«Qoljetımdı sport – myqty qoǧamnyŋ kepılı»

– Memleket tarapynan sport­ty damytuǧa airyqşa kö­ŋıl bölınıp otyrǧany belgılı. Osy baǧyttaǧy jūmystyŋ nätijelerıne toqtalsaŋyz.

– Rasynda elımızde sportty damytu men nasihattauǧa airyqşa män berılıp, memleket barynşa köp azamatty, äsırese jastardy, sportpen ainalysuǧa jan-jaqty qamqorlyq jasap otyr. Memleket basşysynyŋ tapsyrmalary aiasynda sporttyq infraqūrylymdy damytu baǧy­tyn­da auqymdy jobalardy jü­ie­lı jüzege asyru jalǧasyp ke­ledı. Atap aitar bolsaq, byltyr 90 sport nysany salyndy. Onyŋ 61-ı – auyldyq jerlerde, 29-y qalalar men audan ortalyqtarynda boi köterdı. 2025 jyldyŋ basynan berı 32 jaŋa sport nysany paidalanuǧa berıldı. Olardyŋ qatarynda Aqmola oblysy Zerendı auylyn­daǧy, Pavlodar oblysy Baianauyl auylyndaǧy sport keşenderı bar. Sonymen qatar biyl qyrküiekte Qyzylorda qala­synda halyqaralyq stan­dartqa sai zamanaui stadionnyŋ qūrylysy aiaqtaluǧa tiıs. Būdan bölek, Astanada Q.Mūŋaitpasov atyndaǧy jaŋa stadionnyŋ qūrylysy bastaldy, al Türkıstan qalasynda esu kanalynyŋ qūry­lysy jürıp jatyr. Osy oraida elordada salynyp jatqan Ūlttyq sport universitetın erekşe atap ötken jön. Būl keşen kolledjden bastap doktoranturaǧa deiın üzdıksız bılım aluǧa mümkındık beredı. Qūrylys jūmystary qazır kezeŋ-kezeŋımen jürgızılıp jatyr. Bılım ordasy qūrylysyn 2025 jyldyŋ soŋyna deiın aiaqtau josparlanǧan. Kolledjde bır uaqytta 500-den astam adam, al JOO-da 2000-nan astam bakalavriat studentterı, 60 magis­trant jäne doktorant bılım almaq. Universitet infraqūrylymyna stadion, olimpiadalyq basseinı bar jabyq jeŋıl atletika manejı, köpsalaly sport keşenı, ǧylymi zertteu jäne medisinalyq-oŋaltu ortalyqtary enedı.

Turizm jäne sport ministr­lı­gınıŋ derek­terıne säikes 2024 jyly elı­mızde eŋ tanymal sport türı – futbol. Būl oiynmen el boiyn­şa 1,1 mil­lionnan astam adam şūǧyldanady. Eŋ qyzy­ǧy, olardyŋ jartysynan astamy auyldyq jerde tūrady, būl fut­bol­dyŋ elımızdıŋ barlyq öŋırınde qol­je­tımdı ärı keŋ taralǧanyn körsetedı. Odan keiın klas­sikalyq voleibol (760 myŋnan astam adam), bas­­ketbol (540 myŋnan astam adam) keledı. Sondai-aq üzdık ondyqqa jeŋıl atletika, üstel tennisı jäne toǧyz­qūmalaq endı. Būl kör­set­­kışter otan­das­ta­ry­myzdyŋ  däs­tür­­­lı de, zamanaui da sport türlerıne erekşe qy­zy­ǧu­şylyq tanytatynyn, belsendı ömır sal­tyna degen yntasynyŋ artqanyn däleldeidı.

Elımızde ūlttyq jäne halyq­aralyq deŋgeidegı jarystar tūraqty ötkızılıp keledı. Qazaqstan sportşylary älem chempionattary, qūrlyqtyq turnirler jäne Olimpiadaǧa tūraqty qatysady. Sportty nasihattauda maŋyzdy qadamdardyŋ bırı – Sport künın belgıleu boldy. Būl mereke – sportşylarymyzdyŋ jetıstıkterın körsetuge, jas­tardy salamatty ömır saltyna yntalandyruǧa, osy salada eŋbek etıp jürgen barşa janǧa – käsıbi sportşylardan bastap äuesqoilarǧa deiın alǧys bıldıruge arnalǧan. Är jyly būl künı elımızdıŋ barlyq öŋırınde būqaralyq sporttyq ıs-şaralar ūiymdastyrylady.

– Biylǧy 16 mausymda «Dene şynyqtyru jäne sport mäselelerı boiynşa keibır zaŋnamalyq aktılerge özgerıster men tolyqtyrular engızu, sondai-aq artyq qūqyq­tyq retteudı alyp tastau tura­­ly» zaŋ küşıne endı. Būl zaŋ salany jaŋǧyrtuǧa, sport saiasatynyŋ tiımdılıgın arttyryp, biudjet qarjysyn oŋtai­landyruǧa qanşalyqty septıgın tigızedı?

– Ärine, memlekettıŋ qarjy­sy maq­satsyz jūmsalmauy qadaǧa­lanady. Mäse­len, komandalyq sport türlerındegı klub­­tardy ūstauǧa jūmsalatyn biudjet şy­ǧyn­daryna ailyq esep­tık körsetkışke (AEK) bai­lanysty şekteu engızıldı. Būl infliasiiaǧa beiımdelıp, qarjy­landyru kölemınıŋ jyl saiyn qysqarmauyna mümkındık beredı.

Sporttyq federasiialardyŋ märtebesı naqtylandy: respub­likalyq jäne öŋırlık bırlestıkter ūlttyq akkredittelgen federasiialar deŋgeiıne auystyryldy. Akkreditasiianyŋ mındettı şarttarynyŋ bırı – jergılıktı federasiialardyŋ ūlttyq federasiia qūramynda boluy.

I toptaǧy mügedektıgı bar sport­­şy­lardy süiemeldep jüretın adamdardyŋ qūqyqtary zaŋmen bekıtıldı. Olar sport­şy­ǧa kiınu, arba auystyru, medi­si­nalyq tekseruden ötu, özge de räsımderde kömektesedı. Būl norma jattyǧu üderısı men jarystarǧa qaty­su jaǧdaiyn jaq­sar­tuǧa baǧyt­tal­ǧan.

Sport ūiymdary basşylaryn rotasiialau jüiesı engızıldı. Merzımı – bes jyl. Bır qūrylymy bar audandarda rotasiia körşıles audan-qalalar arasynda jüzege asady.

Olimpiadalyq sport türle­rımen qatar, ūlttyq sport tür­lerı de basym baǧyt retınde bel­gılendı. Ministrlık sport salasyn qarjylandyru tetıkterın jetıl­dıru jäne biudjet şyǧyn­daryn tiımdı basqaru baǧytynda jüielı jūmys jürgızıp keledı. Öŋırlık sport basqarmalary men ūlttyq sport federasiialaryna biudjet qarajatyn ünemdep, qarjylandyrudyŋ qaitalanuyn boldyrmau üşın «1 öŋır – 1 klub – 1 sport türı» qaǧidatyn ūstanu ūsynyldy. «Dene şynyqtyru jäne sport turaly» zaŋǧa säikes komandalyq sport türlerı bo­iynşa käsıbi klubtardy qar­jy­landyruǧa şekteu engızıldı. Būl – qarjynyŋ aşyq ärı tiımdı jūmsaluyn qamtamasyz etıp, klubtardy balama qarjy közderın tartuǧa baǧyttalǧan maŋyzdy qadam. Son­dai-aq zaŋ boiynşa şeteldık sportşylardy ūstauǧa, olarǧa eŋbekaqy töleuge biudjet pen kvazimemlekettık sektordyŋ qarajatyn paidalanuǧa tyiym salyndy. Būl şeşım jergılıktı kadrlardy qoldauǧa, otandyq sportşylardyŋ bäsekege qabılettılıgın arttyruǧa, ūlt­tyq sport mektepterın da­my­­tuǧa baǧyttalǧan. Jaŋar­tyl­ǧan zaŋ aiasynda sportty stra­­tegiialyq tūrǧydan damy­tu­ǧa baǧyttalǧan bırqatar maŋyzdy normalar engızıldı. Olimpiada, Paralimpiada, Surdlimpiada, Aziia jäne Aziia Para oiyndaryndaǧy ūlttyq qūramalardyŋ nätijelerın eskere otyryp, 60-tan astam basym sport türınıŋ tızımın bekıttı. 11 ūlttyq sport türı basym sport türlerı qata­ryna engızıldı

Biyldan bastap ūlttyq sport türlerı de olimpiadalyq baǧyt­tarmen qatar maqsatty qarjy­­landyruǧa, joǧary jetıs­­­­tıkter sporty retınde jüielı damuǧa mümkındık alady. Qabyl­danǧan şaralar – otandyq sportty tūraqty ärı tiımdı model boiynşa damytuǧa baǧyttalǧan keşendı reformanyŋ bır bölıgı. Turizm jäne sport ministrlıgı zaŋda közdelgen normalardy memlekettık saiasat aiasynda ıske asyryp, olardyŋ oryndaluyn barlyq deŋgeide qamtamasyz etedı.

– Būqaralyq, balalar-jasös­pırımder sporty – memle­ket­tık saia­sat­tyŋ negızgı baǧyty. Rezerv daiar­lau, daryndy, talantty jastardy qoldau qai deŋgeide?

– Qazır­de elımızde 912 balalar-jasös­pırım­der kluby, 521 maman­dan­dyrylǧan sport mektebı jūmys ısteidı. Onda 700 myŋnan astam jasöspırım sportpen ainalysady.

Daryndy balalarǧa erekşe köŋıl bölınedı. Olimpiadalyq rezervtegı sport-internattarda 6 myŋnan astam bala oqidy. Olar bolaşaqta ūlttyq qūramanyŋ negızgı sapyn tolyqtyruy mümkın. Būl – tek talantty qoldau ǧana emes, jüielı chempiondardy daiarlau jūmysy.

Memleket sportqa qoljetım­dılıktı arttyruǧa da basa nazar audarady. Mem­­lekettık tapsyrys aiasynda 240 myŋnan astam bala el boiynşa 7 myŋ sport seksiia­­syna tegın qatysady. Būl – tūrǧylyqty jerıne nemese äleumettık jaǧ­­daiyna qaramastan, är balaǧa sportpen ainalysuǧa mümkındık beredı. Nätijesınde, sportpen jüie­lı türde şūǧyldanatyn bala­lardyŋ ülesı 30,4%-ǧa jettı, iaǧni 1,5 millionnan astam bala. Būl körsetkış jastardyŋ den­sau­lyǧyna oŋ äser etıp qana qoimai, olardyŋ boiynda tärtıp, jauapkerşılık jäne komandalyq ruhty qalyptastyrady.

– Biyldan bastap bırneşe öŋırde bıryŋǧai vaucherlık jüie engızıldı. Qanatqaqty jobanyŋ artyqşylyǧy qandai?

– 2025 jylǧy 1 mausymnan bastap Astana, Şymkent, Qaraǧandy, Qyzylorda, Atyrau, Aqtöbe qalalarynda bıryŋ­ǧai vaucher engızu boiynşa qanatqaqty joba ıske qosyldy. Maqsat – memlekettık jäne jeke­menşık sport seksiialaryn, şyǧarmaşylyq üiırmelerdı, qosymşa bılım beru kurstaryn bır sifrlyq platformada bırıktıru.

Jaŋaşyldyqtyŋ bırı – 12 sanat boiynşa, sonyŋ ışınde äleumettık tūrǧydan qorǧalatyn, erekşe bılım beru qajettılıkterı bar balalardy qamtityn Bıryŋǧai aşyq kezek jüiesın qūru.

Negızgı qaǧida – vaucher bala­nyŋ atyna tırkeledı, ūiymǧa emes. Būl sport, şyǧar­maşylyq jäne bılım beru baǧdar­­­la­malary arasynda erkın auysuǧa, qarjy­lan­dyrudan jäne kezekten aiy­ryl­mauǧa mümkındık beredı. Memleket qyzmet tek ıs jüzın­de körsetılgennen keiın ǧana töleidı. Qatysu sifrlyq türde belgılenedı, al ata-ana tölemdı naqty üiırmege platforma arqy­ly jıberedı. Mūndai jüie jal­ǧan esepter men jasandy körsetkışterdı boldyrmaidy.

Eger balaǧa üiırme ūnamasa, ata-ana qūjattardy qaita tapsyr­mai-aq, jetkızuşını auystyra alady. Vaucher joiylmaidy, būl balalardyŋ müddesın qorǧap, taŋdau erkındıgın arttyrady. Qanatqaqty joba aiaqtalǧan soŋ, naqty pıkırler men täjıribeler negızınde algoritm jetıldırılıp, eldıŋ barlyq öŋırınde qoldanysqa engızıledı.

– Elımızde halyqaralyq däre­jedegı bäsı joǧary sport­tyq ıs-şaralardy ötkızu qarqyn alyp keledı. Būl älemdık dodalardy ūiymdastyruǧa senım­­dılıktıŋ artqanyn aiqyndai tüserı anyq.

– Dūrys aitasyz, Qazaqstan ırı halyqaralyq sporttyq jarys­tardyŋ senımdı ūiymdas­ty­ru­­şysy retındegı märtebesın jüielı türde nyǧaityp keledı. Elde zamanaui sporttyq infra­qūrylym, turnirlerdı ötkızudegı tanylǧan täjıribe jäne joǧary ūiymdastyruşylyq deŋgei qalyptasqan.

2025 jylǧy tamyz aiynda Qazaqstan bırqatar maŋyzdy halyqaralyq sporttyq oqiǧalar­ǧa törelık etedı. Mäselen, 14–16 tamyz aralyǧynda Astana qala­syndaǧy J.Üşkempırov atyn­daǧy jekpe-jek saraiynda taekvondodan (WT) G-1 sanatyndaǧy «Kazakhstan Open 2025» halyq­aralyq reitingtık turnirı jo­ǧary deŋgeide öttı. Al 16–30 tamyzda Şymkent qalasyndaǧy «Shymkent Shooting Plaza» sport keşenınde 26 elden 800-den astam sportşy qatysatyn nysana közdeu jäne stend atudan XVI Aziia chempionaty ūiymdastyrylady. Sondai-aq 14–15 tamyzda Astana­daǧy «Qazaqstan» jeŋıl atletika keşenınde tūŋǧyş ret äskeri qyzmetşıler arasyndaǧy qazaq küresınen älem chempionaty jalauyn jelbırettı.

Būdan bölek, 11–14 tamyz aralyǧynda elordada Aziia paralimpiadalyq sporty­­­nyŋ basty ıs-şaralaryn – Aziia Paralimpiadalyq komitetınıŋ (APK) konferensiiasyn jäne VIII Bas Assambleiasyn qabyldady. Mūndai auqymdy forum tek Qazaqstanda ǧana emes, Ortalyq Aziiada alǧaş ret ötkızılıp otyr. Is-şaraǧa 45 elden 190-nan astam delegat qatysty. Būl – halyqaralyq sport federasiialary men serıktesterdıŋ elımızge degen senımınıŋ aiqyn dälelı.

Aita ketu kerek, etnosport salasyndaǧy eŋ ırı halyqaralyq jarystardyŋ bırı – byltyr 8–13 qyrküiek aralyǧynda Astanada ötken V Düniejüzılık köşpe­lı­ler oiyndary. Mädeni mūra men sport ruhyn toǧystyrǧan būl erekşe turnirge 90 elden 2 500-den astam sportşy jinaldy. Qazaqstan qūramasy 43 altyn, 32 kümıs, 37 qola medal jeŋıp alyp, jalpykomandalyq esepte bırınşı oryn ielendı. Köşpelıler oiyndary Qazaqstannyŋ dästür men zamanauilyqty üilestıre otyryp, mädenietter dialogıne myqty negız qalap otyrǧan el retındegı bedelın nyǧaitty.

– Ǧylymǧa türen salmai ılgerı jylju bolmasy anyq. Elımızde sportşylardy daiar­laudyŋ ǧylymi modelın engızudıŋ igılıgın köremız be?

– Elımızde alǧaş ret sport­tyq bılım beru jüiesınde kadr daiarlaudyŋ jaŋa sanattary engızıldı. Būǧan deiın oqytu tek mekteptegı dene şynyqtyru pänıne baǧyt­tal­ǧan «Dene şynyq­tyru» maman­dyǧy aiasynda jür­gızılse, endı jat­tyqtyruşy, ädıs­teme, oŋal­­tu, inkliuzivtı jäne sifrlyq sport baǧyt­­­ta­ryn qam­tityn arnaiy baǧdarlamalar ıske qosyldy.

Būl – elımızde sport mamandaryn daiarlauǧa jüielı ärı ǧylymi täsıl qol­danudyŋ alǧaşqy qada­my. Dene şynyqtyru jäne būqaralyq sport aka­demiiasynyŋ bazasynda mynadai bılım beru baǧdarlamalary jüzege asyryluda: «Jattyqtyruşylyq qyzmet (sport türlerı boiynşa)», «Sport jäne sauyqtyru sala­syndaǧy nūsqauşy-ädıs­ker», «Sporttyq oŋaltu», «Üs­tel üstı sport türlerınen pedagog-jat­tyqtyruşy (şahmat, to­ǧyz­qūmalaq)», «Kibersport (Esport)», «Dene şynyqtyru jäne sport (IP)», «Beiımdelgen dene şynyqtyru bo­iynşa pedagog», «Qazaq küresı boiynşa pedagog-jattyqtyruşy».

Barlyq baǧdarlamada negızı­nen täjıri­bege basymdyq berılgen. Studentter oqu barysynda sport federasiialarynda, klubtarda, inkliuzivtı jäne oŋaltu ortalyqtarynda taǧylymdamadan ötıp, naqty jaǧdailarda käsıbi daǧdylaryn jetıldıredı. Oqu modulderıne sporttyq taldau negızderı, qūqyqtyq daiyndyq, jekelei jattyǧu jüiesı, jaraqattyŋ aldyn alu, alǧaşqy kömek, sport psihologiiasy siiaqty pänder engızılgen.

Mamandardy daiarlaudyŋ jaŋa jüie­­sın­degı maŋyzdy jaŋa­lyqtyŋ bırı – elımızde alǧaş ret ıske qosylǧan Executive MBA Sport Management halyqaralyq qos diplomdy baǧdarlamasy. Ony akademiia Fransiianyŋ EKLORE-ed School of Management universitetımen bırlesıp äzır­legen. Būl – eldegı sport sala­synyŋ mamandary men basşylaryna arnalǧan alǧaşqy basqaru magistraturasy. Baǧdar­lamaǧa basqaruşylyq oilau qabıletı, halyqaralyq standarttar men sport industriiasyndaǧy naq­ty täjıribeler engızılgen. Sonymen qatar şetelde taǧylymdamadan ötu jäne europalyq dip­lom alu mümkındıgın qarastyrady.

Jalpy, ministrlık zamanaui bılım men tehnologiialardy sport salasyna engızuge de basymdyq berıp otyr. Mäselen, Performance Hub ǧylymi zertteu tobynyŋ bazasynda boks, şort-trek, mänerlep syrǧanau, konkimen jügıru, biatlon, semserlesu, erkın küres, taekvondo jäne basqa da sport türlerı boiynşa keşendı ǧylymi testıleu jürgızılıp jatyr. Bügınge deiın 16 sport türınen (onyŋ ışınde 10 jazǧy jäne 6 qysqy) 150-den astam sportşy synaqtan öttı. Sonymen qatar ūlttyq qūramalar men bapkerlerge arnalǧan arnaiy seminarlar ūiymdastyrylady. Atap aitqanda, velosport bapker­le­rıne arnalǧan seminar, biatlonnan ūlttyq jäne jas­tar qūramalaryna arnalǧan därıster ötkızıldı. Būl ıs-şaralarǧa sport­tyq medisina mamandary men Dene şynyqtyru jäne būqaralyq sport akademiiasynyŋ ǧalymdary da tartyldy.

Ministrlık sportty damytuda ǧy­lymi negızdelgen, tūraqty ärı zamanaui modeldı engızu jūmystaryn jalǧastyrady. Eŋ aldymen, mamandardy sapaly daiar­lap, olardyŋ käsıbi jetıs­tık­te­rın qoldauǧa basymdyq berıledı.

– Memlekettık saiasattyŋ arasalmaǧy sportta da aiqyn aŋǧarylady. Älemdık sport qauymdastyqtarymen bailanys nyǧaiyp kele me?

– Memleket basşysynyŋ joǧary jetıstıkter sportyn jäne būqaralyq sportty damy­tuǧa baǧyttalǧan jüielı qoldauy men strategiialyq şeşım­derınıŋ nätijesınde Qazaq­stan halyqaralyq sport arenasyndaǧy ornyn nyqtap keledı. Prezident tapsyrmasy boiynşa elımızde halyqaralyq sport qauymdastyqtarymen ynty­maqtastyqty nyǧaituǧa baǧyt­talǧan ıs-şaralar jüielı türde jüzege asyrylady. Jyl basynan berı Qazaqstanǧa 19 halyqaralyq federasiia men ūlttyq olimpiada komitet­te­rınıŋ basşylary keldı. Būl elımızdıŋ älemdık sport qauym­das­tyǧyndaǧy bedelınıŋ artyp, atqarylyp jatqan memlekettık saiasatqa degen senımnıŋ joǧary ekenın körsetedı.

Elımızdegı gimnastika, küres, dziudo, boks siiaqty federasiialardyŋ halyq­­ara­lyq sport federasiialary men ūiym­­­­da­ryn­daǧy ökılderınıŋ sany artty. Būdan bölek, tek olimpiadalyq sport türlerı boiynşa 38 jerlesımız halyqaralyq ūiymdardyŋ müşe­sı sanalady.

Prezident tapsyrmalaryn oryndau maqsatynda Turizm jäne sport ministrlıgı halyq­aralyq federasiia­larmen ynty­maqtastyqty keŋeitu, infra­qū­rylymdy damytu, elımız­de maŋyzdy sporttyq ıs-şaralardy ötkızu baǧytynda ke­şendı jūmystar atqarady. 2027 jyly dziudodan älem chempionaty Qazaqstanda ötedı, būl – otandyq dziudo tarihyndaǧy ekınşı älem bırınşılıgı. 2023 jyldan bastap Astanada «Grand Slam» seriiasyndaǧy «Qazaqstan Barysy» turnirı ūiymdastyrylyp keledı (biyl otandyq sportşylar 9 medal jeŋıp aldy, jülde qory – 154 000 euro). Biyl mamyr aiynda elordada paradziudodan (IBSA) älem chempionaty öttı, oǧan 38 elden 300-den astam sportşy qatysty. Būdan basqa da jahandyq ırı saiystar da ūiymdastyrylady.

Qoryta aitqanda, sportty damytudyŋ strategiialyq keşendı jospary negızınde auqymdy jūmystar atqarylyp jatyr.

Äŋgımelesken  Quanyş NŪRDANBEKŪLY,

«Egemen Qazaqstan»