Qazaq poezııa janrynda janqııarlyqpen ózin tek ádebıetke arnap júrgen sanaýly ultshyl aqyn bar ekendigi kózi qyraqty oqyrman qaýymǵa belgili. Mine, osy saýsaqpen sanarlyqtaı toptyń ishindegi alashshyl baǵyttaǵy alash rýhty aqyn Qasymhan Begmanov aǵamyz. Aqynnyń qalamynan týǵan árbir dúnıeden onyń sheksiz dúnıetanymy, talǵamy tanylatyny daýsyz. Búgingi qazaq ádebıetiniń altyn qoryna qosylyp otyrǵan Q.Begmanovtyń shyǵarmalary – shyn mánindegi biregeı týyndylar.
Qasymhan Begmanov – qazaqtyń kórnekti aqyny ǵana emes, qoǵam qaıratkeri. «Qaıratker» degen uǵym – qaı maǵynasynan alsań da, bıik hám abyroıly. Abyroılylyǵy sol – ol óziniń ulttyq qundylyǵyn dáriptep, rýhanııatqa janashyr bolyp, ulttyń shynaıy tiregi bolady. Onyń qaıratkerligi sol – rýhty jyrlar jazýy, Mustafa Shoqaıdyń murasyn nasıhattaýy, Shoqaıtanýǵa úles qosýy, qazaqtyń salt-dástúrine adaldyq tanytýy. Respýblıkalyq deńgeıde «Dástúr» atty ulttyq etnografııalyq jýrnal shyǵaryp, qazaqtyń mynadaı almaǵaıyp zamanda umytyla bastaǵan dástúrin jańǵyrtyp, salt-sanasyn ulyqtap, jas urpaqtyń keleshegi úshin baıyrǵy qazaqtyń jazylmaǵan «dala zańy» men babalar ınstıtýtyn qalyptastyryp, oqyrman qaýymǵa usynýy. Babalar ınstıtýty degenimiz – ejelden bergi ustanyp kelgen dástúri, ulttyq mentalıtetine saı ózindik ereksheligi, yrym-tıymy. Keshegi qylyshynan qan tamǵan keńestik zamanda qazaqtyń dili men tili, salt-sanasy solaqaı ıdeologııanyń qurbandyǵyna shalynyp, enzýranyń qaıshysymen týralyp ketip edi. Al, egemendik alyp, azattyq tańyna jetkende, qazaqtyń salt-sanasynyń tıtteı bólshegi ǵana qalyp edi. Onyń ózi naryq zamanyna kelip, taǵdyry tarazyǵa tartyldy. Jańa ǵasyrdyń jańa býyny – kosmopolıttik aýrýǵa shaldyqpasyn dep, ısi qazaqqa «Dástúr» degen jýrnal shyǵaryp, eskilikti joqtap, eskilikti jyrlady. Shúkir, búgingi kúni «Dástúr» jýrnaly – merzimdi basylymdar arasynda óziniń turaqty aýdıtorııasy men oqyrmanyn qalyptastyrǵan, el izdep oqıtyn, suranysqa ıe basylymnyń biregeıi. Túrkilik sarynmen ulttyń rýhyn oıatyp, keshegi jyraýlardaı kesek tolǵaıtyn kók bóri aqyn – Temirhan Medetbektiń «Dástúr» jýrnalyna ádebı redaktor bolyp kelýiniń ózi – uly Turan uldarynyń berekesi men birligin dáleldedi. Temaǵamyz «Qazaq aqyndarynyń salt-dástúr antologııasyn» jasap, jýrnaldyń ádebı mazmunyna erekshe jańalyq ákeldi.
Qasymhan Begmanov – azamat aqyn. Qazaq poezııasynda tarıhynda «azamat aqyn» degen baǵaǵa laıyq aqyndar sanaýly ǵana. Mysaly, «Oıan, qazaq!» degen Mirjaqyp Dýlatuly, «qarańǵy qazaq kógine órmelep shyǵyp kún bolam…» degen Sultanmahmut Toraıǵyruly syndy arystardy tilge tıek etýge bolady. Búgingi qazaq poezııasynan «azamat aqyn» deýge turarlyq aqyn bolsa, ol – osy Qasymhan Begmanov. Qara óleńniń bıigine aınalǵan Qadyr Myrza Áli aǵamyz Qasymhan Begmanovtyń «Tashkentpen qoshtasý» óleńin joǵary baǵalaǵan edi. Iá, onysy shyndyq. Aqynnyń «Tashkentpen qoshtasý», «Tórt qaqpaly Túrkistanǵa taǵzym», «Men ózimnen bóle almadym Turandy» degen óleńderinen aqynnyń azamattyq kelbetin kóresiz. Ol týǵan jerin jan-tánimen ólip-óship súıedi. Shetsiz-sheksiz súıedi. Iá, adam balasynyń bári óziniń týǵan jerin erekshe qadirleıdi. Alaıda, Qasymhannyń týǵan jerine degen mahabbaty ózgelerdikinen tym bólek, erek, alabóten. Sebebi: onyń júreginde muń men sher, nala bar. Muń men sheri ózegin órtep, namys-jigerin alaýlatyp, kóńiliniń qutysyn syndyryp, júreginiń túbinen azamattyq sózin óleń qylyp shyǵarady. Mine, óleń degen júrektegi sezimnen týady deıtinimiz sondyqtan. Joǵaryda mysal etken Mirjaqyp babamyzdan buryn qaı aqyn «Oıan, qazaq!» degen edi, aıtyńyzshy… Mirjaqyptyń aýyzyna «oıan, qazaq!» degen sózdi Jaratqan Haq Taǵala salǵan emes pe! Mirjaqyptyń basqa aqyndardan erekshelenetini de osy.
Túgel sózdiń túıini, aqyn Qasymhan Begmanov shyǵarmashylyǵy – óziniń oqyrmanyna ustaz bolarlyq, qosymsha ǵylymı-tanymdyq aqparat bere alatyn, sapasy men mazmundyq máni, taqyryptyq-ıdeıalyq erekshelegi zor, aýqymdy da keń arnaly shyǵarmalar. Aqyn shyǵarmashylyǵyndaǵy ulttyq rýh – oqyrmannyń júregine máńgilikke ornaıtyn úmit sáýlesi. Aqyn shyǵarmashylyǵy tárbıelik máni jaǵynan – jańashyldyq sıpatta árqashan qazaq oqyrmanynyń paıdasyna jaraıtyn máńgilik rýhanı azyq. Tek, aǵamyzdyń kózi tirisinde, qadirine jetip, óz dárejesinde dáriptep júrmiz be? Nege baǵaly jaýhardyń mereıin ústem etpeske? Kókeıdi tesken san saýal...
Saıana SEITQOJA
