Dıplomatııa - bolashaq júz jyldyqta tiri qalýdyń máselesi: sarapshy Qazaqstannyń syrtqy saıasatvy týraly

2366
Adyrna.kz Telegram
Sekseninshi jyldary shyqqan brıtandyq atyshýly «Da, gospodın mınıstr!» serıaldarynyń avtorlary Djonaton Lınn men Ser Entonı Djeıdiń «saıasat – kelesi jumaǵa deıingi másele bolsa, dıplomatııa – bul bolashaq júz jyldyqta tiri qalýdyń máselesi» degen qanatty sózderi bar.
Eger sońǵy utymdy oımen kelissek, búgingi jańa ınstıtýıonaldyq ózgerister men jarııalyq demokratııalyq qoǵamdy qaıta túletken Qazaq eliniń syrtqy qatynastardaǵy qareketteri osyny meńzeıdi. Sózsiz syrtqy saıasattaǵy dıplomatııa bir kúnmen ómir súrse óshkeni. Alaıda, Qazaqstan bul qatardan emes.
Ishki turaqtylyqty saqtaý táýelsizdik alǵaly negizgi saıası ustanymǵa aınalǵan aksıoma. Bul jaǵynan ishki ultaralyq qatynastar, ózara syılastyq, jetpis paıyzdan astam qazaq jurtynan bólek az halyqtar men etnostardyń kúndelikti beıbit tirshiligimen aınalysýy, árıne otyz jylda jetken jetistikterdiń biri dep esepteledi. Buǵan eshkim daý aıta qoımas.
Sol sebepti memlekettiń osy tájirıbesin aımaqtyq deńgeıde kórshi elderge, tutas álem jurtshylyǵyna aıqyn úlgi retinde kórsete alamyz.
Qazaqstan Prezıdenti osy oıdy bıyl BUU-yń Bas assambleıasynyń pikir almasý formatynda da, Dohadaǵy halyqarylyq ekonomıkalyq forýmynda da, Stambýldaǵy, Ashhabattaǵy túrkitildes elderiniń jıyndarynda da ashyq aıtyp júrdi. Rasynda halyqaralyq deńgeıde eshkimmen bólise almaı, talasyp júrgeni týraly eshbir mysalymyz joq. Bardy bardaı, joqty joqtaı aıtýymyz kerek, syrtqy saıasattaǵy beıtaraptyq úlgide elimizdiń syrtqy saıasatqa jaýapty mekemelerdiń jáne ákki dıplomat hám Prezıdenttiń dıplomatııalyq sheberliginiń arqasy desek qatelespeımiz.
Eger UQShU ıaǵnı ODKB músheleriniń arasynda ózara daýly máseleler men saıası ustanymdaryn ashyq kórsetip júrgenderdi eskersek, ásirese qyrǵyz ben tájik arasyndaǵy shekara máselesinde, nemese Armenııa men Ázirbaıjan (múshelikte joq) tandeminde aıqyn qarýly qaqtyǵystar oryn alyp úlgerdi. Al Reseıdiń «áskerı operaııalyq» baǵyty (beıresmı agressııasy), ony qoldaǵan belorýstardyń pıǵyly eshbir halyqaralyq norma men kelisimderdiń arnasyna sımaıdy. Bir sózben aıtqanda, bul saıası oıyndarǵa Qazaqstan naqty beıtaraptyq ustanymmen qatyspaı otyrǵan jalǵyz memleket.
Ferǵana daýy men Ortalyq Azııadaǵy taýly sý kózderine qatysty kókeıkesti máseleler qaıta órsheıin dep, Taıvandaǵy Qytaıdyń pıǵyly alyp elderdiń kózqarastarymen qaıshylyǵy tutanaıyn dep turǵan kezde Shanhaı Yntymaqtastyǵy Uıymynyń múshelerinde de tynyshsyzdyq qalyptasýda. Bunyń barlyǵy keshegi Astanada ótken TMD elderiniń sammıtinde talqylaý, al Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne áriptestik Kelisimi forýmyn qaıta halyqaralyq sýbekt bolyp qurylymdyq deńgeıge kóterý bastamalary, elimizdiń syrtqy saıasattaǵy turaqtylyqty saqtaıtyn formattarmen ómir súrý ıdeıalarynyń ónimdiligi retinde qarastyrý kerek. Óıtkeni Qazaqstannyń múddesi saıası tepe-teńdik jáne dıplomatııalyq beıbit joldarmen turaqtylyqty saqtap, elderdiń damý úderisimen júre berýi bolmaq.
Árıne, keıingi kezderi qoǵamdy Prezıdenttiń orys tilin qoldap uıym quraıyq degenine, «bunda ulttyq saıasat qaıda qalady?» degen san-saqqa tartatyn pikiriler de joq emes. Biraq Reseımen ortaq tarıhymyzben ózara ekonomıkalyq-mádenı kelisimderimizden aınymastan, baýyrlas el retinde onyń Ýkraınaǵa qatysty máselesinde BUU-nda daýysqa salǵanda elimiz ashyq daýys berýden qalys qaldy emes pe?! Iaǵnı, árbir kórshi eldiń óziniń syrtqy saıasaty bolǵanymen, Qazaqstannyń da óz múddesi men ustanymy bar ekendigin taný kerek.
Ekinshiden, «Prezıdent syrtqy saıasatqa erekshe kóńil bólgenimen ishki saıasatta súreńsiz áreketpen shektelip jatyr» degen pikirler de az emes. Eger bıyldyń ózinde Túrkııamen úsh ret, Kýveıtpen eki ret, Birikken Arab emıratymen eki ret, Qytaımen eki ret, Ortalyq Azııa elderimen jeke dara kezdesýlerdi qospaǵanda tórt ret, Vatıkan pontıfıgi jáne álem dinderiniń basshylarymen kezdesýlerdiń basty basymdyqtary - eldiń damýyna, ekonomıkalyq-saıası turaqtylyqqa sebep bolatyn kelisimder men ınvestıııalyq ahýaldyń turaqty kelýin qamtamasyz etý sharalary turdy. Óıtkeni syrtqy qaryzdardan qutylý, eldiń ál-aýqatyn kúsheıtý, qymbatshylyqty turalatý, ishki saıası reformalardy oıdaǵydaı júıeli júrgizý t.s.s. qyrýar keshendi ózektilikter syrtqy saıası vektorlarda ustanatyn qam-qareketterge negizdeledi.
Sondyqtan bolar, eger saıasatpen aınalyssaq qysqa ýaqytqa ǵana áserin kórýge múmkindik bolady. Al utymdy dıplomatııalyq saıasatty qoldaný ult bolyp uzaq merzimge kúızelissiz ómir súrýge ýaqyt pen tájirıbe kórsetýde. Ádiletti qoǵam osyndaı obektıvti ólshemdermen hám oryndy sheshimderden quralatynyn umytpaıyq!
Maqsat Jaqaý
"Adyrna" ulttyq portaly
Pikirler