قوعامدا تولەرانتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ

1947
Adyrna.kz Telegram

بالالاردا بولاتىن اۋرۋلاردىڭ سانى كۇننەن - كۇنگە ارتىپ كەلەدى. تيىسىنشە، بالالار العان پاتولوگيالاردىڭ سانى دا ارتىپ كەلەدى جانە بۇل بۇكىل الەمدە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار سانىنىڭ وسۋىنە اكەلەدى. سوندىقتان ادامداردىڭ وسى ساناتىمەن قارىم-قاتىناس ماسەلەسى وتە وتكىر.

ءبىزدىڭ سويلەۋ ءتاسىلىمىز نە ويلايتىنىمىزبەن جانە باسقا ادامدارعا قالاي قارايتىنىمىزبەن تىعىز بايلانىستى. اركىم قولداناتىن كوپتەگەن تانىس سوزدەر، ۇعىمدار مەن ءسوز تىركەستەرى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا زيان تيگىزۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، ولاردى قولداناتىندار ءبىزدى رەنجىتكەنىن نەمەسە قورلاعانىن بىلمەۋى مۇمكىن.

وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ قوعامدا "اۋرۋ/ساۋ", "قالىپتى/قالىپتان تىس", "اقىل-ەسى كەم", "قالىپتى/تومەن", "داۋن", "مۇگەدەك" جانە ت. ب. سياقتى سوزدەر مەن سالىستىرۋلار ءجيى قابىلدانبايدى. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا دەگەن كوزقاراس. بۇل ءۇشىن ءبىزدىڭ وقىتۋشىلارىمىزدىڭ وسى باعىتتاعى ارنايى جۇمىسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بۇكىل مادەنيەتىن وزگەرتۋ قاجەت.

دۇرىس تەرمينولوگيانى دۇرىس قولدانۋ وڭ قارىم-قاتىناستى قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى. ەگەر ءبىز ءوزىمىزدى ءبىلىمدى ادامدار دەپ ساناساق تا، وسى نەمەسە باسقا مۇگەدەكتىگى بار ادامدارمەن قارىم-قاتىناس كەزىندە نەنى ەسكەرگەن ءجون ەكەندىگى تۋرالى وسى سالاداعى مامانداردىڭ ۇسىنىستارىن تىڭداۋ ارتىق بولمايدى.

مۇگەدەكتەرمەن سويلەسۋ باسقا ادامدارمەن قالاي قارىم-قاتىناس جاساسا، سولاي بولۋى كەرەك. بۇل جاعدايدا بىزبەن ادەتتەگىدەي ارەكەت ەتكەن ءجون. قالاي بولعاندا دا، مۇگەدەكتەردىڭ وزدەرى وسىلاي دەيدى. بىزگە كوشەدە باسقالاردىڭ بارىنە قالاي قاراسا، سولاي قاراۋ كەرەك. ارباداعى ادام جامان دا، جاقسى دا ەمەس. ەشقانداي جاعدايدا مۇگەدەككە اقاۋلى تۇلعا رەتىندە قاراۋدىڭ قاجەتى جوق. كوبىنەسە بۇل وتە جاقسى جۇمىس ىستەي الاتىن ءبىلىمى بار ەرەكشە اقىلدى ادامدار. ولار ءوز ەڭبەكتەرى ءۇشىن جاقسى جالاقى الادى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى كوپتەگەن ساۋ ادامدارعا ءبىلىم مەن ينتەللەكت بەرەدى.

ەگەر ءسىز مۇگەدەكتەر ارباسىنداعى اداممەن سويلەسىپ جاتساڭىز، كوزدەرىڭىزدى ولاردىڭ كوزدەرىمەن ءبىر دەڭگەيدە ۇستاۋعا تىرىسىڭىز. پسيحولوگتار وسىلاي كەڭەس بەرەدى.

اقىل-ەسى كەم ادامدارمەن ولار قول جەتىمدى تىلدە سويلەسۋ كەرەك. جانە، ارينە، ولاردان قورىقپاڭىز. اقىل-ەسى كەم ادامدار، اسىرەسە داۋن سيندرومى بار ادامدار وتە مەيىرىمدى جانە جاناشىر. ەگەر ءبىز اشىق ايتاتىن بولساق، وندا ولار بىزدەن قورقۋى كەرەك.

قوعام مۇگەدەكتەرگە دەگەن قارىم-قاتىناس ماسەلەسىندە قايتا تاربيەلەنۋى كەرەك. ول ولاردىڭ ءبارى سياقتى بولۋعا ۇمتىلاتىن ادامدار ەكەنىن ءتۇسىنۋى كەرەك جانە ولارعا دۇرىس تۇسىنىستىكپەن قاراۋ كەرەك. ەگەر قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسى وزىنەن باستاسا، بۇل تۇسىنىك پايدا بولادى. ءبىزدىڭ كەيبىرەۋلەرىمىزدى تومەن دەپ سانايتىندار بار. كىم وسىلاي ويلاسا، ول ۇلكەن قاتەلىك جىبەرەدى، بىراق ونىڭ تۇسىندىرمەسى بار. ءبىر كەزدەرى قوعام "مۇگەدەك" تەرمينىن ويلاپ تاپتى. بىراق، قاراپايىم ادامداردان ايىرماشىلىعى، بۇل ەرەكشە ادامدار ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. تابيعاتتا قاتەلىكتەر جوق. شاماسى، ءبىز تابيعاتپەن ادام جۇرەگىنىڭ مۇزىن ەرىتۋ ءۇشىن جاراتىلعانبىز. بىراق "مۇگەدەكتەر" ماسەلەسى ءالى دە بار جانە ءسىز وعان كوزىڭىزدى جۇما المايسىز. ونى شەشۋ كەرەك جانە جالپى ادامدار مەن مۇگەدەكتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس مادەنيەتىنەن باستاۋ كەرەك.

دامۋىندا قاتەلىكتەر بار ادامدارعا تولەرانتتى كوزقاراستى قالىپتاستىرۋ جونىندەگى جۇمىستى ىسكە اسىرۋدا ەڭ الدىمەن وقۋ ورىندارىنىڭ پەداگوگتارىمەن جانە لوگوپەدتەرمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەيتىن پسيحولوگيالىق قىزمەت ماماندارىنا ماڭىزدى ورىن بەرىلەدى.

بىرلەسكەن قىزمەتتىڭ نەگىزگى ماقساتى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى وقىتۋ جانە دامىتۋ پروتسەستەرى مەن ولاردىڭ جەكە مۇمكىندىكتەرى اراسىنداعى تەڭگەرىمسىزدىكتى انىقتاۋ، جويۋ جانە الدىن الۋ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ودان ءارى كاسىبي ءوزىن-ءوزى انىقتاۋىن قوسا العاندا، الەۋمەتتىك - پسيحولوگيالىق بەيىمدەلۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ بولىپ تابىلادى.

بالالاردىڭ الەۋەتتى مۇمكىندىكتەرىن ىسكە اسىرۋدىڭ شارتى ءار وقۋشى ءۇشىن قولايلى الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق سەنىم مەن ىزگى نيەت ورتاسىن قۇرۋ، قورقىنىش پەن وقۋ جاعدايىنان باس تارتۋ، ىنتىماقتاستىقتى ۇيىمداستىرۋ جانە ءوزىن-ءوزى كورسەتۋدىڭ الەۋمەتتەندىرىلگەن نىساندارى ءۇشىن قىزمەت سالاسىن تاڭداۋ ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا توزىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ بويىنشا جۇمىس اياسىندا پەداگوگ-پسيحولوگ كەلەسى قىزمەت تۇرلەرىن جۇزەگە اسىرادى:

1. دياگنوستيكا:

بالانىڭ وقۋى مەن دامۋىنىڭ وڭتايلى جاعدايلارىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن وقۋ جانە الەۋمەتتىك ميكروورتانى باعالاۋ;

دامۋىندا اۋىتقۋلارى بار بالانىڭ كوگنيتيۆتى، ەموتسيونالدى-ەرىكتى، كوممۋنيكاتيۆتى-مىنەز-قۇلىق جانە جەكە سالالارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ.

2. كەڭەس بەرۋ:

مۇعالىمدەرگە پسيحولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ، پەداگوگتارعا جەكە دامۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋدا كەڭەس بەرۋ جانە كومەك كورسەتۋ، وقۋ پروتسەسىندە بالالار اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى ۇيىمداستىرۋ;

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالاعا بارابار تاربيەلىك ءتاسىلدى قالىپتاستىرۋ، ونىمەن ەموتسيونالدى بايلانىستى جاقسارتۋ، بالانىڭ مۇمكىندىكتەرىن وقۋ پروتسەسىنىڭ تالاپتارىمەن بايلانىستىرۋ.

3. تۇزەتۋ:

"ەرەكشە" بالالاردا انىقتالعان ەموتسيونالدى-ەرىكتى، كوممۋنيكاتيۆتى-مىنەز-قۇلىق جانە تۇلعالىق بۇزىلۋلاردى تۇزەتۋ بويىنشا ساباقتار وتكىزۋ;

بالالاردا انىقتالعان بۇزۋشىلىقتاردى تۇزەتۋگە باعىتتالعان ادىستەمەلىك ۇسىنىمدار ازىرلەۋ، سودان كەيىن مۇعالىمدەردى الىنعان دەرەكتەردى تالداۋمەن تانىستىرۋ.

ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ پسيحولوگى ءوز قىزمەتىندە ءۇش فۋنكتسيونالدى جۇكتەمەنى بىرىكتىرەدى جانە ءۇش سۋبەكتىمەن جۇمىس ىستەيدى: بالالار، مۇعالىمدەر، اتا-انالار. پەداگوگ-پسيحولوگتىڭ پەداگوگتارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلى.

پسيحولوگيالىق قىزمەتپەن تىعىز بايلانىستى سويلەۋ قابىلەتى بۇزىلعان مۇگەدەك بالالاردا جەكە دامىتۋ باعدارلامالارىن ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىستى جۇزەگە اسىراتىن لوگوپەد بار.باسقا ماماندارمەن بىرلەسكەن قىزمەت ءتۇرى مەكتەپ پمپك وتكىزۋ بولىپ تابىلادى، وندا بالالاردىڭ دامۋ ديناميكاسى مۇقيات قاداعالانادى جانە ودان ءارى ءبىلىم بەرۋ باعىتى بويىنشا ۇسىنىستار بەرىلەدى.

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا توزىمدىلىك جاعدايىندا لوگوپەدتىڭ تۇزەتۋ جانە دامىتۋ جۇمىسى كەزىندە بىرقاتار نەگىزگى مىندەتتەر كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشىلەدى:

مۇعالىمدەر مەن اتا-انالاردى دامۋ ەرەكشەلىكتەرىمەن، مۇگەدەك بالالار مەن سويلەۋ قابىلەتى بۇزىلعان بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن ولارمەن جۇمىس ىستەۋ ادىستەرىمەن تانىستىرۋ;

جەكە تۇلعانىڭ تولەرانتتى مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان سەمينارلار، "دوڭگەلەك ۇستەلدەر" وتكىزۋ;

كوگنيتيۆتى، سويلەۋ، موتور، الەۋمەتتىك قابىلەتتەرى بار بالالاردا ومىرلىك ماڭىزدى تاجىريبەنى قالىپتاستىرۋ جانە ماقساتتى دامۋ.

ارالاس توپتاردا كۇندەلىكتى جۇمىس كەزىندە لوگوپەد ەرەكشە ءمان بەرەدى:

اينالاسىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ەمپاتياسىن (تۇسىنۋىن)قالىپتاستىرۋ;

سويلەۋ قابىلەتى بۇزىلعان بالالارمەن سىندارلى قارىم-قاتىناس جاساي ءبىلۋ;

وزىنە جانە ءوز ءىس-ارەكەتىنە جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن دامىتۋ;

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا ءوزىن جانە ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىنۋ جانە ءتۇسىنۋ;
وزگەلەر تاراپىنان وزىنە دەگەن ينتولەرانتتى قاتىناستى ازىراق ارانداتۋعا دەگەن ۇمتىلىس.

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ شەڭبەرىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا تولەرانتتى قاتىناستى ءساتتى قالىپتاستىرۋ پروتسەسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىندە كەلەسى مىندەتتەردى شەشۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى:

- قالىپتى دامۋى بار بالالاردا تولەرانتتىلىقتىڭ قالىپتاسۋ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ;
- مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردا تولەرانتتىلىقتىڭ دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ;
- ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جاعدايىندا بالالاردىڭ توزىمدىلىگىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قاجەتتى پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق جاعدايلاردى، ادىستەر مەن قۇرالداردى انىقتاۋ;
-ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ شەڭبەرىندە بالالاردا تولەرانتتىلىقتى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق باعدارلامالاردى ازىرلەۋ جانە سىناقتان وتكىزۋ.

سونداي-اق، مۇعالىمدەردىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ جاعدايىندا ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. بۇل ماسەلەنى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى.

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا توزىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ بارىسىندا وسى پروتسەسس جۇرەتىن جاعدايلاردى ەلەمەۋگە بولمايدى. ءبىلىم بەرۋ جانە الەۋمەتتىك ورتادا تولەرانتتىلىق اتموسفەراسىنىڭ بولۋى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءوز كەزەگىندە، قوعام ءبىلىمنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن جانە حالىقتىڭ وسى ساناتىمەن بايلانىس تاجىريبەسىنىڭ جوقتىعىن تولتىرۋى كەرەك، سونداي-اق وسى ادامدار تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى كەرەك.

وسىلايشا، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى ينكليۋزيالاۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى مەن قۇرالدارىن تابۋ تەك وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىن مامانداردىڭ عانا ەمەس، جالپى قوعامنىڭ دا ماڭىزدى مىندەتى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز-جوعارى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە يە، باسقا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن قادىر-قاسيەتتەرىن قۇرمەتتەيتىن، سونداي-اق باسقالارعا، اسىرەسە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا قامقورلىق پەن توزىمدىلىك تانىتاتىن ازاماتتىڭ جاڭا ءتۇرىن قالىپتاستىرۋ. تولەرانتتىلىق-ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدىڭ نەگىزگى قاعيداسىنان باسقا ەشتەڭە جوق.
وسى سالاداعى زەرتتەۋلەر قازىرگى زامانعى ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىن قۇرۋدىڭ، سونداي-اق قازىرگى زامانعى ينكليۋزيۆتى ورىس قوعامىن قۇرۋدىڭ تەوريالىق نەگىزى بولا الادى.

سونىمەن قاتار، تولەرانتتى كوزقاراسپەن مەن مۇنداي بالالارعا دەگەن اياۋشىلىق پەن توزىمدىلىكتى ەمەس، ونىڭ دەنساۋلىعىنا قاراماستان ادامعا قۇرمەتپەن قاراۋدى، سىرتقى ەرەكشەلىكتەرگە نازار اۋدارماي، ونىمەن ىنتىماقتاسۋعا، ءوزارا ارەكەتتەسۋگە دايىن بولۋ كەرەك.

پىكىرلەر