Bügın – Alaş qozǧalysy qairatkerı, Türkıstan ölkesı halyqtarynyŋ azattyq küresı jetekşılerınıŋ bırı, publisist Mūstafa Şoqaidyŋ tuǧan künı, dep habarlaidy «Adyrna» tılşısı.
Körnektı tūlǧa 1890 jyly 25 jeltoqsanda Qyzylorda oblysynda düniege kelgen. Atasynyŋ arǧy tegı qypşaqtardan taraityn Toraiǧyrdyŋ beldı aqsüiekterıne jatady. Ol – ataqty Torǧai datqanyŋ nemeresı, Şoqaidyŋ bel balasy.
Äkesınıŋ qalauymen Mūstafa Perovsk qalasyndaǧy orys mektebınde bılım alǧan. Ol kezeŋde orys tılın meŋgeru asa maŋyzdy edı. Sol jyldary qazaq dalasyna Reseidıŋ jersız şarualary qonys audaryp, jergılıktı halyqtyŋ ataqonysyna ornyǧa bastady. Būl jaǧdai jer dauyna, türlı janjaldarǧa ūlasty.
1902 jyly äkesı Mūstafany Taşkent erler gimnaziiasyna oquǧa jıbergen. Osy oqu ornynda ol alǧaş ret Aleksandr Kerenskiidıŋ esımın estıgen. Keiın belgılı bolǧandai, Kerenskii men Şoqai Taşkent gimnaziiasyn on jyl aralyqpen tämamdaǧan. Mūstafa keiın Sankt-Peterburgtegı zaŋ oqu ornynda bılım alyp, ony üzdık aiaqtaǧar.
1910 jyly ol Taşkent gimnaziiasyn altyn medalmen bıtırgen. Alaida «būratanalardy» jaqtyra qoimaityn Türkıstan general-gubernatory Samsonov būl marapatty basqa tülekke berudı būiyǧan. Degenmen, Zeprometov özıne tiesılı emes medaldan bas tartyp, marapat zaŋdy iesıne — Mūstafa Şoqaiǧa tabystaǧan.
Osy oqiǧadan keiın tuyndaǧan daudy basu maqsatynda gubernator Mūstafaǧa äkımşılıkte audarmaşy qyzmetın ūsynǧan. Alaida ol būl ūsynysty qabyldamai, Sankt-Peterburgke attanyp, universitettıŋ zaŋ fakultetıne oquǧa tüsken. Türkıstandyq şäkırtaqy tek orys studentterıne berılgenımen, Qazan tatarlary Mūstafany qoldap, şäkırtaqymen qamtamasyz etken.
1912 jyly Mūstafanyŋ äkesı qaitys bolǧan. Soǧan bailanysty ol elge oralyp, bıraz uaqyt äkesınıŋ ornyna bi-sudia qyzmetın atqarǧan. Oqu barysynda Mūstafa tek öz jerlesterınıŋ ǧana emes, bükıl qazaq halqynyŋ müddesın qorǧaumen ainalysqan. 1907 jyly patşa II Nikolai Sıbır men Orta Aziianyŋ baiyrǧy halyqtaryn sailau qūqyǧynan aiyrǧan jarlyq şyǧarǧan. Soǧan qaramastan, qazaq ziialylary kürestı toqtatpaǧan. 1914 jyly Mūstafa Petrograd universitetın üzdık bıtırıp, qoǧamdyq-saiasi ortada tanyla bastaǧan.
Ony baiqaǧan Älihan Bökeihan Mūstafany IV Memlekettık dumanyŋ mūsylman fraksiiasynyŋ hatşylyǧyna ūsynǧan. Keiın Mūstafa başqūrt avtonomiiasy atynan deputat boluǧa tiıs edı. Osy maqsatta Sälımgerei Jantörin oǧan qoldau körsetıp, Dumaǧa ötuıne järdemdesken. Dumada jürıp Mūstafa köptegen mūsylman qairatkerlerımen tanysyp, Ahmad-Zäki Validimen jaqyn aralasqan.
1916 jylǧy 25 mausymdaǧy patşa jarlyǧy Türkıstan halqynyŋ aşu-yzasyn tuǧyzdy. Sonyŋ saldarynan bükıl ölkede köterılıster bastaldy. Būl jaǧdaidy zertteu üşın Kerenskii bastaǧan Duma komissiiasy Türkıstanǧa jıberıldı. Komissiia qūramynda Mūstafa Şoqai hatşy ärı audarmaşy retınde qyzmet ettı. Ol köterılıstıŋ sebepterın Dumada aşyq aityp, bükıl Reseige tanyldy.
1917 jylǧy Aqpan töŋkerısınen keiın Mūstafa Taşkenttegı mūsylman ortalyǧyn basqardy. Ol «Bırlık tuy» jäne «Svobodnyi Turkestan» gazetterın şyǧaryp, türkı halyqtarynyŋ täuelsızdıgı ideiasyn köterdı. Keiın Qoqanda Türkıstan avtonomiiasy jariialanyp, Mūstafa onyŋ ükımet basşysy boldy.
Alaida bolşevikter avtonomiiany moiyndamai, 1918 jyly Qoqandy qyryp-joidy. Mūstafa Şoqai aman qalyp, Kavkazǧa, keiın Türkiia men Fransiiaǧa qonys audardy. Şetelde jürıp te ol Türkıstan halyqtarynyŋ bostandyǧy üşın kürestı jalǧastyryp, köptegen jurnaldar men basylymdardy şyǧardy.
1941 jyly nemıs äskerlerı Parijdı basyp alǧannan keiın Mūstafa tūtqyndalyp, Berlinge jetkızıldı. Oǧan Türkıstan legionyn basqaru ūsynyldy, bıraq ol tūtqyndar lagerındegı adam tözgısız jaǧdaidy körıp, būl ıske qatysudan bas tartty.
1941 jyldyŋ 27 jeltoqsanynda Mūstafa Şoqai Berlinde jūmbaq jaǧdaida qaitys boldy. Resmi derekte ölım sebebı süzek dep körsetılgenımen, onyŋ ulanǧany jönınde de küdık bar. Osylaişa Mūstafa Şoqai — bükıl ǧūmyryn Türkıstan halyqtarynyŋ azattyǧyna arnaǧan ūly tūlǧa retınde tarihta qaldy.
