Ózbekstan kezekten tys ótetin prezıdent saılaýyna daıyndalyp jatyr. Saılaýǵa qazirgi prezıdent Shavkat Mırzııoev te túspek. Quzireti aıaqtalmaǵan ol nege asyqty? Mırzııoevtiń saılaýdy jedeldetý sebebi nede? Kórshi eldegi saılaýdyń belgilenýine bergen qazaqstandyq sarapshylardyń baǵasy tómendegideı.
Ózbekstan prezıdenti Shavkat Mırzııoev Túrkııadaǵy prezıdent saılaýynda daýys tolyq sanalmaı jatyp, Rejeb Taıyp Erdoǵandy alǵashqylardyń biri bolyp quttyqtady. Endi 40 kúnnen keıin, ıaǵnı 9 shildede Mırzııoevtiń ózi de prezıdenttik saılaýǵa qatyspaq. Erteń, 1 maýsymda osy saılaýǵa kandıdat tirkeý aıaqtalady. Ortalyq saılaý komıssııasy ázirge saılaýǵa túsedi degen 4 adamdy kandıdattyqqa tirkegen.
«ShUǴYL ÓZGERISTER MEN REFORMALAR»
30 sáýirde ótken konstıtýııalyq referendýmnan keıin Ózbekstanda Negizgi zańnyń jańa redakııasy qabyldandy. Bul ózgeristerge saı prezıdenttiń burynǵy ókileti jaramsyzǵa sanalyp otyr. Prezıdent Mırzııoev osy referendým arqyly qaıtadan 7 jyldyq saılaýǵa túsýdi zańdastyryp aldy. Ózbekstanda bir adam prezıdent bolyp 7 jyldyq eki merzimge saılana alady.
«Ózderińiz kórip otyrsyzdar, bizdiń negizgi zańymyzǵa sáıkes, birinshiden, barlyq bılik tarmaqtary reformalanyp, olardyń arasyndaǵy qarym-qatynas pen tepe-teńdik túbegeıli ózgerýde», - degen Ózbekstan basshysy Shavkat Mırzııoev.
Prezıdenttiń aıtýynsha, jańartylǵan Konstıtýııada prezıdent, parlament, úkimet, mınıstrler, ákimder aldyna kezek kúttirmeıtin jańa saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq mindetter qoıylǵan.
«Halqymyz bizden barlyq salada asa mańyzdy jáne shuǵyl ózgerister men reformalar kútedi», - degen ol.
Qazaqstandyq saıasattanýshylar Ózbekstandaǵy saılaý Ortalyq Azııa elderi saıasatyna eshqandaı áser bermeıdi jáne saılaýda básekelestik bolmaıdy dep sanaıdy.
«BÁSEKELESTIK BOLMAIDY»
“Bul saılaý da Qazaqstandaǵy saılaýlar sııaqty ótetini anyq. Biz áli kúnge deıin demokratııalyq qurylym jasaǵan joqpyz. Sondyqtan olardyki de, dál bizdiki sııaqty belgilengen tártippen ótedi” deıdi saıasattanýshy Dos Kóshim.
- 1990-91 jyldarda olardan “Erik”, “Birlik” degen halyq arasynan partııalar shyqqan. Biraq kóp uzamaı qysymǵa ushyrap, qýdalaýǵa ushyraǵan. Onyń basshylary bas saýǵalap elden qashyp shyǵýǵa májbúr boldy. Sóıtip kóbi Qazaqstan arqyly qashty. Men umytpasam, eki partııanyń eki basshysyn 1994-97 shi jyldary Ábdimanap Bolatovty – Vashıngtonda, Abdrahman Býlatovty Izmırde kezdestirdim. Qazirgi jaǵdaıda olarda saıası kúsh bar dep aıta almaımyn. Barynyń báriniń talqanyn shyǵardy. Olarda múmkinshilik bolmady. Sondyqtan saıası baǵytta básekelestik bolmaıdy. Qoldan uıymdastyrylǵan básekelestik bolatyny aıdan anyq jáne oǵan kóńil bólýdiń qajeti joq, - deıdi saıasatker Dos Kóshim.
«QORQYNYSh PEN TURAQSYZDYQ NYShANY»
Al taǵy bir saıasattanýshy Serik Belgibaı myrzanyń aıtýynsha, Ózbekstan basshysy bolashaqta ózine degen kózqaras ózgeredi dep qaýiptenetin sııaqty.
- Bul qajetsiz saılaý jáne bolashaq úshin qorqynyshtyń tikeleı saldary bolyp tabylady, - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, bul saılaý – Ózbekstannyń saıası jáne ekonomıkalyq turaqsyzdyǵynyń dáleli.
- Mırzııoev taǵy eki merzimge saılanýy múmkin. Konstıtýııanyń jańa redakııasy boıynsha prezıdenttiń ókilettik merzimi 5 jyldan 7 jylǵa deıin uzartylady. Biraq, prezıdenttiń ekinshi merzimi referendýmǵa deıingi Konstıtýııa boıynsha 2021 jyldyń qazan aıynda bastaldy. Jańa Konstıtýııa erejeleri boıynsha jańa merziminen buryn saılaý jarııalaǵannan keıin ol úsh jylyn joǵaltady! Nelikten saılaý keıinirek, ýaqytynda ótkizilmeıdi? Nelikten osy jyldardy joǵaltý kerek? Sondyqtan merziminen buryn saılaý ótkizý – turaqsyzdyqtyń nyshany. Jáne bul ózbek bıliginiń, naqty aıtqanda, Mırzııoevtiń ózine degen senimsizdigin kórsetedi, - deıdi saıasattanýshy Serik Belgibaı.
Onyń aıtýynsha, bul saılaýdan Reseıdiń Ýkraınadaǵy soǵysynyń teris áseri de baıqalady. Reseı ekonomıkasy quldyrap, ondaǵy ózbek mıgranttary elge oralýy múmkin. Olar elge kelgende, daıyn turǵan jumys orny taǵy joq. Bul, árıne, áleýmettik shıelenis týdyrady. Sondyqtan ózbek bıligi qazirgi salystyrmaly tynyshtyq kezinde saılaý ótkizip alǵandy durys sanaıdy.
- Qaraqalpaqstandaǵy byltyrǵy narazylyq oqıǵalary da Mırzııoevti tezirek saılaý ótkizýge ıtermeledi. Ol Nókis oqıǵasy kezinde ortalyq bılikke qarsy búliktiń ne ekenin jáne onyń bılikke qalaı qaýip tóndiretinin óz kózimen kórdi, - deıdi Serik Belgibaı
Osy oqıǵa Konstıtýııaǵa engizilmek Qaraqalpaqstannyń jańa mártebesine narazylyqtan týyndaǵan. Narazylyqty kúshpen basqan Ózbekstan bıligi sońynan negizgi zańdaǵy Qaraqalpaqstan mártebesin ózgerissiz qaldyrýǵa májbúr bolǵan.
«ELEKTORADTYŃ TANITYNY – JALǴYZ MIRZIIoEV»
Taǵy bir saıasattanýshy Ǵazız Ábishevtiń pikirinshe, Ózbekstandaǵy saılaýda ákimshilik resýrstyń syrtynda elektorad tek qana Mırzııoevti tanıdy.
- Mırzııoevtiń jeńisi bárine anyq. Sondyqtan Mırzııoev kem degende 70-80 paıyz daýyspen «jeńip» shyǵady. Al Qazaqstanǵa bul saılaýdyń eshqandaı áseri bolmaıdy,- deıdi Ǵazız Ábishev.
Eske sala ketsek, Ózbekstanda 9 shildede ótetin kezekten tys prezıdent saılaýyna kandıdat usyný 17 mamyr men 1 maýsym aralyǵyn qamtıdy.
Qazirgi ýaqytta Ózbekstanda bes partııa tirkelgen: Ózbekstan halyqtyq demokratııalyq partııasy, «Mıllıı tıklanısh» (Ulttyq jańǵyrý) partııasy, «Adolat» (Ádilet) soıal-demokratııalyq partııasy, Lıberaldy-demokratııalyq partııa jáne Ekologııalyq partııa.
Shavkat Mırzııoev bul saılaýǵa lıberal-demokrattar atynan túsip otyr. Saılaýǵa budan basqa Ekologııalyq partııa, Halyqtyq-demokratııalyq partııa jáne «Adolat» partııasynan kandıdattar usynylǵan.
Burynǵy premer-mnıstr Shavkat Mırzııoev 2016 jyly kúzde burynǵy prezıdent Islam Karımov qaıtys bolǵannan keıin joǵary bılikke kelgen.
Marjan Elýjanqyzy
"Adyrna" ulttyq portaly
