Qoǵamda toleranttylyqty qalyptastyrý

1950
Adyrna.kz Telegram

Balalarda bolatyn aýrýlardyń sany kúnnen - kúnge artyp keledi. Tıisinshe, balalar alǵan patologııalardyń sany da artyp keledi jáne bul búkil álemde múmkindigi shekteýli balalar sanynyń ósýine ákeledi. Sondyqtan adamdardyń osy sanatymen qarym-qatynas máselesi óte ótkir.

Bizdiń sóıleý tásilimiz ne oılaıtynymyzben jáne basqa adamdarǵa qalaı qaraıtynymyzben tyǵyz baılanysty. Árkim qoldanatyn kóptegen tanys sózder, uǵymdar men sóz tirkesteri múmkindigi shekteýli adamdarǵa zııan tıgizýi múmkin. Sonymen qatar, olardy qoldanatyndar bizdi renjitkenin nemese qorlaǵanyn bilmeýi múmkin.

Ókinishke oraı, bizdiń qoǵamda "aýrý/saý", "qalypty/qalyptan tys", "aqyl-esi kem", "qalypty/tómen", "daýn", "múgedek" jáne t. b. sııaqty sózder men salystyrýlar jıi qabyldanbaıdy. múmkindigi shekteýli adamdarǵa degen kózqaras. Bul úshin bizdiń oqytýshylarymyzdyń osy baǵyttaǵy arnaıy jumysy ǵana emes, sonymen qatar qoǵamdyq qatynastardyń búkil mádenıetin ózgertý qajet.

Durys termınologııany durys qoldaný oń qarym-qatynasty qalyptastyrýǵa kómektesedi. Eger biz ózimizdi bilimdi adamdar dep sanasaq ta, osy nemese basqa múgedektigi bar adamdarmen qarym-qatynas kezinde neni eskergen jón ekendigi týraly osy saladaǵy mamandardyń usynystaryn tyńdaý artyq bolmaıdy.

Múgedektermen sóılesý basqa adamdarmen qalaı qarym-qatynas jasasa, solaı bolýy kerek. Bul jaǵdaıda bizben ádettegideı áreket etken jón. Qalaı bolǵanda da, múgedekterdiń ózderi osylaı deıdi. Bizge kóshede basqalardyń bárine qalaı qarasa, solaı qaraý kerek. Arbadaǵy adam jaman da, jaqsy da emes. Eshqandaı jaǵdaıda múgedekke aqaýly tulǵa retinde qaraýdyń qajeti joq. Kóbinese bul óte jaqsy jumys isteı alatyn bilimi bar erekshe aqyldy adamdar. Olar óz eńbekteri úshin jaqsy jalaqy alady. Olardyń keıbireýleri kóptegen saý adamdarǵa bilim men ıntellekt beredi.

Eger siz múgedekter arbasyndaǵy adammen sóılesip jatsańyz, kózderińizdi olardyń kózderimen bir deńgeıde ustaýǵa tyrysyńyz. Psıhologtar osylaı keńes beredi.

Aqyl-esi kem adamdarmen olar qol jetimdi tilde sóılesý kerek. Jáne, árıne, olardan qoryqpańyz. Aqyl-esi kem adamdar, ásirese Daýn sındromy bar adamdar óte meıirimdi jáne janashyr. Eger biz ashyq aıtatyn bolsaq, onda olar bizden qorqýy kerek.

Qoǵam múgedekterge degen qarym-qatynas máselesinde qaıta tárbıelenýi kerek. Ol olardyń bári sııaqty bolýǵa umtylatyn adamdar ekenin túsinýi kerek jáne olarǵa durys túsinistikpen qaraý kerek. Eger qoǵamnyń árbir múshesi ózinen bastasa, bul túsinik paıda bolady. Bizdiń keıbireýlerimizdi tómen dep sanaıtyndar bar. Kim osylaı oılasa, ol úlken qatelik jiberedi, biraq onyń túsindirmesi bar. Bir kezderi qoǵam "múgedek" termınin oılap tapty. Biraq, qarapaıym adamdardan aıyrmashylyǵy, bul erekshe adamdar ekenin túsiný kerek. Tabıǵatta qatelikter joq. Shamasy, biz tabıǵatpen adam júreginiń muzyn eritý úshin jaratylǵanbyz. Biraq "múgedekter" máselesi áli de bar jáne siz oǵan kózińizdi juma almaısyz. Ony sheshý kerek jáne jalpy adamdar men múgedekter arasyndaǵy qarym-qatynas mádenıetinen bastaý kerek.

Damýynda qatelikter bar adamdarǵa tolerantty kózqarasty qalyptastyrý jónindegi jumysty iske asyrýda eń aldymen oqý oryndarynyń pedagogtarymen jáne logopedtermen tyǵyz qarym-qatynasta jumys isteıtin psıhologııalyq qyzmet mamandaryna mańyzdy oryn beriledi.

Birlesken qyzmettiń negizgi maqsaty múmkindigi shekteýli balalardy oqytý jáne damytý proesteri men olardyń jeke múmkindikteri arasyndaǵy teńgerimsizdikti anyqtaý, joıý jáne aldyn alý, bilim alýshylardyń odan ári kásibı ózin-ózi anyqtaýyn qosa alǵanda, áleýmettik - psıhologııalyq beıimdelý úshin jaǵdaı jasaý bolyp tabylady.

Balalardyń áleýetti múmkindikterin iske asyrýdyń sharty ár oqýshy úshin qolaıly áleýmettik-psıhologııalyq senim men izgi nıet ortasyn qurý, qorqynysh pen oqý jaǵdaıynan bas tartý, yntymaqtastyqty uıymdastyrý jáne ózin-ózi kórsetýdiń áleýmettendirilgen nysandary úshin qyzmet salasyn tańdaý erkindigin qamtamasyz etý bolyp tabylady.

Múmkindigi shekteýli balalarǵa tózimdilikti qalyptastyrý boıynsha jumys aıasynda pedagog-psıholog kelesi qyzmet túrlerin júzege asyrady:

1. Dıagnostıka:

Balanyń oqýy men damýynyń ońtaıly jaǵdaılaryn uıymdastyrý úshin oqý jáne áleýmettik mıkroortany baǵalaý;

Damýynda aýytqýlary bar balanyń kognıtıvti, emoıonaldy-erikti, kommýnıkatıvti-minez-qulyq jáne jeke salalarynyń erekshelikterin zertteý.

2. Keńes berý:

Muǵalimderge psıhologııalyq bilim berý, pedagogtarǵa jeke damý baǵdarlamalaryn iske asyrýda keńes berý jáne kómek kórsetý, Oqý proesinde balalar arasyndaǵy ózara is-qımyldy uıymdastyrý;

Múmkindigi shekteýli balaǵa barabar tárbıelik tásildi qalyptastyrý, onymen emoıonaldy baılanysty jaqsartý, balanyń múmkindikterin oqý proesiniń talaptarymen baılanystyrý.

3. Túzetý:

"Erekshe" balalarda anyqtalǵan emoıonaldy-erikti, kommýnıkatıvti-minez-qulyq jáne tulǵalyq buzylýlardy túzetý boıynsha sabaqtar ótkizý;

Balalarda anyqtalǵan buzýshylyqtardy túzetýge baǵyttalǵan ádistemelik usynymdar ázirleý, sodan keıin muǵalimderdi alynǵan derekterdi taldaýmen tanystyrý.

Bilim berý mekemesiniń psıhology óz qyzmetinde úsh fýnkıonaldy júktemeni biriktiredi jáne úsh sýbektimen jumys isteıdi: balalar, muǵalimder, ata-analar. Pedagog-psıhologtyń pedagogtarmen ózara is-qımyly.

Psıhologııalyq qyzmetpen tyǵyz baılanysty sóıleý qabileti buzylǵan múgedek balalarda jeke damytý baǵdarlamalaryn engizý boıynsha jumysty júzege asyratyn logoped bar.Basqa mamandarmen birlesken qyzmet túri mektep PMPK ótkizý bolyp tabylady, onda balalardyń damý dınamıkasy muqııat qadaǵalanady jáne odan ári bilim berý baǵyty boıynsha usynystar beriledi.

Múmkindigi shekteýli balalarǵa tózimdilik jaǵdaıynda logopedtiń túzetý jáne damytý jumysy kezinde birqatar negizgi mindetter kezeń-kezeńimen sheshiledi:

Muǵalimder men ata-analardy damý erekshelikterimen, múgedek balalar men sóıleý qabileti buzylǵan balalardyń erekshelikterimen olarmen jumys isteý ádisterimen tanystyrý;

Jeke tulǵanyń tolerantty mádenıetin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan semınarlar, "dóńgelek ústelder" ótkizý;

Kognıtıvti, sóıleý, motor, áleýmettik qabiletteri bar balalarda ómirlik mańyzdy tájirıbeni qalyptastyrý jáne Maqsatty damý.

Aralas toptarda kúndelikti jumys kezinde logoped erekshe mán beredi:

Aınalasyndaǵy mektep oqýshylarynyń empatııasyn (túsinýin)qalyptastyrý;

Sóıleý qabileti buzylǵan balalarmen syndarly qarym-qatynas jasaı bilý;

Ózine jáne óz is-áreketine jaýapkershilik sezimin damytý;

Múmkindigi shekteýli balalarǵa ózin jáne onyń erekshelikterin túsiný jáne túsiný;
Ózgeler tarapynan ózine degen ıntolerantty qatynasty azyraq arandatýǵa degen umtylys.

Inklıýzıvti bilim berý sheńberinde múmkindigi shekteýli balalarǵa tolerantty qatynasty sátti qalyptastyrý proesin júzege asyrý úshin mektepke deıingi bilim berý mekemesinde kelesi mindetterdi sheshý qajettiligi týyndaıdy:

- qalypty damýy bar balalarda toleranttylyqtyń qalyptasý erekshelikterin zertteý;
- múmkindigi shekteýli balalarda toleranttylyqtyń damý erekshelikterin anyqtaý;
- ınklıýzıvti bilim berý jaǵdaıynda balalardyń tózimdiligin qalyptastyrý úshin qajetti psıhologııalyq-pedagogıkalyq jaǵdaılardy, ádister men quraldardy anyqtaý;
-ınklıýzıvti bilim berý sheńberinde balalarda toleranttylyqty qalyptastyrýǵa yqpal etetin psıhologııalyq-pedagogıkalyq baǵdarlamalardy ázirleý jáne synaqtan ótkizý.

Sondaı-aq, muǵalimderdiń jalpy bilim beretin mektep jaǵdaıynda erekshe bilim berý qajettilikteri bar balalardyń múmkindikterine degen kózqarasyn ózgertý qajettiligi týyndaıdy. Bul máseleni iske asyrý úshin olardyń psıhologııalyq-pedagogıkalyq quzyrettiligin arttyrý qajettiligin qalyptastyrý mańyzdy.

Múmkindigi shekteýli adamdarǵa tózimdilikti qalyptastyrý barysynda osy proess júretin jaǵdaılardy elemeýge bolmaıdy. Bilim berý jáne áleýmettik ortada toleranttylyq atmosferasynyń bolýy mańyzdy ról atqarady. Óz kezeginde, qoǵam bilimniń jetispeýshiligin jáne halyqtyń osy sanatymen baılanys tájirıbesiniń joqtyǵyn toltyrýy kerek, sondaı-aq osy adamdar týraly túsinikterin túbegeıli ózgertýi kerek.

Osylaısha, múmkindigi shekteýli balalardy ınklıýzııalaýdyń tıimdi joldary men quraldaryn tabý tek osy salada jumys isteıtin mamandardyń ǵana emes, jalpy qoǵamnyń da mańyzdy mindeti bolyp tabylady. Bizdiń mindetimiz-joǵary adamgershilik qasıetterge ıe, basqa azamattardyń quqyqtary men qadir-qasıetterin qurmetteıtin, sondaı-aq basqalarǵa, ásirese múmkindigi shekteýli adamdarǵa qamqorlyq pen tózimdilik tanytatyn azamattyń jańa túrin qalyptastyrý. Toleranttylyq-ınklıýzıvti bilim berýdiń negizgi qaǵıdasynan basqa eshteńe joq.
Osy saladaǵy zertteýler qazirgi zamanǵy bilim berý tujyrymdamasyn qurýdyń, sondaı-aq qazirgi zamanǵy ınklıýzıvti orys qoǵamyn qurýdyń teorııalyq negizi bola alady.

Sonymen qatar, tolerantty kózqaraspen men mundaı balalarǵa degen aıaýshylyq pen tózimdilikti emes, onyń densaýlyǵyna qaramastan adamǵa qurmetpen qaraýdy, syrtqy erekshelikterge nazar aýdarmaı, onymen yntymaqtasýǵa, ózara árekettesýge daıyn bolý kerek.

Pikirler