Abai oblysynda 9 mausym künı bastalǧan orman örtı älı basylar emes. 14 adam qaza tauyp,prezident Toqaev 12 mausymdy qaraly kün jariialaǧannan keiın taǧy bır adam ız-tüssız joǧalǧany belgılı boldy. Tötenşe jaǧdailar ministrı byltyrǧy Qostanaidaǧy orman örtınen nege sabaq almady? Sondai-aq ükımet ört söndıru tehnikalaryn zaman talabyna sai nege jaŋartpaidy? Osy turaly Astanadan Semeige arnaiy barǧan Mäjılıs deputaty Maqsat Tolyqbaidan sūrap kördım.
«ÄKIMDIK PEN MİNİSTRLIK ARASYNDA ALGORİTM JOQ»
– Senbı künı Astanadan Semeige jolǧa şyǧyp edıŋızder. Qazır qaidasyzdar?
– Senbı künı bilet bolmai Astanadan Semeige bırden jolǧa şyqtyq. Keşe Semeide bolyp, bügın Astanaǧa keldık.
– Abai oblysyndaǧy orman örtın közben körıp keldıŋızder. Öŋırge barǧan kezde ne baiqadyŋyzdar?
– Eŋ bırınşı bız evakuasiialanyp jatqan azamattardyŋ jaǧdaiymen tanystyq. Öitkenı bız qūr-qol barmai arnaiy kömegımızdı apardyq. Odan keiın örttıŋ oşaǧyna bardyq.
Jalpy, myna närsenı anyq aituymyz kerek; qūzyrly oryndar arasynda bızdı orǧa jyǧatyn esep üşın esep beru sekıldı közboiauşylyq jäne özara üilesımdılıktıŋ joqtyǧy közge körınıp tūrdy. Äkımdık nege jauap beredı, ministrlık nege jauap beredı? Qarap otyrsaq,äkımdık pen ministrlıktıŋ arasynda ortaq algoritmdık jūmys joq. Örttıŋ örşuıne osy sebep boldy.
Qaraǧaidyŋ biıktıgı 25-30 metr bolady. Ol janǧanda aǧaştan aǧaşqa, toǧaidan toǧaiǧa sekırıp janady eken. Ol jerge qanşa ört söndıru kölıgın aparsaŋ da onyŋ şlangasy ony söndıruge jetpeidı. Baqylauǧa 14 ormanşyny jıbergen eken. Onyŋ qolynan ne keledı? Qoldarynda tük joq. Tıptı keibıreuler özderınıŋ kölıgımen barypty dep jatyr. Eŋ aldymen örttıŋ aumaǧyn anyqtau üşın dron ūşyryp köru kerek edı. Olar özderı de jaǧdaidy tolyq bılmei otyr ǧoi. Sol sebeptı qorşaudyŋ ışınde qalyp qoiǧan.
Qaraǧai maily bolǧandyqtan benzin siiaqty janady. Bız 500 meter, bır şaqyrym jerde tūrsaq ta basymyz ainalyp, közımızdı aşa almai qaldyq. Mysaly üşın ört söndıruşıler tūnşyǧyp qaldy. Olar örttıŋ ışıne baryp, 1-2 saǧat habarsyz qaldy. Olarmen ünemı bailanys ornatyp otyru kerek qoi. Artynan baryp bır-aq ızdeuge şyqty.
Joǧary jaqqa da der kezınde aqparat jetpegen. Örtenıp jatqan aumaqtan 1953-1960 jyldardan qalǧan, naqtyraq aitsam menıŋ äkemnen kärıtehnikalardy kördık. Būrynǧy «Ural», «Zil» siiaqty ört söndıru kölıkterı tūr. Körşı memleketterde mūrajaida tūratyn kölıkter ǧoi. Tehnikalar jaŋartylmaǧan, eskı.
Byltyr da Semeidıŋ ormany örtenıp edı. Äkımnıŋ jauapkerşılıgı bolsa, mäselenı joǧary jaqqa aitu kerek edı. Joǧary jaqtan aqşa bölmei jatsa, «qarjy bölmei jatyr» dep dabyl qaǧu kerek edı. Eŋ bolmasadeputattarǧa habarlasyp, «osy mäselenı köterseŋızder. Biudjetten aqşa bölıp berseŋızder» dep şyryldaityn adam joq. Aldyn-ala «erteŋ orman örtense maǧan renjımeŋder» dep aitsa, eldıŋ aldynda ary da taza bolar edı ǧoi. Bır-bırıne sıltep, jalǧan esep berudıŋ ne qajetı bar?
Ekologiia ministrınıŋ «Orman örtıne saqadai saimyz» dep esep bergenı äleumettık jelıde talqylanyp jatyr. Arysta jarylys bolǧannan keiın teksere bastady, orman örtınen keiın taǧy qimyldap jatyrmyz. Sonda bızde prezident qana aitu kerek pe? Endı der kezınde qimyldamaǧandardy jauapkerşılıkke tartuymyz kerek.
– İlin otstavkaǧa kettı, oblys äkımı Ūranhaevqa Prezident sögıs berdı. Osy şaralar jetkılıktı dep oilaisyz ba?
– Qazır ondai mäsele köterılıp jatyr. Qazır kımdı jazalaimyz dep dauryǧyp jatyrmyz. Mūnyŋ barlyǧyna infraqūrylymy jaŋarmaǧan, keŋestıŋ kezeŋden bastap tehnikasy jaŋarmaǧan 30 jyldyq jüie kınälı. Atalǧan salaǧa bölıngen aqşany jep qoiǧan jemqorlardyŋ kınäsı bar. Ekıbastūz ben Ridderdegı jaǧdai – 30 jyldan berı kele jatqan mäselenıŋ saldary. Būl aldaǧy uaqytta da jalǧasa beredı. Bız mūndai jaǧdaida ne ısteuımız kerek? Qazır bırınşı kezekte bilıktıŋ barlyq tarmaqtary, sonyŋ ışınde Ükımet naqty şara qabyldauy kerek. Bırınşı kezekte täjıribesı mol, käsıbi deŋgeiı joǧary naǧyz memleketşıl azamattardy jauapty qyzmetke tartuymyz kerek. Oksford pen Kembridjdı bıtırgenderdı emes, jauapkerşılıktı moinyna alatyn, tabandy adamdar kerek. Jaŋa adamdarsyz tektonikalyq özgerısterdı jasai almaimyz. Qazır bır ministrdı äkep qoisaŋ onymen ıs bıtpeidı. Sondyqtan bız aldaǧy uaqytta būl mäselenı köteremız.
Ormanşylardyŋ jalaqysy öte tömen. Būl turaly da talqylanyp, şeşım qabyldanuy kerek.
«BÄRIN DE KÖZBEN BARU ÜŞIN BARDYQ»
– Äleumettık jelıde 4-5 deputattyŋ Astanadan Semeige şyqqandaryŋyzdy jazdyŋyzdar. Bıraq keibır adamdar «Deputattar ört bolǧan jerge ne üşın bara jatyr?» dep synady. Jalpy deputattar Semeige barsa da, barmasa da synaidy. Būl nenıŋ belgısı?
– Mende osy närsenı tüsınbeimın. Barmasaq «barmady» deidı, al barsaq taǧy synaidy. Ol jerge endı men ört söndıru üşın barǧan joqpyn ǧoi. Tehnikalardy jaŋalau üşın jaǧdaidy közben körıp, deputattyq saual joldauymyz kerek. Zapastaǧy qarjy jetpese, respublikalyq biudjetten aqşa böldıru kerek. Qandai kömek kerek, halyqty qaida ornalastyrdy, auylda qalǧan mal aş qalyp qoiǧan joq pa degen myŋ san mäselenı közben köru kerek emes pe? Bız osynyŋ bärın közben köru üşın bardyq qoi. Bızdıŋ barǧanymyzdy būra tartyp jatqan adamdar bar. Keşe mūnaişylarmen amandasuǧa barǧanda «būlar nege keldı?» dedı. Sonda bız ne ısteuımız kerek? Tüsınbeisıŋ. Barmasaq, «nege barmadyŋdar? Eŋ bolmasa bır deputat baruǧa jaramadyŋdar?» dep aitady. Al barsaŋ «nege bardyŋ?» deidı.
– Mūnyŋ sebebı būqara halyq pen bilıktıŋ arasynda ülken syna bar ekenın körsetpei me?
– Endı bilıkke degen halyq tarapynan senım kreditı azaiyp kettı ǧoi. Qazır bıraq parlamentke degen közqaras tüzelıp kele jatyr. Baiqasaŋyzdar, köp närse köterıp jatyrmyz. Qazır «Aitasyŋdar, aitasyŋdar, bıraq ne şeşılıp jatyr?» deidı. Būrynǧydai aitpaisyŋdar dep jatqan joq. Osylai deputattar tabandylyq tanytuy kerek. Parlamenttık tyŋdau ötkızıp, osy mäselenı kün tärtıbıne qoiu kerek. Sondyqtan būl jerdegı mäsele Ükımetke ǧana emes, Parlamentke de bailanysty.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet.
Serık Joldasbai
"Adyrna" ūlttyq portaly
