Batyr batyr edı

2008-jyldyŋ qyrküiek aiy. «Qazaqstan» Ūlttyq telearnasynda bas direktordyŋ orynbasary bolyp ıstep jürmın. Bır jıgıt telefon soǧyp, «jolyǧyp söilesetın äŋgıme bar edı» dedı. Dauysynyŋ tembrı jaqsy, radio mamany siiaqty nyq söileidı eken. Uädelesken jerde kezdestık. Özın «Batyr Qazybaevpyn» dep tanystyrdy. Negızı, ol jıgıttıŋ Ükımet keŋsesı jetekşısınıŋ orynbasary bolyp ısteitınınen habarym bar. «Men nege qajet boldym eken?» degen sūraqtan basqa oi joq. Özımdı tanystyra bastap edım, «sız turaly barlyq aqparatqa qanyqpyn» dedı. Söittı de äŋgımenıŋ tötesıne köştı. «Aiqyn» gazetınıŋ tūŋǧyş bas redaktory sızsız ǧoi?». «İä, men». Äŋgımenı jalǧastyrǧan joq. Basqa sūraq qoidy. «Egemen» bar, «Aiqyn» bar. Elımızge taǧy bır sol formattaǧy künde şyǧatyn gazet aşu qajet pe?» dep qadala qarady. «Ärine. Bız alyp elmız. Jerımız ülken. Halyqty ortaq maqsatqa bırıktırıp, memlekettık ideologiiany myqtap jürgızu üşın ekı emes, künde şyǧatyn bırneşe gazet boluy kerek» dedım. «Dūrys eken» dep bıraz oilanyp otyrdy da: «Sondai respublikalyq gazet aşu qolyŋyzdan keler me edı?». «Oilanatyn mäsele. Ol Egemen men Aiqynnyŋ köşırmesı bolyp ketpeuı kerek. Oǧan tyŋ konsepsiia tabu kerek bolady. Oŋai bolmaidy» dedım. «Oŋai bolmaitynyn bılgen soŋ sızben jolyǧyp otyrmyz ǧoi. Konsepsiiasyn oilai berıŋız. Reziumeŋız kerek bolyp qalar. Myna poştaǧa jıberıŋız. Barlyq mäsele şeşılgen soŋ özım habarlasamyn» dedı. Kezdesu aiaqtaldy. Qaityp kele jatyrmyn. Oiym san-saqqa jügıredı: būl ne kezdesu boldy özı? Künde jaryq köretın respublikalyq gazet aşu oŋai närse emes. Oǧan rūhsat aludyŋ özı an-o-u jaqta ǧana şeşıledı. Oǧan jūmsalatyn qarjyny aitsaŋşy?! Būl sūraqtardyŋ jauabyn bır apta ızderıŋ anyq. Myna kısı bar-joǧy üş sūraq qoidy da «konsepsiiasyn oilana berıŋız» dep şyǧaryp saldy. Keŋeskenı me? Älde basqa jospary bar ma? Men turaly barlyq aqparatty bıletın bolyp şyqty. Onda būl jai şarua emes. Şynymdy aitsam, onsyz da elımızdegı aqparat keŋıstıgı turaly künde oilanyp, qazaq tılınde ekonomikalyq gazet aşudy miymda toqyp, jobasyn jasap qoiǧanmyn. «Aiqyn» gazetınde «Qūn» atty ekonomikalyq qosymşa şyǧarǧanym da tekten-tek emes edı. Jūmysqa kele salyp «Batyr Qazybaev» degen azamat kım degen sūraqqa jauap ızdeuge kırıstım. Äigılı jurnalist, qoǧam jäne memleket qairatkerı, jazuşy Käkımjan Qazybaevtyŋ balasy eken. Men ol kısınıŋ esımıne özım mektep bıtırgen soŋ audandyq gazette ıstegennen bastap qanyqpyn ǧoi. Kıtaptaryn da oqyǧam. Anasy Orynşa apamyz da elge syily adam, bılım salasynyŋ üzdıgı. Sondai äigılı adamdardyŋ balasy da jurnalist eken. Jurfakta oqyǧan. Radioda jūmys ısteptı. Jurnalistika salasyn jaqsy bıledı degen söz. Onda menıŋ qolymnan ne keletının bıluge tiıs degen oiǧa keldım. Söitıp, oilarymdy tiianaqtap jospar jasap, şaqyruǧa bolatyn mamandarǧa deiın tūspaldap qoidym. Batyr bır aidan keiın telefon soqty. «Jolyǧaiyq» dedı. Kezdestık. Būl joly äŋgımenı gazettıŋ konsepsiiasyn talqylaudan bastady. «Gazet qandai konsepsiiamen jūmys ısteuı kerek dep oilaisyz? Onyŋ Egemen men Aiqynnan basty aiyrmaşyly nede boluy kerek?» dep sūrady bırden. Men: «Egemen-memlekettık saiasatty jürgızetın gazet. Onyŋ qalyptasqan joly bar. Negızı publisistikalyq baǧyt. Ol eşkımmen bäsekege tüspeidı. Al, «Aiqyndy» aşqan kezde elımızde aqparattyq qazaqşa gazet joq-tūǧyn. Bız naryq ekonomikasyna tereŋdep engen saiyn publisistikadan görı aqparatqa degen sūranys köbeie bastady. Sondyqtan taza aqparattyq baǧyt beruge tyrystyq. Al, qazır qoǧamda aqparat tıptı köp, aǧyl-tegıl. Onyŋ ışınde bary men joǧy aralasyp, aǧy men qarasyn ajyrata almai qaldyq. Qoǧamda bärı de ǧalym, bärı de därıger, bärı de injener, bärı de saiasatşy. Būl diletanttyq emes pe? Sondyqtan bolaşaq gazet, eŋ aldymen, osy diletantizmnen aulaq bolsa deimın. Tyşqan soisa da qasapşy soisyn deidı. Qai taqyrypty söz etsek te aldymen sol salanyŋ mamandaryn ızdeitın bolamyz. Eşqandai filosofiia bolmaidy. Bıraq, elge tanymal tūlǧalardyŋ aǧynan jaryluyna mümkındık beremız. Gazet bükılhalyqtyq baǧyt ūstanady...» dep öz tūjyrymymdy tolyq aityp şyqtym. Sözımdı bır ret te bölgen joq. Mūqiiat tyŋdady. Bar aitqany: «Dūrys. Sız bas redaktor bolyp taǧaiyndaldyŋyz! Qūttyqtaimyn!» dedı. Mıne, kerek bolsa! Bärı osylai tez şeşıle qoiady dep oilaǧam joq. Men: «bır ötınışım bar. Mansap sūraǧanym emes, jūmys jyldam jürıp, qarjy mäselesı bırden şeşım tauyp otyru üşın – direktorlyq qyzmettı qosa berıŋız. Men ärbır qajetımdı sūrap direktordyŋ soŋynan alaqan jaiyp jürgım kelmeidı» dedım. «Seke, sız qarjy mäselesıne basyŋyzdy qatyryp qaitesız. Salyq komitetımen, bankpen, statistikamen, ai saiynǧy esep boiynşa aitysyp jüresız be? Tipografiianyŋ, qaǧaz ben boiaudyŋ, ofistıŋ qajetterı bar. Tekke uaqyt alady. Al, sız şyǧarmaşylyqpen ainalysuyŋyz kerek. Sūraǧanyŋyzdyŋ bärın uaqytynda şeşıp berıp otyratyn adam bar. Sol direktor bolady» dep bıraq kestı. Tüsındım. Sözbūidaǧa salu artyq. «Kelesı aptada taǧy da jolyǧaiyq. Sızdı kompaniiadaǧy basqa ärıptestermen tanystyramyn. Al sız sol maǧan aitqan konsepsiiany qaǧazǧa tüsırıp alyp kelıŋız» dedı. Taǧy bıraz äŋgımelesıp otyrdyq. Būl joly bıraz aşylyp söiledı. Baiqaimyn, kökeiıne köp syr tüigen salmaqty jıgıt. BAQ salasyna bailanysty köp dünie bıletını körınıp tūr. Jürdım-bardym söilemeidı. Tūjyrymdap aitady. Sol ekınşı kezdesudıŋ özınde-aq mende älı būidasy şeşılmegen şaruanyŋ jürıp ketetıne senım paida boldy. Qatardaǧy äŋgımenıŋ özınen arqalanyp qaittym. Bolaşaq jūmystyŋ, jaŋa gazettıŋ konsepsiiasyn qaǧazǧa tüsırdım. Tyŋ aidarlardyŋ josparyn jasadym. Ne kerek kelesı kezdesuge tyŋǧylyqty daiyndaldym. Bır aptadan keiın kelısken jerge kelsem, bırneşe adammen bırge kütıp otyr eken. Erterek kelıptı. Bärımızdı tanystyryp öttı. Bızdıŋ qūryltaişy kompaniia – «Alaş Media Grupptyŋ» qarjy direktory Dinara Temırova men bızdıŋ «Tolǧau» JŞS direktory Aleksandr An, Batyrdyŋ özı jäne men. Menı «Alaş ainasy» gazetınıŋ bas redaktory dep tanystyrdy. Dinara bırden gazettıŋ qarjy mäselesın talqylauǧa kırıstı. Batyr men daiyndap äkelgen konsepsiia-tūjyrymdamany şūqşiyp ūzaq oqydy. Bız qarjy mäselesın talqylap bolǧan soŋ Batyr Aleksandr Anǧa qarap: «Bärı dūrys. Boldy. Gazettıŋ alǧaşqa nūsqasyn daiyndau üşın uaqytşa ofis tauyp beru kerek. Sekeŋ sūraǧan barlyq kerek-jaraqpen qamtamasyz etıŋız. Anau jetpeidı, mynau joq deitın äŋgıme şyqpaityn bolsyn» dep tapsyrdy. Gazettıŋ jalpy formasyn bıraz talqyǧa saldyq. Kezdesu soŋynda: «Boldy, Seke, barlyq mäsele şeşıldı. Endı ıske kırısıŋız. Sız qalai ūsynsaŋyz, sondai dünie jasaimyz. Barlyq jauapkerşılık endı sızdıŋ moinyŋyzda bolady» dedı. «Jaqsy, Qūdai qalasa, üş jyldan keiın respublikadaǧy bırınşı nomerlı gazet bolady» dedım. «Men de solai oilaimyn. Sızge senıp otyrmyn!» dedı. Söitıp, ornymyzdan tūra bergende Aleksandr Andy ymdap şaqyrdy da menıŋ közımşe: «Basşylyq Sekeŋnıŋ qolynda bolady. Aitqanyn ısteŋız!» dep eskerttı. Bärımız esıktıŋ aldyna şyqqan kezde men jazǧan konsepsiiany qolyma berıp tūryp: «Seke, qūjattarmen zaman talabyna sai jūmys ıstep üirenıŋız. Konsepsiia būlai jazylmaidy. Shemamen, kestemen, grafikamen jasalady. Sonda bärı tüsınıktı ärı körsetuge qolaily bolady. Būryn men de ony artyq jūmys siiaqty köruşı edım. Üirendım. Söitsem, ol jaŋaşa oi, jaŋa stimul, jaŋa közqaras tudyrady eken. Erteŋgı mejeŋızdı körıp otyrasyz. Jūmysqa jaŋa baǧyt beredı. Üirenıŋız. Myna konsepsiiany kelesı kezdesude sondai formatta jasap äkelıŋız» dedı. Şynymdy aitsam, sondai shema, grafikalardy men de artyq jūmys sanaityn edım. Batyrdyŋ bırınşı talabyna könuge tura keldı. Öte dūrys aitypty. Jasalmaq jūmystyŋ bärın sanmen baǧalap, mejenıŋ özın sanmen belgıleseŋ, dinamikany grafikaǧa köşırseŋ - mındetıŋ aiqyndala tüsedı eken. Söitıp, elımızdegı ırgelı de ırı gazetter «Egemen» men «Aiqynmen» jarysa şyǧatyn kündelık gazettı daiyndauǧa kırısıp kettık. Ofis daiyn. Kerek-jaraǧymyz bar. Bolaşaq ūjymnyŋ negızın jasaqtap aldym. Kündız-tünı jūmys. Izdenıs. Formaty, boiauy, keglı, intervaly, maketı – künde bır jaŋalyq aşamyz. Erteŋınde qaita jaŋartamyz. Senımnıŋ küşı sondai bolady. Bäkeŋ bır ret te kelıp teksergen joq. Tapsyrdy, boldy. Eşkımdı aralastyrǧan joq. Bıreudı jūmysqa al dep sūraǧan joq. Äldekımnıŋ ideiasyn äkelıp tyqpalaǧan joq. Bır ret özım ızdep bardym. Sonda ǧana: «Qalai bop jatyr?» dep sūrady. Men bas barmaǧymdy körsettım. Sosyn äzıldep bylai dedı: «Jaqsy. Bıraq erteŋ gazet şyqqan soŋ basty oqyrman bızdıŋ üide ekenın eskertemın. Menıŋ anamdy bılesız ǧoi. Tarihşy. Özı jazuşy. Ol kısı myqty sarapşy. Aldymen sol kısınıŋ baǧasyna qaraimyn». Men äzıl ekenın ūqsam da şyn jauap berdım: «Ol kısıge de, barlyq oqyrmanǧa da ūnaityn gazet bolady» dedım. Söitıp, ekı ai äzırlıkten keiın «Alaş ainasy» respublikalyq gazetı jarq ete qaldy. Gazet maqsat üdesınen şyqty dep oilaimyn. Tez tarady. Oqyrman sany da tez östı. Sondaǧy Bäkeŋnıŋ quanyşyn körseŋız! Esımın bükıl qazaq qadırlegen äkenıŋ balasy ǧoi, soǧan laiyq dünie tuǧyzǧanyna quanǧany anyq. Älı boiauy da keppegen ür jaŋa gazettı ūstap tūryp: «Bız Qazaqstannyŋ media keŋıstıgın zamanaui qazaq gazetımen tolyqtyrdyq. Rahmet sızderge!» dedı köŋılı tolyp. Ärine, ūjymnyŋ arqasy. Bıraq, men aldymen Bäkeŋnıŋ media-menedjerlık rolın airyqşa atap öter edım. Qanşa ūjymda jūmys ıstedım, qanşa joba jasadym, bıraq däl Bäkeŋdei media-menedjer körgen joqpyn. Respublikalyq deŋgeidegı qandai keremet media jobalardy jüzege asyrdy, sanap şyǧudyŋ özıne on sausaq jetkılıksız! Şynymdy aitsam, qazır media keŋıstıkte maŋdaiy jarqyrap kele jatqan «Tengrinius» aqparat agenttıgın bastaǧan kezınde, mynadai keremet joba bolady dep oilaǧan joqpyn. Öitkenı, käkır-şükır, iiu-qiiuy köp, ūiymdastyru şarualary şeksız bıtpeitın ıs siiaqty körıngen. Joq, az uaqyttyŋ ışınde jūp-jūmyr ūjym jasaqtap, aqparat keŋıstıgınde qalqyp şyǧa keldı. Elımızdıŋ özı uystai ǧana jarnama narqy äldekımnıŋ monopoliiasynda otyrǧan kezde, özın-özı asyraityn aqparat agenttıgın qūruǧa ūmtylu sonşalyqty batyl, köregen adamnyŋ ǧana qolynan kelse kerek-tı. İä, onyŋ batyl bolǧany ras. Közsız nartäuekel emes, derekterdı dūrys tarazylai bıletın ışkı tüisık pen alǧyr mınez be deimın. Asyra aityp otyrǧanym emes, däl sonyŋ özı. Astana qalasynda bır ülken media-forumǧa bırge qatystyq. Elımızde orys tılı basym bop tūrǧanda, qazaq tılındegı BAQ mäselesı tasada qalyp qoia beretını şyndyq qoi. Aqparattyq tehnologiia salasyndaǧy mäseleler aitylyp jatyr. Mınberge Bäkeŋ şyqqan kezde «Tengriniustıŋ» sol saladaǧy jetıstıkterı aitylatyn şyǧar dep kütkenbız. Joq, Batyr basqaşa söilep kettı. Ol elımızdegı statistika derekterın keltıre otyryp qazaq ūltynyŋ respublikada basym köpşılık ekenıne toqtaldy. Sondyqtan BAQ ökılderı endı qazaq tılıne basymdyq beruı qajettıgın, barlyq resursty osyǧan jūmyldyru kerek ekenın şemışke şaǧyp däleldep berdı. Şynymyzdy aitsaq, BAQ ökılderınıŋ 90 paiyzy qazaq ekenı belgılı. Bäkeŋ sözın aiaqtaǧan kezde bärı du qol şapalaqtap jıberdı. Söitıp, media-forum qazaq tıldı BAQ tehnologiialyq mäselelerın talqylaumen jalǧasyp kettı. Men Batyr Käkımjanūlyn eşuaqytta betıne maqtaǧan emespın. Myna jerde ünsız qala almadym. Üzılıs kezınde qolyn alyp, mynadai batyl pıkırı üşın alǧys aittym. «Seke, ne, dūrys bolmady ma?» dep qarsy sūraq qoidy. Men: «Ärine dūrys boldy. Sız tıptı media-forumnyŋ taqyrybyn özgertıp jıberdıŋız ǧoi» dedım. «Osyndai jerde aitpaǧanda qaşan aitamyz endı? Ötkende aqyldastyq emes pe?» dedı. Rasynda da jarty jyl būryn Bäkeŋ menı özıne şaqyrdy. Bardym. Otyrmyn. Ornynan tūryp kabinetınıŋ ışınde ärı-berı jürdı de: «Seke, bız bazarǧa, naryqqa qaşan orientir jasap üirenemız osy?» sūraq qoidy. Ne aitqysy kelıp tūrǧanyn tüsınbei qaldym. «Tüsınbedım» dedım. «Osy Almatydaǧy BAQ basşylarynyŋ bärı - menıŋ dostarym. Qalada bırge östık. Solarmen jolyǧa qalsam: «Orys tılındegı habarlardyŋ körermenı azaiyp kettı, orys tıldı oqyrman tıptı az. Gazettı japsaq pa dep otyrmyz» deidı. Men olarǧa: naryqqa qaramaisyŋdar ma, statistikany qaraŋdar, qazaqtyŋ sany 80 prosentke jaqyndap qaldy. Sondyqtan, könesıŋder me, könbeisıŋder me, bärıbır qazaq tılıne köşuge mäjbür bolasyŋdar. Erteŋ keş bolyp qalmas üşın qazırden bastap qimyldaŋdar» deimın. Dūrys emes pe? Al bıraq, Seke, bız ekeumız ne ıstep otyrmyz? Osyny bız bastauymyz kerek emes pe? Qazaq tıldı kontenttı köterudıŋ josparyn jasaŋyz, bırtındep qolǧa alaiyq. Aldymen bız özımız körseteiık. Sosyn basqalar da qozǧalatyn şyǧar?» dedı. Men osy äŋgıme barysynda ūltjandy äke men ūlaǧatty ananyŋ tärbiesın körgen, tereŋnen tolǧap, tötesınen tartatyn ūltjandy ūldy tanydym. Oǧan deiın de aksent qoiyp aitatyn keibır äŋgımenı qalanyŋ balasy ǧoi dep orys tılınde aita bastasam: «Seke, sız maǧan qazaşa söileŋızşı!» dep eskertu jasaityn edı. Sodan keiın jinalysta qasynda kım jäne qai tılde äŋgıme bolyp jatsa da bız tek qazaqşa söileitın boldyq. Tüsındıru qajet dep jatsa Batyr özı äŋgımenıŋ mänısın jetkızıp beredı. Äitpese, tüsındırıp te äure bolmaidy. Ondai tık mınezı de bar-tūǧyn. Onyŋ menedjer ǧana emes, adam, azamat retınde qatty qinalǧan sätın de kördım. Osydan bıraz jyl būryn arab elderınde «qyzǧaldaqtar köterılısı» bastalǧan kezde, bızdıŋ bilıktıŋ de zäre-qūty qalmady. Ereuılşıler äleumettık jelı arqyly ūiymdasady eken dep estıgen soŋ, jelı men elektrondy baspasözdıŋ arajıgın ajyratpai jatyp, bıraz gazetterdı jauyp, saitqa ainaldyra bastady. Qandai jaqsy gazetter sol «solaqai» saiasattyŋ qūrbany bolyp kettı deseŋızşı! «Alaş ainasy» gazetı de sol «qosaqqa» ılındı. Halyqqa tanymal brend bolǧandyqtan «Alaş ainasy» da saitqa ainaluǧa tiıs bolypty. Astanadan osyndai tapsyrma alǧan Bäkeŋ qap-qara bolyp tünerıp kettı. Ol jaqpen bıraz täjıkelestı de. Aitqandy oryndamai bıraz bylqyldap jürıp aldy. Bolmady. Aqyry solai ısteuge tura keldı. Sondaǧy bar aitqany: «Seke, gazetten qysqarǧan ärbır adamǧa jūmys tauyp beruge tyrysyŋyz. Bärınıŋ de asyrap otyrǧan bala-şaǧasy bar. Eşkımdı laqtyryp tastamaŋyz!» dedı. Būl onyŋ şyn azamattyq beinesı, är adam üşın jany auyratynynyŋ belgısı, är mamannyŋ qadırın bıletın menedjerlık qasietı. Men Batyr Käkımjanūlymen bırge azdy-köptı 14 jyl qyzmettes bolyppyn. Bırneşe jobada bırge jürgen soŋ aitysqan da, tabysqan da sätter boldy. Qyzyq-quanyşta bırge boldyq. Bırneşe ret otbasynda qonaq bolyp, jary Zäurenıŋ qolynan däm tattym, Orynşa apam öz anamdai bolyp kettı. Mıne, sondai asyl azamattyŋ, aqjürek adamnyŋ, adal dostyŋ baqilyq saparǧa attanyp ketkenıne bır jyl tolyp qalypty. Ökınıştı! Ökınıştı-aq! Ärine, men özım «Bäke» dep ataǧan Batyr Käkımjanūly turaly ūzaq jazuǧa barmyn. Būl joly onyŋ media-menedjerlık qyryn ǧana, onyŋ özınde bır parasyn ǧana qamti aldym. Jazarym älı de barşylyq. Mysaly, älemdık jurnalistikada «konvergentnost» degen ūǧym bar. Būl - bır jurnalistıŋ bırneşe BAQqa jūmys ısteu mümkındıgı degen söz. Būl ädıstı tolyq engızuge ülgere almai kettı. Ol turaly kelesı estelıkte baiandarmyn.

Serık Janbolat,

Feisbuk paraqşasynan