2008-jyldyń qyrkúıek aıy. «Qazaqstan» Ulttyq telearnasynda bas dırektordyń orynbasary bolyp istep júrmin. Bir jigit telefon soǵyp, «jolyǵyp sóılesetin áńgime bar edi» dedi. Daýysynyń tembri jaqsy, radıo mamany sııaqty nyq sóıleıdi eken. Ýádelesken jerde kezdestik. Ózin «Batyr Qazybaevpyn» dep tanystyrdy. Negizi, ol jigittiń Úkimet keńsesi jetekshisiniń orynbasary bolyp isteıtininen habarym bar. «Men nege qajet boldym eken?» degen suraqtan basqa oı joq. Ózimdi tanystyra bastap edim, «siz týraly barlyq aqparatqa qanyqpyn» dedi. Sóıtti de áńgimeniń tótesine kóshti.
«Aıqyn» gazetiniń tuńǵysh bas redaktory sizsiz ǵoı?». «Iá, men». Áńgimeni jalǵastyrǵan joq. Basqa suraq qoıdy. «Egemen» bar, «Aıqyn» bar. Elimizge taǵy bir sol formattaǵy kúnde shyǵatyn gazet ashý qajet pe?» dep qadala qarady. «Árıne. Biz alyp elmiz. Jerimiz úlken. Halyqty ortaq maqsatqa biriktirip, memlekettik ıdeologııany myqtap júrgizý úshin eki emes, kúnde shyǵatyn birneshe gazet bolýy kerek» dedim. «Durys eken» dep biraz oılanyp otyrdy da: «Sondaı respýblıkalyq gazet ashý qolyńyzdan keler me edi?». «Oılanatyn másele. Ol Egemen men Aıqynnyń kóshirmesi bolyp ketpeýi kerek. Oǵan tyń konepııa tabý kerek bolady. Ońaı bolmaıdy» dedim. «Ońaı bolmaıtynyn bilgen soń sizben jolyǵyp otyrmyz ǵoı. Konepııasyn oılaı berińiz. Rezıýmeńiz kerek bolyp qalar. Myna poshtaǵa jiberińiz. Barlyq másele sheshilgen soń ózim habarlasamyn» dedi. Kezdesý aıaqtaldy. Qaıtyp kele jatyrmyn. Oıym san-saqqa júgiredi: bul ne kezdesý boldy ózi? Kúnde jaryq kóretin respýblıkalyq gazet ashý ońaı nárse emes. Oǵan ruhsat alýdyń ózi an-o-ý jaqta ǵana sheshiledi. Oǵan jumsalatyn qarjyny aıtsańshy?! Bul suraqtardyń jaýabyn bir apta izderiń anyq. Myna kisi bar-joǵy úsh suraq qoıdy da «konepııasyn oılana berińiz» dep shyǵaryp saldy. Keńeskeni me? Álde basqa jospary bar ma? Men týraly barlyq aqparatty biletin bolyp shyqty. Onda bul jaı sharýa emes. Shynymdy aıtsam, onsyz da elimizdegi aqparat keńistigi týraly kúnde oılanyp, qazaq tilinde ekonomıkalyq gazet ashýdy mıymda toqyp, jobasyn jasap qoıǵanmyn. «Aıqyn» gazetinde «Qun» atty ekonomıkalyq qosymsha shyǵarǵanym da tekten-tek emes edi.
Jumysqa kele salyp «Batyr Qazybaev» degen azamat kim degen suraqqa jaýap izdeýge kiristim. Áıgili jýrnalıst, qoǵam jáne memleket qaıratkeri, jazýshy Kákimjan Qazybaevtyń balasy eken. Men ol kisiniń esimine ózim mektep bitirgen soń aýdandyq gazette istegennen bastap qanyqpyn ǵoı. Kitaptaryn da oqyǵam. Anasy Orynsha apamyz da elge syıly adam, bilim salasynyń úzdigi. Sondaı áıgili adamdardyń balasy da jýrnalıst eken. Jýrfakta oqyǵan. Radıoda jumys istepti. Jýrnalıstıka salasyn jaqsy biledi degen sóz. Onda meniń qolymnan ne keletinin bilýge tıis degen oıǵa keldim. Sóıtip, oılarymdy tııanaqtap jospar jasap, shaqyrýǵa bolatyn mamandarǵa deıin tuspaldap qoıdym. Batyr bir aıdan keıin telefon soqty. «Jolyǵaıyq» dedi.
Kezdestik. Bul joly áńgimeni gazettiń konepııasyn talqylaýdan bastady.
«Gazet qandaı konepııamen jumys isteýi kerek dep oılaısyz? Onyń Egemen men Aıqynnan basty aıyrmashyly nede bolýy kerek?» dep surady birden. Men: «Egemen-memlekettik saıasatty júrgizetin gazet. Onyń qalyptasqan joly bar. Negizi pýblııstıkalyq baǵyt. Ol eshkimmen básekege túspeıdi. Al, «Aıqyndy» ashqan kezde elimizde aqparattyq qazaqsha gazet joq-tuǵyn. Biz naryq ekonomıkasyna tereńdep engen saıyn pýblııstıkadan góri aqparatqa degen suranys kóbeıe bastady. Sondyqtan taza aqparattyq baǵyt berýge tyrystyq. Al, qazir qoǵamda aqparat tipti kóp, aǵyl-tegil. Onyń ishinde bary men joǵy aralasyp, aǵy men qarasyn ajyrata almaı qaldyq. Qoǵamda bári de ǵalym, bári de dáriger, bári de ınjener, bári de saıasatshy. Bul dıletanttyq emes pe? Sondyqtan bolashaq gazet, eń aldymen, osy dıletantızmnen aýlaq bolsa deımin. Tyshqan soısa da qasapshy soısyn deıdi. Qaı taqyrypty sóz etsek te aldymen sol salanyń mamandaryn izdeıtin bolamyz. Eshqandaı fılosofııa bolmaıdy. Biraq, elge tanymal tulǵalardyń aǵynan jarylýyna múmkindik beremiz. Gazet búkilhalyqtyq baǵyt ustanady...» dep óz tujyrymymdy tolyq aıtyp shyqtym. Sózimdi bir ret te bólgen joq. Muqııat tyńdady. Bar aıtqany: «Durys. Siz bas redaktor bolyp taǵaıyndaldyńyz! Quttyqtaımyn!» dedi. Mine, kerek bolsa! Bári osylaı tez sheshile qoıady dep oılaǵam joq. Men: «bir ótinishim bar. Mansap suraǵanym emes, jumys jyldam júrip, qarjy máselesi birden sheshim taýyp otyrý úshin – dırektorlyq qyzmetti qosa berińiz. Men árbir qajetimdi surap dırektordyń sońynan alaqan jaıyp júrgim kelmeıdi» dedim. «Seke, siz qarjy máselesine basyńyzdy qatyryp qaıtesiz. Salyq komıtetimen, bankpen, statıstıkamen, aı saıynǵy esep boıynsha aıtysyp júresiz be? Tıpografııanyń, qaǵaz ben boıaýdyń, ofıstiń qajetteri bar. Tekke ýaqyt alady. Al, siz shyǵarmashylyqpen aınalysýyńyz kerek. Suraǵanyńyzdyń bárin ýaqytynda sheship berip otyratyn adam bar. Sol dırektor bolady» dep biraq kesti. Túsindim. Sózbuıdaǵa salý artyq. «Kelesi aptada taǵy da jolyǵaıyq. Sizdi kompanııadaǵy basqa áriptestermen tanystyramyn. Al siz sol maǵan aıtqan konepııany qaǵazǵa túsirip alyp kelińiz» dedi. Taǵy biraz áńgimelesip otyrdyq. Bul joly biraz ashylyp sóıledi. Baıqaımyn, kókeıine kóp syr túıgen salmaqty jigit. BAQ salasyna baılanysty kóp dúnıe biletini kórinip tur. Júrdim-bardym sóılemeıdi. Tujyrymdap aıtady. Sol ekinshi kezdesýdiń ózinde-aq mende áli buıdasy sheshilmegen sharýanyń júrip ketetine senim paıda boldy. Qatardaǵy áńgimeniń ózinen arqalanyp qaıttym. Bolashaq jumystyń, jańa gazettiń konepııasyn qaǵazǵa túsirdim. Tyń aıdarlardyń josparyn jasadym. Ne kerek kelesi kezdesýge tyńǵylyqty daıyndaldym. Bir aptadan keıin kelisken jerge kelsem, birneshe adammen birge kútip otyr eken. Erterek kelipti. Bárimizdi tanystyryp ótti. Bizdiń quryltaıshy kompanııa – «Alash Medıa Grýpptyń» qarjy dırektory Dınara Temirova men bizdiń «Tolǵaý» JShS dırektory Aleksandr An, Batyrdyń ózi jáne men. Meni «Alash aınasy» gazetiniń bas redaktory dep tanystyrdy. Dınara birden gazettiń qarjy máselesin talqylaýǵa kiristi. Batyr men daıyndap ákelgen konepııa-tujyrymdamany shuqshıyp uzaq oqydy. Biz qarjy máselesin talqylap bolǵan soń Batyr Aleksandr Anǵa qarap: «Bári durys. Boldy. Gazettiń alǵashqa nusqasyn daıyndaý úshin ýaqytsha ofıs taýyp berý kerek. Sekeń suraǵan barlyq kerek-jaraqpen qamtamasyz etińiz. Anaý jetpeıdi, mynaý joq deıtin áńgime shyqpaıtyn bolsyn» dep tapsyrdy. Gazettiń jalpy formasyn biraz talqyǵa saldyq. Kezdesý sońynda: «Boldy, Seke, barlyq másele sheshildi. Endi iske kirisińiz. Siz qalaı usynsańyz, sondaı dúnıe jasaımyz. Barlyq jaýapkershilik endi sizdiń moınyńyzda bolady» dedi. «Jaqsy, Qudaı qalasa, úsh jyldan keıin respýblıkadaǵy birinshi nomerli gazet bolady» dedim. «Men de solaı oılaımyn. Sizge senip otyrmyn!» dedi. Sóıtip, ornymyzdan tura bergende Aleksandr Andy ymdap shaqyrdy da meniń kózimshe: «Basshylyq Sekeńniń qolynda bolady. Aıtqanyn isteńiz!» dep eskertti. Bárimiz esiktiń aldyna shyqqan kezde men jazǵan konepııany qolyma berip turyp: «Seke, qujattarmen zaman talabyna saı jumys istep úırenińiz. Konepııa bulaı jazylmaıdy. Shemamen, kestemen, grafıkamen jasalady. Sonda bári túsinikti ári kórsetýge qolaıly bolady. Buryn men de ony artyq jumys sııaqty kórýshi edim. Úırendim. Sóıtsem, ol jańasha oı, jańa stımýl, jańa kózqaras týdyrady eken. Erteńgi mejeńizdi kórip otyrasyz. Jumysqa jańa baǵyt beredi. Úırenińiz. Myna konepııany kelesi kezdesýde sondaı formatta jasap ákelińiz» dedi. Shynymdy aıtsam, sondaı shema, grafıkalardy men de artyq jumys sanaıtyn edim. Batyrdyń birinshi talabyna kónýge týra keldi. Óte durys aıtypty. Jasalmaq jumystyń bárin sanmen baǵalap, mejeniń ózin sanmen belgileseń, dınamıkany grafıkaǵa kóshirseń - mindetiń aıqyndala túsedi eken. Sóıtip, elimizdegi irgeli de iri gazetter «Egemen» men «Aıqynmen» jarysa shyǵatyn kúndelik gazetti daıyndaýǵa kirisip kettik. Ofıs daıyn. Kerek-jaraǵymyz bar. Bolashaq ujymnyń negizin jasaqtap aldym. Kúndiz-túni jumys. Izdenis. Formaty, boıaýy, kegli, ıntervaly, maketi – kúnde bir jańalyq ashamyz. Erteńinde qaıta jańartamyz. Senimniń kúshi sondaı bolady. Bákeń bir ret te kelip teksergen joq. Tapsyrdy, boldy. Eshkimdi aralastyrǵan joq. Bireýdi jumysqa al dep suraǵan joq. Áldekimniń ıdeıasyn ákelip tyqpalaǵan joq. Bir ret ózim izdep bardym. Sonda ǵana: «Qalaı bop jatyr?» dep surady. Men bas barmaǵymdy kórsettim. Sosyn ázildep bylaı dedi: «Jaqsy. Biraq erteń gazet shyqqan soń basty oqyrman bizdiń úıde ekenin eskertemin. Meniń anamdy bilesiz ǵoı. Tarıhshy. Ózi jazýshy. Ol kisi myqty sarapshy. Aldymen sol kisiniń baǵasyna qaraımyn». Men ázil ekenin uqsam da shyn jaýap berdim: «Ol kisige de, barlyq oqyrmanǵa da unaıtyn gazet bolady» dedim. Sóıtip, eki aı ázirlikten keıin «Alash aınasy» respýblıkalyq gazeti jarq ete qaldy. Gazet maqsat údesinen shyqty dep oılaımyn. Tez tarady. Oqyrman sany da tez ósti. Sondaǵy Bákeńniń qýanyshyn kórseńiz! Esimin búkil qazaq qadirlegen ákeniń balasy ǵoı, soǵan laıyq dúnıe týǵyzǵanyna qýanǵany anyq. Áli boıaýy da keppegen úr jańa gazetti ustap turyp: «Biz Qazaqstannyń medıa keńistigin zamanaýı qazaq gazetimen tolyqtyrdyq. Rahmet sizderge!» dedi kóńili tolyp. Árıne, ujymnyń arqasy. Biraq, men aldymen Bákeńniń medıa-menedjerlik rolin aıryqsha atap óter edim. Qansha ujymda jumys istedim, qansha joba jasadym, biraq dál Bákeńdeı medıa-menedjer kórgen joqpyn. Respýblıkalyq deńgeıdegi qandaı keremet medıa jobalardy júzege asyrdy, sanap shyǵýdyń ózine on saýsaq jetkiliksiz! Shynymdy aıtsam, qazir medıa keńistikte mańdaıy jarqyrap kele jatqan «Tengrınıýs» aqparat agenttigin bastaǵan kezinde, mynadaı keremet joba bolady dep oılaǵan joqpyn. Óıtkeni, kákir-shúkir, ııý-qııýy kóp, uıymdastyrý sharýalary sheksiz bitpeıtin is sııaqty kóringen. Joq, az ýaqyttyń ishinde jup-jumyr ujym jasaqtap, aqparat keńistiginde qalqyp shyǵa keldi. Elimizdiń ózi ýystaı ǵana jarnama narqy áldekimniń monopolııasynda otyrǵan kezde, ózin-ózi asyraıtyn aqparat agenttigin qurýǵa umtylý sonshalyqty batyl, kóregen adamnyń ǵana qolynan kelse kerek-ti. Iá, onyń batyl bolǵany ras. Kózsiz nartáýekel emes, derekterdi durys tarazylaı biletin ishki túısik pen alǵyr minez be deımin. Asyra aıtyp otyrǵanym emes, dál sonyń ózi. Astana qalasynda bir úlken medıa-forýmǵa birge qatystyq. Elimizde orys tili basym bop turǵanda, qazaq tilindegi BAQ máselesi tasada qalyp qoıa beretini shyndyq qoı. Aqparattyq tehnologııa salasyndaǵy máseleler aıtylyp jatyr. Minberge Bákeń shyqqan kezde «Tengrınıýstiń» sol saladaǵy jetistikteri aıtylatyn shyǵar dep kútkenbiz. Joq, Batyr basqasha sóılep ketti. Ol elimizdegi statıstıka derekterin keltire otyryp qazaq ultynyń respýblıkada basym kópshilik ekenine toqtaldy. Sondyqtan BAQ ókilderi endi qazaq tiline basymdyq berýi qajettigin, barlyq resýrsty osyǵan jumyldyrý kerek ekenin shemishke shaǵyp dáleldep berdi. Shynymyzdy aıtsaq, BAQ ókilderiniń 90 paıyzy qazaq ekeni belgili. Bákeń sózin aıaqtaǵan kezde bári dý qol shapalaqtap jiberdi. Sóıtip, medıa-forým qazaq tildi BAQ tehnologııalyq máselelerin talqylaýmen jalǵasyp ketti. Men Batyr Kákimjanulyn eshýaqytta betine maqtaǵan emespin. Myna jerde únsiz qala almadym. Úzilis kezinde qolyn alyp, mynadaı batyl pikiri úshin alǵys aıttym. «Seke, ne, durys bolmady ma?» dep qarsy suraq qoıdy. Men: «Árıne durys boldy. Siz tipti medıa-forýmnyń taqyrybyn ózgertip jiberdińiz ǵoı» dedim. «Osyndaı jerde aıtpaǵanda qashan aıtamyz endi? Ótkende aqyldastyq emes pe?» dedi. Rasynda da jarty jyl buryn Bákeń meni ózine shaqyrdy. Bardym. Otyrmyn. Ornynan turyp kabınetiniń ishinde ári-beri júrdi de: «Seke, biz bazarǵa, naryqqa qashan orıentır jasap úırenemiz osy?» suraq qoıdy. Ne aıtqysy kelip turǵanyn túsinbeı qaldym. «Túsinbedim» dedim. «Osy Almatydaǵy BAQ basshylarynyń bári - meniń dostarym. Qalada birge óstik. Solarmen jolyǵa qalsam: «Orys tilindegi habarlardyń kórermeni azaıyp ketti, orys tildi oqyrman tipti az. Gazetti japsaq pa dep otyrmyz» deıdi. Men olarǵa: naryqqa qaramaısyńdar ma, statıstıkany qarańdar, qazaqtyń sany 80 proentke jaqyndap qaldy. Sondyqtan, kónesińder me, kónbeısińder me, báribir qazaq tiline kóshýge májbúr bolasyńdar. Erteń kesh bolyp qalmas úshin qazirden bastap qımyldańdar» deımin. Durys emes pe? Al biraq, Seke, biz ekeýmiz ne istep otyrmyz? Osyny biz bastaýymyz kerek emes pe? Qazaq tildi kontentti kóterýdiń josparyn jasańyz, birtindep qolǵa alaıyq. Aldymen biz ózimiz kórseteıik. Sosyn basqalar da qozǵalatyn shyǵar?» dedi. Men osy áńgime barysynda ultjandy áke men ulaǵatty ananyń tárbıesin kórgen, tereńnen tolǵap, tótesinen tartatyn ultjandy uldy tanydym. Oǵan deıin de akent qoıyp aıtatyn keıbir áńgimeni qalanyń balasy ǵoı dep orys tilinde aıta bastasam: «Seke, siz maǵan qazasha sóıleńizshi!» dep eskertý jasaıtyn edi. Sodan keıin jınalysta qasynda kim jáne qaı tilde áńgime bolyp jatsa da biz tek qazaqsha sóıleıtin boldyq. Túsindirý qajet dep jatsa Batyr ózi áńgimeniń mánisin jetkizip beredi. Áıtpese, túsindirip te áýre bolmaıdy. Ondaı tik minezi de bar-tuǵyn.
Onyń menedjer ǵana emes, adam, azamat retinde qatty qınalǵan sátin de kórdim. Osydan biraz jyl buryn arab elderinde «qyzǵaldaqtar kóterilisi» bastalǵan kezde, bizdiń bıliktiń de záre-quty qalmady. Ereýilshiler áleýmettik jeli arqyly uıymdasady eken dep estigen soń, jeli men elektrondy baspasózdiń arajigin ajyratpaı jatyp, biraz gazetterdi jaýyp, saıtqa aınaldyra bastady. Qandaı jaqsy gazetter sol «solaqaı» saıasattyń qurbany bolyp ketti deseńizshi! «Alash aınasy» gazeti de sol «qosaqqa» ilindi. Halyqqa tanymal brend bolǵandyqtan «Alash aınasy» da saıtqa aınalýǵa tıis bolypty. Astanadan osyndaı tapsyrma alǵan Bákeń qap-qara bolyp túnerip ketti. Ol jaqpen biraz tájikelesti de. Aıtqandy oryndamaı biraz bylqyldap júrip aldy. Bolmady. Aqyry solaı isteýge týra keldi. Sondaǵy bar aıtqany: «Seke, gazetten qysqarǵan árbir adamǵa jumys taýyp berýge tyrysyńyz. Báriniń de asyrap otyrǵan bala-shaǵasy bar. Eshkimdi laqtyryp tastamańyz!» dedi. Bul onyń shyn azamattyq beınesi, ár adam úshin jany aýyratynynyń belgisi, ár mamannyń qadirin biletin menedjerlik qasıeti.
Men Batyr Kákimjanulymen birge azdy-kópti 14 jyl qyzmettes bolyppyn. Birneshe jobada birge júrgen soń aıtysqan da, tabysqan da sátter boldy. Qyzyq-qýanyshta birge boldyq. Birneshe ret otbasynda qonaq bolyp, jary Záýreniń qolynan dám tattym, Orynsha apam óz anamdaı bolyp ketti. Mine, sondaı asyl azamattyń, aqjúrek adamnyń, adal dostyń baqılyq saparǵa attanyp ketkenine bir jyl tolyp qalypty. Ókinishti! Ókinishti-aq! Árıne, men ózim «Báke» dep ataǵan Batyr Kákimjanuly týraly uzaq jazýǵa barmyn. Bul joly onyń medıa-menedjerlik qyryn ǵana, onyń ózinde bir parasyn ǵana qamtı aldym. Jazarym áli de barshylyq. Mysaly, álemdik jýrnalıstıkada «konvergentnost» degen uǵym bar. Bul - bir jýrnalıstiń birneshe BAQqa jumys isteý múmkindigi degen sóz. Bul ádisti tolyq engizýge úlgere almaı ketti. Ol týraly kelesi estelikte baıandarmyn.
Serik Janbolat,
Feısbýk paraqshasynan
