Qazaq äielderı qai kezde de bäsekege qabılettı. Būl pıkırdı Prezident Äkımşılıgı Basşysynyŋ orynbasary, Äielder ısterı jäne otbasylyq-demografiialyq ūlttyq komissiia töraǧasy Aida Balaeva tengrinews.kz saityna bergen sūhbatynda aitty, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
Sūhbatta tūrmystyq zorlyq-zombylyq, kämeletke tolmaǧandardyŋ öz-özıne qol jūmsauy, qazırgı qazaqstandyq äielderdıŋ imidjı jäne olardyŋ saiasat pen qoǧamdyq ömırdegı rölı turaly söz qozǧaldy. Sondai-aq, ol Äielder ısterı jäne otbasylyq-demografiialyq saiasat jönındegı ūlttyq komissiiany jūmysymen de tanystyra öttı.
“2022 jyl jalpy alǧanda oŋai jyl bolǧan joq, tarihymyzdyŋ jaŋa kezeŋın aşqan eŋseru jyly boldy. Mūndai konsultativtık-keŋesşı organdardyŋ missiiasy qandai ekenın eske tüsıreiık.
Bızdıŋ komissiia äielder men otbasy ısterımen şektelmeitın bırqatar maŋyzdy funksiialardy oryndaidy. Bızdıŋ jūmysymyzda köptegen bailanysty mäselelermen toǧysamyz - jasöspırımderdıŋ özıne-özı qol jūmsauynan bastap, tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa deiın, genderlık imidjden saiasattaǧy äielderdıŋ ökıldıgıne deiın. Būl mäselelerdıŋ barlyǧy, özderıŋızge belgılı, Memleket basşysynyŋ ūdaiy nazarynda jäne olardyŋ şeşu joldary onyŋ erekşe baqylauynda.
Sondyqtan, eŋ aldymen, jūmysymyzdy komissiianyŋ sapalyq qūramyn tübegeilı jaŋartudan bastadyq. Jäne olar bırden azamattyq qoǧamnyŋ belsendı bölıgıne bet būrdy. Olar genderlık jäne otbasylyq mäselelerdı ıştei bılıp qana qoimai, jaǧdaidy jaqsy jaqqa özgertuge şyn jürekten tyrysatyn adamdardy şaqyrdy.
Kelesı qadam Ūlttyq komissiianyŋ qyzmetın jetıldıru boiynşa şaralardyŋ tūtas keşenın qabyldau boldy. Onyŋ ışınde jaŋa täsılder men jūmys reglamentın bekıtu, mūndaǧy negızgı körsetkış tiımdılık boldy. Jaǧdaidy jergılıktı jerlerde zerdeleu jäne mäselelerdı şeşu üderısıne jergılıktı qoǧamdastyqty tartu üşın öŋırlerge tūraqty negızde sarapşylyq toptardyŋ saparlaryn ūiymdastyrudan bastadyq. Strategiialyq jäne baǧdarlamalyq qūjattardy äzırleude saraptamalyq qoldau körsetu tetıgı äzırlendı. Biyl öŋırlerde bala qūqyqtary jönındegı uäkıl lauazymdary engızılıp, otbasyn qoldau ortalyqtary aşyldy.
Būl şaralar memlekettık apparattyŋ, biznes qauymdastyq pen azamattyq instituttardyŋ küş-jıgerın bırıktıruge mümkındık berdı. Al mūnyŋ bärı, menıŋ oiymşa, ülken jäne qajyrly jūmystyŋ bastamasy ǧana”,- dedı Aida Balaeva.
Odan bölek Aida Ǧalymqyzy komissiianyŋ halyqaralyq deŋgeiıne de toqtala kettı. Aituynşa, Qazaqstan BŪŪ Bas Assambleiasynan bastap EQYŪ/DİAQB-ǧa deiın halyqaralyq ūiymdardyŋ genderlık bastamalarynyŋ jauapty qatysuşysy retınde özın ärqaşan körsetıp keledı.
“Bızdıŋ Ūlttyq komissiia qabyldaǧan şaralardyŋ jäne el Prezidentınıŋ qoldauynyŋ arqasynda 2022 jyly Qazaqstan Düniejüzılık ekonomikalyq forumnyŋ genderlık teŋdık körsetkışterın jaqsartyp, 80-orynnan (2021) 65-şı orynǧa (2022) köterıldı.
Būl naqty nätije jäne onyŋ astarynda köptegen ıs-şaralar jatyr. Bız köp jyl ışınde alǧaş ret genderlık teŋdık salasynda jūmys ısteitın eŋ bedeldı halyqaralyq qūrylym – «BŪŪ-äielder» ūiymymen strategiialyq ärıptestıkke praktikalyq qadam jasai aldyq. Mausym aiynda Qazaqstanǧa Ūlttyq komissiianyŋ şaqyruymen kelgen BŪŪ Bas hatşysynyŋ kömekşısı – BŪŪ Äielder ūiymynyŋ atqaruşy direktorynyŋ orynbasary Anita Bhatiiamen ekıjaqty kezdesu öttı. Būl tek elımızdegı genderlık qozǧalystyŋ ǧana emes, jalpy Ortalyq Aziia aimaǧynyŋ tabysy dep oilaimyn.
Nätijesınde, aldaǧy 2023 jyldyŋ özınde Qazaqstan Ortalyq Aziiadaǧy äielder dialogyna – Ortalyq Aziia äielderınıŋ saiasi, ekonomikalyq jäne äleumettık ömırge qatysuyn keŋeituge arnalǧan alaŋǧa töraǧalyq etedı. Bız üşın yntymaqtastyqtyŋ keŋ keleşegı aşyq, bız jūmys täjıribemızben bölısuge, kömek körsetuge jäne bırlesken gumanitarlyq jobalarǧa qatysuǧa daiynbyz”, dedı ol.
Ūlttyq komissiia äielderdıŋ saiasi jäne ekonomikalyq mümkındıkterın arttyru taqyrybyn ünemı köterıp jür. Būl baǧytta 2022 jyldyŋ qazynasyna tüsuı mümkın naqty nätijelerı qandai? Būl sūraqqa da Aida Balaeva tolyq jauap berdı.
Sonymen qatar, ol elımızde saiasatker äielder men ısker äielder köbeiıp keledı, būl äielderdıŋ bäsekege qabılettılıgın aiqyndaitynyn körsetetının de atap öttı.“Bırınşıden, būl memleket qatysatyn kompaniialarda basşy lauazymdarda äielderdıŋ 30% ökıldıgın engızu; ekınşıden, «Samūryq-Qazyna» qory kompaniialarynyŋ direktorlar keŋesterındegı, baiqauşy keŋesterındegı jäne atqaruşy organdaryndaǧy äielderdıŋ ülesın arttyruǧa baǧyttalǧan «Genderlık teŋdık» jobasy; üşınşıden, Ūlttyq komissiianyŋ mūryndyq boluymen jüzege asyrylyp jatqan «Tomiris» aqparattyq-aǧartuşylyq jobasy belsendı äielderdı maqsatty türde oqytu jäne saiyp kelgende, saiasatker äielderdı daiarlau arqyly basqaruşylyq äleuet pen saiasi mädeniettı arttyruǧa arnalǧan.
El ekonomikasyndaǧy äielderdıŋ rölın bölek atap ötkım keledı. Aǧymdaǧy jyly serıktestık jaǧdailaryn keŋeitu jäne äielder bastamalaryn jüzege asyrudy jeŋıldetu boiynşa basymdyqtar belgılendı, sifrlyq ekonomikadaǧy äielderdıŋ mümkındıkterın damytu jäne äielder men balalarǧa arnalǧan äleumettık maŋyzy bar IT-jobalardy täjıribege engızu mäselelerı jaŋartyldy. Ūlttyq komissiia Tehno äielder qauymdastyǧy jäne BTS Education kompaniiasymen bırlesıp, Elektrondyq kommersiia mektebın aşyp, 1400 qazaqstandyq qolönerşılerge halyqaralyq jäne qazaqstandyq naryqtarda elektrondy kommersiiany satudy üiretu boiynşa tegın kurstar ötkızdı. Äielder men qyzdardyŋ sifrlyq daǧdylary men qūzyretterın damytu üşın öŋırlerde jergılıktı universitetter men kolledjder bazasynda tehno qyzdar klubtary aşyldy”,- dedı ministr.
“Qazaqta «Äiel bır qolymen besıktı, bır qolymen älemdı terbetedı» degen maqal bar. Būl äielderdıŋ jasyryn mümkındıkterı men ämbebap qasietterın aşatyn tüsınuge arnalǧan öte tereŋ jäne keŋ superteza. Öz kezegımızde Ūlttyq komissiiada bız de ony belsendı türde damytyp, zamanaui äiel beinesın ılgerıletuge tyrysamyz jäne bızdıŋ äielder ziiatkerlık naryqtyŋ barlyq derlık spektrınde, sonyŋ ışınde ǧylymda, bilık blogynda jäne IT salasynda bäsekege qabılettı ekenın däleldeimız.Bıraq, sonymen bırge, äielderımız öz tabiǧatynda dästürlı mınez-qūlyq erejelerın qūrmetteu men zaman köşıne ılesuge degen ūmtylysty üilesımdı üilestıre otyryp, otbasylyq dästürlerdı, ruhani-adamgerşılık baǧdarlardy saqtauşylar ekenın ūmytpaimyz”,- dedı ol.
Qazaqstanda tūrmystyq zorlyq-zombylyq pen kämeletke tolmaǧandar arasynda öz-özıne qol jūmsau deŋgeiı joǧary. Būl körsetkışter otbasylyq idealdy jäne ondaǧy äielderdıŋ rölın bırşama būzady. Būl äleumettık dertpen Komissiia qalai küresedı? Osy mäseleler boiynşa qandai da bır şeşımderge qol jetkızıldı me?
“Ökınışke orai, būl mäseleler bügınde jüielı sipat alyp barady. Terıs körsetkışterdıŋ ösuı baiqalady. Sondyqtan bız olardy jüielı türde, maqsatty türde jūmys ıstegımız keledı. Osylaişa, Ūlttyq komissiia qoǧamnyŋ tūrmystyq zorlyq-zombylyqtan qorǧau, äielder men balalardyŋ qūqyqtaryn saqtau qajettılıkterı boiynşa jüielı jūmys qūrdy.
Osy maqsatta balalarǧa qatysty zorlyq-zombylyq faktılerıne jedel den qoiudyŋ arnaiy algoritmı äzırlendı.
Balalar men jasöspırımder arasyndaǧy suisidke qatysty. Endı äreket etu, naqty şaralar qabyldau maŋyzdy. Bız eŋ qymbatymyz – balalarymyzdan aiyrylyp jatyrmyz. Sondyqtan komissiianyŋ aldynda jahandyq mındet tūr – profilaktikalyq ıs-şaralar keşenın qalyptastyrudyŋ jaŋa täsılderın ızdestıru, sondai-aq uäkılettı organdardyŋ balalardyŋ suisidınıŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan ıs-äreketterındegı problemalyq aimaqtardy anyqtau jäne şeşu.
Memleket basşysynyŋ tapsyrmalary aiasynda balany qorlaudyŋ (qorqytudyŋ) aldyn alu erejelerı äzırlenude, internettegı zaŋsyz kontentke qarsy standarttar engızıldı. Balalardyŋ qūqyqtary men müddelerın, onyŋ ışınde psihologiialyq salauattylyǧyn jüielı baqylauǧa mümkındık beretın balalardyŋ äl-auqatynyŋ indeksı qabyldandy. Ana men bala ölımın azaitu mäselelerı Ūlttyq komissiianyŋ erekşe baqylauynda. Komissiia müşelerı perzenthanalardy, perinataldyq ortalyqtardy aralau, qarapaiym därıgerlermen jäne bosanatyn äieldermen tıkelei bailanys jasau barysynda ana men bala ölımınıŋ ösu sebepterın jan-jaqty zerdeleu üşın öŋırlerge şyqty. Būl jūmysqa akuşerlık, ginekologiia jäne perinatologiia salasynyŋ mamandary, elımızdıŋ medisinalyq joǧary oqu oryndarynyŋ belgılı ǧalymdary tartyldy”,-dep jauap berdı.
Ötken jyly Ūlttyq komissiia bırneşe qyzyqty jobalardy jüzege asyrdy.
Ūlttyq komissiianyŋ keler jylǧa qoiǧan josparlary da az emes.«Mereilı otbasy» ūlttyq baiqauy, Respublikalyq Äkeler forumy syndy dästürlı jobalar bızdıŋ mındettı ısterımızge ainalyp ülgergenın bılesızder. Olardan bölek, Ūlttyq komissiianyŋ bastamasymen biyl alǧaş ret sazgerler men aqyndar arasynda balalarǧa arnalǧan jaŋa änder men poetikalyq şyǧarmalardy tudyru maqsatynda «Jas ören» respublikalyq baiqauy öttı. Baiqauǧa 204 jūmys qatysty. Joba balalarǧa arnalǧan otandyq şyǧarmalardy tanymal etu, balalar repertuaryn tolyqtyru, Qazaqstannyŋ balalar kompozitorlary men aqyndarynyŋ şyǧarmalarynyŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etu arqyly ruhani-adamgerşılık qūndylyqtardy nasihattauǧa baǧyttalǧan.
Sondai-aq, 6 baǧyt boiynşa erekşe bılım berudı qajet etetın jäne ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan balalarǧa arnalǧan «Şuaqty älemı» şyǧarmaşylyq festivalı alǧaş ret ötkızılıp, oǧan barlyq oblystardan 140 bala qatysty. Festival öte tanymal boldy, būl mäselemen ainalysatyn barlyq müddelı ūiymdar men sarapşylardy şoǧyrlandyruǧa mümkındık berdı, ol respublikalyq kün tärtıbıne de engızıldı”,- dep jūmys nätijesımen bölıse öttı.
“ Ūlttyq komissiianyŋ qyzmetı elımızde jürgızılıp jatqan jaŋa mındetter men reformalardy eskere otyryp qūrylatyn bolady. Būl – bız aityp ötken basşy lauazymdardaǧy äielder ökıldıgın kezeŋ-kezeŋımen 30 paiyzǧa deiın arttyrudan bastalatyn jüielı mäselelerdıŋ tūtas blogy. Būl tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn alu, kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy suisidtıŋ aldyn alu, äielder men balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau, ana men bala ölımın azaitu mäselelerı. Olar Ūlttyq komissiianyŋ kün tärtıbındegı basymdyq bolyp qala bermek.
Sonymen qatar, jergılıktı jerlerde äielder men otbasylardy qorǧau salasyndaǧy tüitkıldı mäselelerdı zerdeleu jäne şeşu maqsatynda Ūlttyq komissiianyŋ köşpelı otyrystaryn ötkızu täjıribesıne engızu josparlanuda. Otbasy institutyn nyǧaituǧa, ruhani-adamgerşılık jäne otbasylyq qūndylyqtardy saqtauǧa şyǧarmaşylyq bastamalardy tärbieleuge baǧyttalǧan jobalar jüzege asyrylatyn bolady.
2023 jyly bız jaŋa damu traektoriiasyna qadam basyp otyrmyz, öitkenı prezidenttık reformalardy jüzege asyru qarqyndy jürıp jatyr. Osyǧan säikes Ūlttyq komissiianyŋ jūmysy tüzetıletın bolady”,- dedı Aida Balaeva.
Aita keteiık, Aida Ǧalymqyzy - aiauly ana, asyl äje. Ol sūhbat barysynda jas ūrpaqty tärbieleude qandai qaǧidalardy ūstanatynyn da aita kettı.
“ Qarapaiym leksikada «dūrys tärbie» degen ūǧym bar. Öz basym mūny kez kelgen ar-ojdany mol otbasynyŋ tüpkı jemısı – boiyndaǧy bar qasietı bar jaqsy adam men laiyqty azamat dep tüsınemın. Onyŋ üstıne, ärbır otbasynda salauatty psihologiialyq ahual, qamqorlyq, özara tüsınıstık pen qoldau atmosferasy boluy kerek dep esepteimın. Otbasy müşelerınıŋ bır-bırınen läzzat aluy, täjıribe almasuy jäne oŋ energiiamen toltyryluy maŋyzdy.
Ärbır otbasynda özara tüsınıstıktıŋ erekşe atmosferasyn qūruǧa, damu erekşelıkterı men daryndylyǧyn anyqtauǧa jäne balalardyŋ öz bolaşaǧyn damytuǧa jäne qūruǧa ūmtyluyna qoldau körsetuge mümkındık beretın özındık dästürlerı boluy kerek.
Al, memlekettık qyzmetker retınde otbasyndaǧy dūrys tärbie memlekettıŋ ideologiialyq missiiasyn oryndauǧa ülken septıgın tigızetınıne senımdımın. Öitkenı, adam men azamattyŋ negızgı qasietterı, ülkendı syilau, Otanǧa degen süiıspenşılık, eŋbeksüigıştık, bılımge qūştarlyq, ūstanymdy ūstanu, jauapkerşılık, küizelıske tözımdılık, jasai bılu qabıletı otbasynda qalyptasady. dostary men topta jūmys ısteuge baulidy”,- dep sözın qorytyndylady.
