Qazaqy tanymmen tüs joryta bılemız be?

Adam ata Haua anany eŋ aldymen tüsınde körgen deidı. Alla taǧala Adamdy ūiyqtatyp, sol uaqytta Haua anany jaratyp, onyŋ bas jaǧyna otyrǧyzyp qoiypty. Adam ata oianǧanda, Alla taǧala odan bas jaǧynda otyrǧannyŋ kım ekenın sūrapty. Adam ata: «İä, Qūdai, būl Sen tüsımde körsetken eles qoi» deptı. Būl adamzattyŋ körgen alǧaşqy tüsı eken. Bügıngı taŋda tüs joruǧa arnalǧan orys jäne qazaq tılındegı şeteldık eŋbekter kıtap dükenderınde qaptap kettı. «Şeteldık» deitınımız, olardyŋ qazaq tılındegılerınıŋ özı audarma bolyp tabylatyndyǧy. Arysy batys, berısı orys dünietanymyna negızdelgen atalǧan ülgıler qazaqty bylai qoiǧanda isı mūsylman halyqtarynyŋ tüsjorym ölşemderımen tügelge juyq säikes kele bermeidı. Soǧan qaramastan, olardyŋ jiı-jiı jariialanuy oqyrmandar tarapynan sūranystyŋ barlyǧyn körsetedı. Kerek deseŋız, būǧan üsteme retınde älemjelıde tüs joruǧa arnalǧan onlain programmalar men saittardyŋ köptıgı de ūsynystyŋ kem tüspeitınıne dälel. Sondai-aq, jalpy jūrtşylyqtyŋ tüs jorytudyŋ negızgı şarttaryn basşylyqqa almaityny baiqaluda. Keibır bauyrlarymyzdyŋ qyzdy-qyzdymen Feisbuk, V-kontakte tärızdı äleumettık jelılerde jariialy türde körgen tüsın jazyp, köpşılıkten joryp berudı sūraularynyŋ özı qazaqy dünetanymnan äbden alşaqtap ketkenımızdı äigılep tūr. Tıpten, sondai paryqsyzdardyŋ bırı: «Menıŋ bügın tüsımde ata-anam qaitys bolypty?» dep ūzynsonar talqylauǧa da jol bergenıne kuä boldyq. Senbeseŋız, orys aǧaiyndar aitpaqşy, «Gugl vam v pomoş».  Äsılınde, qazaq halqynyŋ dılındegı erekşe qasietterdıŋ bırı – tüsın jorytuǧa qūmarlyǧy desek eş qatelespeimız. «Pälendı kördım, tügendı kördım, būl nenı bıldıredı eken» dep otyrǧan aǧa-bauyr, dos-jaranǧa, jeŋge-qaryndasqa kündelıktı kuämız. Qazaq tüsınıgınde tüs joru Jüsıp paiǧambardan bastalady. Onyŋ Perǧauynnyŋ tüsın boljaǧan mūǧjizasy İslamnan bölek älemdık dınderdıŋ bırqatarynda surettelgenı belgılı. «Mūsylmannyŋ tüsı – paiǧambarlyqtyŋ qyryq besten (altydan) bırı» dep te aitylady. Sondyqtan da, mūsylman jamaǧatynyŋ bır bölıgı retınde dala jūrty da körgen tüsın özgege jorytuǧa beiıl jäne osy jorularǧa qūlai senedı. Keŋes ükımetı ideologtary da mūny erte baiqap, kommunisterdıŋ qylyşynan qan tamyp tūrǧan şaqta jaryq körgen qazaq halqynyŋ salt-ǧūrypy men dıni tüsınıgı, töl mädenietın küstanalauǧa arnalǧan «Ärı külkı, ärı türpı» atty satiralyq jinaǧynda da būl erekşelıgımızdı öltıre külkı qyldy. Ondaǧy tüs körgış jäne sol tüsıne maldanyp jaibaraqat otyratyn otbasy ökılderınıŋ qylyǧy turaly osynau äŋgımeler aǧa buynnyŋ esınde bolsa kerek. Bıraq, sodan berı qatty özgere qoidyq deuge de bolmaidy. Sol baiaǧy qazaǧyŋ, sol baiaǧy «qūmarlyǧymen» jaŋa zamanda da alşaŋ basyp keledı. Alaida, ol kezdegılerdıŋ bır artyqşylyǧy – zamanynyŋ jaqyndyǧyna orai ata tanym tūrǧysynan tüs jorityn. Al bügınde aqparattyq däuırdıŋ «şarapaty» ma, jahandanu ma, qazaqy tanym tūrǧysynan baiyptaudy qoidyq. Bıle bılgenge, dästürlı mädeniettıŋ bır salasy retınde İslam qūndylyqtarymen astasa otyryp basqa türkı halyqtarynykı sekıldı tüstı jorytu men joru da ejelden kele jatqan ata saltymyzdyŋ bırı. Tüsıŋız qaiyrly bolsyn! Ūiqyŋyz jaily bolsyn! Anyǧyn Alla bıledı! Mıne, būl babalarymyzdyŋ tılındegı lepes edı. Halqymyzben bırge jasap, qaimaǧy būzylmai kele jatqan magiialyq folklordyŋ bır türı retınde de ol ūlt mädenietınde erekşe orynǧa ie. Tüstı qalaişa jorudyŋ özındık ädıs-täsılı men tehnikasy, daiyn joru-däiektemesı jäneden köptegen balamaly versiialary bar. Olardyŋ ǧylymi qūndylyǧy zor tarihi keşen ekenı anyq. Ekınşı jaǧynan tūtynu materialy da. Tūtynylmasa adyra qalatyny da, olarmen bırge bütın dünietanymdyq qabattyŋ joǧalatyny da belgılı. Öz kezegınde, būl joǧaltudan tuyndaityn apat sol, onsyz da ūlttyq qūndylyqtar eroziiasy zamanynda aqtyŋ qara, qaranyŋ aq dep tüsınılu mümkındıgı der edık. Öitkenı, qazaqy tanym koordinattary tūrǧysynan ūǧynylmauy sebeptı tüstı joru barysynda oǧaştyqtarǧa jol berıledı. Terıs paiymdau jol alady. Mysaly, tüsınde esekke mınıp jürse qazaq paiymynda därejege ie bolu bolsa, alystan kelgen (batys, orys, qytai jäne t.b.) tüsınıkte ol bır baqytsyzdyqtyŋ nyşany boluy äbden mümkın jäne kerısınşe eşkı köru bızge jaman yrym bolsa, olarda jaqsy. Iаǧni, bız dünietanymdyq tūrǧyda adasuǧa jol beremız degen söz. Söitıp, öz tüsınıgımız tūrǧysynan äreket etpegendıkten el retınde bäsekege qabılettılıgımız de tömen bolady. Qalai dese de, qazaq tüsınıŋ daiyn jorularynyŋ tüp-törkını jalpy adamzattyq ruhani ūstanymdarmen üilesıp otyrǧanmen, özındık kolarike ie ūlttyq tälım-tärbie, düniege nomadtyq közqaraspen erekşelenedı. Iаki professor G.Pırälieva jazǧandai, tüs joru salty, oǧan bailanysty nanym-senımder – halyqtardyŋ ömır tanymyn tanytatyn qūndylyqtar. Tarihta bolǧan belgılı adamdardyŋ öŋınde şyndyqqa ainalǧan tüsterı de barşylyq jäne olardyŋ bärı de adamzattyŋ aldaǧy künnen küter ümıtı tek jaqsylyq, quanyş, baqyt ekenın baiqatatyn baǧa jetpes qūndy derekter («Babalar sözı», 94 tom). Saiyp kelgende, būl mūralardan ata-babalarymyzdyŋ tal besıkten jer besıkke deiıngı ǧūmyryndaǧy bükıl bolmysyn, älemmen qarym-qatynasyn, tūrmys-tırşılıkke, tabiǧatqa degen senımderın, filosofiialyq-dıni tüsınıkterın, psihologiiasyn, etnografiiasyn, etnopedagogikasyn aiqyn aŋǧaruǧa bolady. Sondyqtan da auyz ädebietı arqyly bızge tüs köru men joruǧa qatysty mol mūra tūmsa qalpynda jetıp otyr deuge tolyqtai negız bar. «Alpamys», «Qobylandy», «Qyz Jıbek», «Qozy Körpeş» jäne taǧy qanşama jyr-dastandarda tüs köru men ony jorudyŋ poetikalyq nūsqalary barşylyq. Folklorymyzda da tüstı satu, satyp alu jönındegı «Tazşanyŋ tüsı», «Baqyt qūsy» syndy ertegıler de bar. Olardyŋ nebır üzdık ülgılerı halyq prozasy men körkem tuyndylarda körınıs tapqan. Qazaq aqyndaryna aqyndyq önerınıŋ daruy da osy tüs körumen bailanysty. «Kögen alasyŋ ba, joq älde öleŋ alasyŋ ba?» degen Qydyr atanyŋ saualyna «öleŋ alamyn» dep oianǧan neşeme düldıl şaiyrlardy el tarihy bıledı. Bıraq, bızdıŋ aitpaǧymyz ol emes. Endı tüs jorytudyŋ negızgı şarttaryna köşelık. Dın boiynşa tüstıŋ şaitanisı de, Rahmanisı de bolady. Sonymen qatar, tüs adal tüs, qiiali tüs, şaitan tüs dep üşke bölınedı delınedı. Iаǧni, ızgı tüs Alladan süiınşı jäne qaiǧyrtuşy tüs, şaitannan jäne oiynda jürgen närsenı tüste köru. Bız olardy tereŋ taldap jatpaq emespız. Bar bolǧany qazaqy dünietanym tūrǧysynan deregın bersek bolǧany. Sonymen... Eŋ aldymen, jaqsy tüs körgen adam dereu Täŋırıne şükırşılık etuı kerek jäne köŋılı qalasa ony üş künnen asyrmai jorytqany dūrys. Tıpten, qazaq paiymy tüstı körgen sätte-aq jorytqan abzalyraq desedı. Tym sozyp almaǧan jön. Al jaman tüs körgende şaitannyŋ jäne körgen närsesınıŋ jamanşylyǧynan Jaratqanǧa syiynyp dūǧa jasap, eşkımge aitpauǧa keŋes berıledı. Sonda odan eş ziian timeidı dep esepteledı. Iаǧni, müldem esepke almau ūsynylady. Ekınşıden, tüs qalai jorylatyn bolsa solai şyǧady dep tüsınıledı. «Tüstı jaqsyǧa joryŋyz, tüs köruşıden emes, joruşydan» degen söz sodan qalǧan. Sondyqtan da tüstı qūlşylyǧy tügel, nasihat bere alatyn kısılerge nemese ǧalymdarǧa aitu mındettı. Iаǧni, būl jerde joruşy basty rölde oinaidy iaki qazyqtyq tūlǧa sanalady. Tüstı mümkındıgınşe köptı körgen, aqyly pısken salih kısıge jorytqan läzım. Äzıldesıp oinaityn qūrby-qūrdas, auzyna kelgendı aitatyn bala-şaǧadan qaşqan jön. Tıpten, qazaq «Tüstı jezdeŋe jorytpa, jienıŋe jorytpa, äielge jorytpa» dep te naqyldaidy. «Dūşpanyŋa, nadanǧa, qatyndarǧa aitpa. Tüs nege jorysa, sol bolady» degen taǧy bar. Būǧan mysaldar jeterlık. El auzynda «Men tüsımde omyrauymdy ekı qasqyr jep jatqanyn kördım» degen kelınşekke «Oibai, sızdı qasqyr jeidı eken» dep kezdeisoq bır qyzdyŋ joryp bergenı, keiınnen ony şynymen qasqyrdyŋ talaǧany jaiynda äŋgıme bar. Keiınnen mūnyŋ habary qūlaǧyna jetken ülken qariia: «Joruy dūrys bolǧanda, egız batyr ūl bosanatyn edı» dep ökınış bıldırıptı. Al Jänıbek batyrdyŋ tüsın Abylaidyŋ joruy turaly ataqty hikaiatta kerısınşe jaman tüstı jaqsyǧa joru räsımı baiandalǧan. Onda qalmaq batyry jekpe-jekte jeŋılıp, Jänıbek batyr tamaǧynan qylyşty taqaǧanda: «Tünde sen de körıp edıŋ, men de körıp edım. Senı men alyp edım-au, tabanymnyŋ astyna salyp edım-au. Senıŋ tüs joruşyŋ jaqsy joryǧandyqtan, menıŋ tüs joruşym retın tauyp aita almaǧannan alyp kettıŋ-au», - dep ökınıptı dep tolǧaidy aituşylar. Üşınşıden, tüstı, äsırese jaqsy tüstı dūşpanǧa bıldırmeu sūralady. Qūpiia ūstap, tek tıleules, onda da tıleulestıŋ özın baiqap, jaqsy jorityn adamǧa oŋaşada, jat közınen tasada jorytu. Öitkenı, qas adamnyŋ qyzǧanyşynyŋ oianuy, qarsy äreket etuı, terıs joruy da yqtimal. Būǧan qatysty tarihi äfsanalar bylai dep syr şertedı: «Temırdıŋ (Ämır Temır) şeşesı Saqypjamal osy balasyna ekıqabat kezınde tüs körıptı. Tüsınde ol bala emes, jylan tuypty. Sol jylan köz aldynda ülkeiıp aidahar bolypty. Aldymen ol özınıŋ tuǧan anasyn jūtypty, artynşa sol kezdegı Syrdariia bileuşısı Toqalaqty jūtypty. Būl tüsın ekıqabat kelınşek üiıne kezdeisoq qonaq bolǧan jolauşy kempırge jorytypty. Kempır satqyndyq jasap, būl tüstı Toqalaqqa aityp qoiǧan. Qatal han ekıqabat kelınşektı aldyryp, öz qolymen ışın jaryp, mazardyŋ ışıne kömusız tastatqan. Saqypjamaldyŋ tuǧan sıŋlısı Tekkene jetı ailyq tırı jatqan balanyŋ kındıgın tısımen qiyp, balany alyp ketken. Şeşesınıŋ ışıne pyşaq salǧan kezde kışkentai balanyŋ oŋ aiaǧyna zaqym kelıp, aqsaq bolyp tuǧan. Älgı on alty jasar älı betı aşylmaǧan beikünä qyzdyŋ emşegınen süt şyqqan, balany ösırgen. Aqsaq Temır ömırbaqi şeşem, anam Tekkene dep kettı». Törtınşıden, tüsınde körmegen närsesın kördım dep aitu dūrys emes. Körmegendı körgendei etıp qūlpyrtyp, maqtanşylyqpen iaki äldeqandai maqsat qualai aitatyn adamdar da bolǧan. Atam qazaq ondaidy jarytpaǧan. Mūnyŋ ziiandylyǧyn el Jüsıp paiǧambardyŋ Saqy degen sondai jalǧanşyǧa: «Jalǧan aitsaŋ da miyŋdy qarǧa oiyp jeidı» dep joryǧanyn söz etedı.  Bır jaǧynan būl tüs joryǧan kezde sondaǧy körgen oqiǧa detaldaryna tügeldei köŋıl audaru kerektıgımen de bailanysty. Iаǧni, däldık sūralady. Aitalyq, kısı tüsınde siyr malyna mınıp jürse, būl sondailyq bır işaratty bıldırmeidı. Alaida eger ol qoŋdy bolsa, halyqqa bilıgınıŋ jüretındıgınıŋ belgısı. Qoŋsyz bolsa, jaqsylyq emes. Onyŋ maǧynasy osy sipattarynda ǧana anyqtalady. Sol siiaqty malynyp kiım kiıp jürse de, onyŋ tüsıne qarai, sättı-sätsızdıgı joramaldanǧan. «Älbette, adam özınıŋ tüsın türlı söz örnegımen jetkızedı. Mūnyŋ bärın sanamalap şyǧu mümkın emes» desek te, mūnda halyq ūiǧarǧan «Sözı şynşyldyŋ tüsı de şynşyl» degen ūstanymdy baiqaimyz. Besınşıden, tüske süiınşısın beru joralǧysy bar. Iаǧni, jaqsy jaŋalyqty, aldaǧy künnıŋ jaqsylyǧyn süiınşılegen adamǧa yrymdap syilyq jasau. Qalai dese de, būl aldaǧy ömırden quanyş kütken tılegı, baqyt turaly oilary jäne olarǧa bailanysty nanymdar jüiesınen tuyndaǧan jait. Altynşydan, jaqsy tüske de, jaman tüske de qūdaiysy – sadaqa beru kerek. Köbıne jaǧdaiǧa qarai maldai nemese zattai sadaqa beru ürdısı bolǧan. Joǧaryda atap ötken Abylaidyŋ Jänıbektıŋ tüsın joruy oqiǧasynda da hannyŋ özınıŋ Narqyzyl jiren atyn batyr jolyna soiyp taratqany keŋınen tarqatylǧan. Zertteuşıler atap ötkendei, būl aŋyzda tüs jorudyŋ ekı türlı şarty eskerılgen. Bırı – qandai tüstı de jaqsylyqqa joru, ekınşısı – keler qauıptı qūdaiy, sadaqa beru arqyly boldyrmau räsımı. Jalpy, būdan basqa da derekterdı alǧa tarta otyryp, qazaq halqy tüstı tek jaqsylyqqa ǧana joryǧanyna köz jetkızemız. Ädebiettanuşy J.Dädebaev atap ötkendei, kısı qandai qorqynyşty tüs körgende de, ömırden körgenı bar, oiynda toqyǧany bar joruşy ony jaqsy bolaşaqpen, keler künnıŋ jaily jaqsylyǧymen sabaqtastyrǧan. Körgen jaisyz tüsınen mazasy qaşyp, köŋılı alaŋ bolyp, tıptı üreilenıp kelgen kısıge bılıktı joruşy älgındegıdei janaşyrlyq tanytyp, basu aityp, ony şoşytqan jaisyz tüstıŋ özın «tüsıŋ tüs-aq eken» dep jaqsy nyşanǧa joridy. Būl jerde ǧalym jazǧandai-aq, tüs joruşynyŋ parasattylyǧynyŋ, imandylyǧynyŋ atqaratyn qyzmetı airyqşa joǧary. Ärine, ekınıŋ bırıne astyndaǧy atyn qūrban şalatyn asylzada Abylaihan tabyla bermes. Dese de, körgen tüstı kezdeisoq kez bolǧan adamǧa aita bermei, eŋ janaşyr, imanyna berık, adal niettılerge ǧana jorytu –taǧy da qaitalap aitamyz, basty mäsele. Kısı tüsın özı ıştei niet qylyp kelgen joruşysyna baiandap otyrǧanda, köldeneŋ basqa bıreudıŋ jön-josyqsyz qosylyp, joru aituy da qazaq paiymynda ülken aiypqa sanalǧan. Sondai-aq tüs joru üstınde tüstı aian bolǧan oqiǧanyŋ mazmūnyn aitudyŋ jönı men jolyna da joruşy erekşe män beredı. Būl oraidaǧy qaisybır maŋyzdy maǧlūmattardy ataq-daŋqy aŋyzǧa ainalǧan, älemge tanymal «Myŋ bır tün» hikaiasyndaǧy basty keiıpkerdıŋ bırı retınde surettelgen Harun äl-Raşid halifanyŋ körgen tüsın jorytuy jaily äŋgımeden tabuǧa bolady. «Bırde äigılı padişa tüs körıptı: tüsınde onyŋ auzyndaǧy barlyq tısı tügel tüsıp qalǧan eken. Taŋerteŋ ol tüs joruşysyn şaqyryp alyp: «Būl tüstıŋ joruy ne bolmaq?», - dep sūraidy. Tüs joruşysy bylai deidı: «Mūsylmandardyŋ ämırşısınıŋ ömır jasy ūzaq bolǧai! Tuysqandaryŋnyŋ bärı senen būryn ölıp, qasyŋda  olardan eşkım qalmaidy eken». Harun äl-Raşid qasyndaǧylarǧa: «Myna tüs joruşyǧa jüz şybyq soǧyŋdar! Mūndai azaly sözderdı ol menıŋ betıme nesıne aitady. Eger menıŋ tuysqandarymnyŋ bärı menen būryn ölıp qalsa, onda menıŋ kım bolǧanym?!», - deidı. Odan soŋ ol basqa tüs joruşyny aldyryp, körgen tüsın endı soǧan aityp beredı. Tüs joruşy: «Mūsylmandardyŋ ämırşısınıŋ körgen tüsınıŋ mänısı mynada: ol özınıŋ tuysqandarynyŋ bärınen de ūzaq ǧūmyr keşedı». Patşa sonda: «Aqyldyŋ körsetuı bırdei» dep aitypty. Keiıngı joru aldyŋǧy jorudan maǧynasy jaǧynan alşaq ketpeidı, bıraq aitylu jaǧynan mülde bölek. Keiıngı joruşyǧa patşa jüz dinar syiǧa tartqan eken» (J.Dädebaev «Tüs aiany»). Osy qatarda jorylmaityn tüsterdıŋ bolatynyn da atap ötken jön. Būl ūǧym qazaq ışınde Beket ataǧa qatysty da aitylady. Sondaǧy äŋgımege qaraǧanda, Maŋǧystauǧa aty mäşhür bır dombyraşy serı jıgıt el aralap jürıp, jūmaǧa qaraǧan künı astyndaǧy aty qūlap mertıgıp, özı belınen şoiyrylyp jüre almai qalǧany turaly tüs körıptı. Alaida, sol maŋdaǧy tüsın jorytqan aqsaqaly tūşymdy eşteŋe aitpaǧan soŋ, jolynan bas tartpai, kete beredı. Jolda däl tüsındegıdei atynyŋ aiaǧy ınge kırıp ketıp, omaqasa qūlap, jüruden qalady. Balasynyŋ azap şegıp jatqanyn körgen äkesı arnaiy at arytyp kelıp, Beket Ataǧa barlyq jaǧdaidy baian qylady. Ata jıgıttıŋ jūmaǧa qaraǧan künge tüs körgenın, sol tüstı jorytqannan bolǧanyn aityp, kele almai üiınde qalǧan jıgıtke syrtynan bırneşe aiǧa şarttap, em jasaidy. Keiınnen emı qonyp, dombyraşy jıgıt jazylyp, būrynǧyşa serılıgın jalǧastyrǧan körınedı. Osyny jadynda saqtaǧan keibıreulerdıŋ jūma küngı körgen tüsın jorytpaityny, eşkımge aitpaityny sirek te bolsa älı künge deiın kezdesıp qalady. Al kım tüsınde Alla Taǧalany keiıpsız körse nemese Paiǧambarymyzdy körse ol haq delınedı. Hadiste: «Kım menı tüsınde körse, ol haq, şaitan menıŋ beinemde kelmeidı». Qazaq mūny da bılgen. Tıpten, «Tüsımde paiǧambar dın tarat dep būiyrdy» dep, däruıştık jolǧa tüsken tūlǧalar haqynda da sözder bar. Körgen tüstı taldap tarazylap, simvoldyq mänıne üŋılıp, odan erteŋnıŋ säulesın köruge talpynu, iaǧni, joru räsımı älemnıŋ barlyq halyqtarynda derlık tän salt. Belgılı ǧalym H.Dosmūhamedūly: «Tüs jorudyŋ qazaqtar arasynda da ülken mänı bar ekenı ejelden belgılı, sol sebeptı de el ışınde arnaiy mamandar – tüs joruşylar da ūşyrasady» degen. Bıraq, odan berıde töl ruhaniiattan ajyrai tüskenımız, balşabekter laŋy, ūrpaqtar sabaqtastyǧynyŋ joiyluymen bırge ol «mamandar» da tausylyp bıttı. Tüstı joru tereŋ ılım-bılımnıŋ nysany. Tüstı tüstep ajyratyp bıle alatyndai adamdy taba qoiu da ekıtalai. Äsırese myna zamanda būl ılımdı meŋgergen, tüs jorumen ainalysqan islam ǧalymdardyŋ ışındegı eŋ üzdıgı – Mūhammed İbn Sirin sekıldı ǧūlamalar joq dese de bolady. Ärine, Qasiettı Qūrannyŋ negızınde jasalǧan tüs jorular eŋ senımdısı bolyp tabylady. Degenmen, basty qaruymyz sol baiaǧy – tüstı ärdaiym jaqsylyqqa jorityn aq nietımız häm tüs jorudyŋ dästürlı jalpy belgılerı turaly daiyn ülgıler – Ä.Divaevtıŋ «Tüstıŋ baiany», J.Dädebaev «Tüs aian» jäne t.b. Soŋǧylarynyŋ islamiatpen ündestıgıne eşkım küman keltıre qoimas degen oidamyz. Halyq aitady: «Tüs – balqyǧan qorǧasyn», ony jaqsylyqqa jorysaŋ – jaqsy niet qabyl bolyp, jaqsylyqqa ainalady, jamandyqqa jorysaŋ – jamandyqqa ainaluy mümkın. Qūdai osy jaǧynan saqtasyn! Altyn ordany talqandaǧasyn Mäskeuge joryqqa bara jatqan jolda jaisyz tüs körgen Ämır Temır osy jaǧyna barlamai, ony jamandyqqa joryp kerı qaitty degen aŋyz bar. Äitpegen jaǧdaida, orys etnografy K.Kuksin aityp jürgendei Ūly Rus tumai şökkendei, şaranasynan qiylǧandai eken. Onda bügıngı taŋda orysty da tarih pänderınde ejelgı joiylyp ketken halyqtar sanatynda oqytqandai eken. Bügıngı älemdı auzyna qaratqan ūlylyǧy da bolmaǧandai, euraziialyq arnasyna tolmaǧandai eken. Endeşe, bız de babalyq dünietanymnan ainymai, ärdaiym tüimedeiden de tüiedei jaqsylyq köru ürdısın ūstanaiyq degımız keledı.   Erbolat Mamyraihan