastadyq. Qazirgi tańda, jeke mektepterde tárbıe saǵattarynda bizdiń podkasttardy qosyp beredi eken. Balalarǵa paıdaly bolyp jatyr dep áleýmettik jelilerde bóliskender kóp boldy. Úshinshi maýsym oqyrmanǵa beretin paıdasy bar qonaqtarmen shyǵaryldy. Keletin adam qandaı mamandyq ıesi bolmasyn, áńgimeniń ózegi – kitap. Mysaly, Murat Esjan – rejısser, Mádı Fazyl – polıglot, Ábilqaıyr Mádı – ustaz. Biraq, barlyǵyna ortaq dúnıe – kitap.
- Burynǵymen salystyrǵanda qazir kitap oqý mádenıeti qalyptasyp kele jatyr dep oılaısyz ba?
- 5 jyl buryn adamdar «motıvaııalyq kitap beresiz ba?», «bala tárbıesine qatysty qandaı kitaptar bar?» dep suraıtyn. Qazir qandaı kitap kerek ekenin naqty suraıdy. Burynǵydaı kez-kelgen kitapty oqı bermeıdi, kimdi jáne qaı kitapty oqý keregin biledi. Osyǵan qarap oqyrmandardyń deńgeıiniń ósip kele jatqanyn baıqaýǵa bolady. Sonymen qatar, synı oılaýdyń da qalyptasyp jatqany seziledi. Kitap oqý jarystary men festıvalderdiń kóbeıýi, jarnamalardyń jıi jasalýy áserinen oqyrmandardyń sany artyp keledi. Oǵan qosa kóptegen sheteldik tanymal kitaptar qazaq tiline aýdarylyp jatyr jáne qazaq tildi avtorlar halyqtyń mentalıtetin eskere otyryp, paıdaly kitaptar jazyp jatqany edáýir yqpal etýde.
JIGITTERGE ARNALǴAN KITAP
- Kitaptardy qandaı baspalardan shyǵarasyzdar? Jalpy, elimizde baspalar jetkilikti me?
- Halyqtyń sanyna shaqqanda baspalar sany, árıne, óte az. Onyń ishinde ónimdi jumys istep jatqandary da shamaly. Bizdegi «Shabyt» baspasy tek aýdarmamen aınalysady. «Tanym» baspasynan dinı baǵyttaǵy kitaptar shyǵarylady. «Samǵa» baspasy túrli janrdaǵy kitaptar basyp shyǵarsa, balalarǵa arnalǵan kitaptar «Altyn saqa» baspasynan jaryq kóredi.
- 3 jyl buryn paıda bolǵan jigitterge arnalǵan kitap jazý ıdeıasyn júzege asyryp jatyr ekensiz. Kitabyńyz jaıly tolyǵyraq aıtyp berseńiz.
- Bizden kóp adamdar er jigitterge arnalǵan kitap suraıdy. Biz tek Baýyrjan Momyshulynyń ǵana kitabyn beremiz, óıtkeni jigitterge arnalǵan basqa kitap joq. Al, áıelderge jyl saıyn shamamen 4-5 kitap shyǵady. Odan bólek kóptegen is-sharalarda zaldy toltyratyndar áıel kisiler, erlerdiń úlesi óte az. Oǵan túrli sebepter bar. Máselen, otbasyndaǵy tárbıede ata-anasy balasyna erteń bizdi asyraısyń dep, erte bastan jumysqa salyp jibergen bolýy múmkin. Al, qyz oqysyn, kórsin dep erkindik bergen. Osylaı jigtter ózderine qoıatyn talapty tómendetip tastaıdy. Damý nemese bir salanyń myqty mamany bolý degen sekildi mindetter kenjelep qalyp, dál qazir aqsha tapsam boldy degen túsinik qalyptasyp bara jatyr. Otbasynda kim bilimdi bolsa, sonyń sózi ótimdirek bolady. Mysaly, áıeli óte bilimdi bolyp, kúıeýiniń bilimi az bolsa úıde qaqtyǵys týyndaıdy. Erkek óz abyroıy túskenin qalamaǵandyqtan, áıeli aqyldyraq bolyp tursa, ózin joǵary kórsetý úshin qol jumsaýy múmkin. Uldardyń damý deńgeıin arttyrý maqsatynda osy kitapty jazý oıyma keldi. «Qyzǵa qyryq úıden tyıym» degen sekildi, jigittiń boıynda bolý kerek qyryq qasıetin jazdym. Bir jigittiń boıynda bári bolmaýy da múmkin, biraq «bolmasań da uqsap baq» dep Abaı aıtpaqshy kitapty oqyǵan jigit osal tusymen jumys jasaıtyn bolsa, jigitterdiń sapasy artady dep oılaımyn. «Naǵyz jigit» kitaby tek jigitterge ǵana emes, qyzdarǵa da arnalǵan. Sebebi, kitapty oqyǵannan keıin naǵyz jigittiń sıpatymen tanys bolady.
Mysaly, keıbir qyzdar qumar oınyn oınaıtyn jigitpen bolashaǵyn qurmaqshy bolsa nemese jigiti jalqaý bolsa, kitapty oqyp shyǵyp, jigitke ómirińdi ózgert, áıtpese men senimen bolashaq qura almaımyn degen oıyn jetkizýi múmkin. Bul úılený azaıyp ketedi degen sóz emes. Eń basty nıetim – jigitterdiń sapasyn kóterý.
- Kitaptaryńyzdy jazyp shyqqannan keıin, oqyrmanyn tappaı qala ma degen qorqynysh bolady ma?
- Múlde qorqynysh bolǵan emes. Ótpeı qalsa da rızamyn. Bastysy men ózimniń ishimdegi maqsatty oryndap shyqtym. Ary qaraı myń adam oqı ma, júz myń adam oqı ma, ol Qudaıdyń qolyndaǵy nárse. Nátıje menen emes, Alladan. Dál qazir qoǵamǵa qaı kitap qajet sol taqyrypta jazamyn. Jazýdaǵy maqsatym paıdaly bolyp, jastarǵa kómegimdi tıgizý. Kitaptarymnyń barlyǵyn shyǵarǵan ýaqytta eshqaısysynda aqsha tabý maqsatym bolǵan emes. Óıtkeni aqsha taýyp jatqan jumysym bar. Kitap jazý – mánnen týǵan hobbıim.
«JAQSY ADAMDARDYŃ OQYǴAN KITABY»
- Ózińizdiń tulǵalyq damýǵa baılanysty kitaptardy oqyp bastaýyńyzǵa ne túrtki boldy?
- Osy jasymda nemen aınalysý kerektigin tappaǵandyqtan mende depressııa boldy. «Ne istep júrmin? Ne isteýim kerek?» degen sııaqty suraqtar paıda bola bastady. Osylaı júrip, janymdaǵy jaqsy adamdardyń oqyǵan kitaptaryn oqyp bastadym. Ortań qalaı bolsa, solaı ózgeresiń degen ras. Nátıjesinde olarmen ortaq áńgime aıta alasyń ári pikir talastyra alasyń. Mysaly, dostaryń sportshylar bolsa, sende júgirip bastaısyń. Men bul baǵyttaǵy kitaptardy ózim otyryp oqyp kete almadym, ortam qatty yqpal etti. Aınalamdaǵylar meni kelip qorshap alǵan joq, men ózim izdep qosyldym.
- Siz sııaqty ýaıymy bar jastarǵa qandaı keńes beresiz?
- Ómir mıllıondaǵan múmkindik beredi, sol ýaqytta sen daıyn bolýyń kerek. Qabiletterińdi damyta bastaǵan kezde, jan-jaqtan usynys paıda bolady. Bul – sondaı zańdylyq. Ózińdi damytamdep nıettengende múmkindik te biriniń artynan biri kele beredi. Sen soǵan daıyn bolýyń kerek.
- Ýaqyt bólip suqbattasqanyńyzǵa raqmet!
Mereı Myrzaǵalıqyzy
