"500 üige 3 meşıt imandylyq pa, daraqylyq pa? degen postymnyŋ astynda Jarylqasyn Däulet degen azamat "Senıkı daraqylyq", taǧy bıreu "Tıptı mūsylman emes elderde pälen meşıt bar" dep özderıne yŋǧaily statistikany alǧa tartyp, menı talap jatyr...
500 üige 3 meşıt jarasar edı, eger sol auyldaǧy mektep - mūǧalımderı şetınen bılıktı, ǧimaraty jöndemdı, qūral-jabdyqtary 2025 jyldyŋ talaptaryna sai bolsa...
Mäselen, menıŋ auylymdaǧy 9 jyldyq mektepte fizika, himiia arnaiy kabinetterı, sport zaly joq...
Keibır auyldarda ondai mektep te joq...
Keibır qalalarda 3 auysymdy mektepter älı bar...
Zaiyrly bılım beru salasynda osyndai ülken problema bar kezde, dıni bılım berudıŋ halı neşık?
İä, ärkım öz tapqan aqşasyn qalai jūmsaudy özı şeşedı. Degenmen, meşıt salǧyş käsıpkerler qarjysyn aldymen zaiyrly bılımge bölgenı jön. Äitpese, ekınşı Auǧanstan bolamyz.
"Auǧanstanda tälıpter 45 jastaǧy adamǧa 5 jastaǧy qyzǧa üilenuge tyiym saldy.
Olar küieu jıgıtke "qyz 9 jasqa tolsyn, sodan keiın ǧana üiıŋe alyp kete alasyŋ" dep būiyrdy"
BAQ materialy...
Hadis, Qūran jäne dın atyn jamylǧan radikalizm - qazırgı mūsylman qoǧamyna töngen qauıpter
XXI ǧasyrda mūsylman qoǧamdarynyŋ aldynda tūrǧan eŋ kürdelı mäselenıŋ bırı — dınnıŋ tüpkı mänın tereŋ tüsınu men ony būrmalap qoldanuǧa qarsy tūru. Dın — būl adamgerşılık, ruhaniiat pen ädılet joly boluy tiıs. Alaida soŋǧy jyldary islam atyn jamylyp äreket etetın radikaldy toptar, jalǧan uaǧyzşylar men sektanttar dınnıŋ bedelın tüsırıp, qoǧamda alaŋdauşylyq tudyruda.
1. Qūran men hadis - aiyrmaşylyǧy jäne üilesımı
Qūran — mūsylmandar üşın Allanyŋ sözı. Ol — adamzatqa tüsırılgen soŋǧy ilähi kıtap.
Hadis — Mūhammed paiǧambardyŋ (s.ǧ.s.) sözderı, ısterı men ünsız kelısımderı. Olar Qūran aiattaryn tüsındırude jäne naqty ömırde qalai qoldanu kerektıgın körsetu maqsatynda jetkızılgen.
İslam ǧūlamalarynyŋ aituynşa, hadis Qūranǧa qaişy kelmeidı, kerısınşe ony tolyqtyrady. Mysaly, Qūranda namaz oqu būiyrylady, bıraq naqty tärtıbı hadis arqyly tüsındırıledı. Eger hadis senımdı bolsa jäne Qūranǧa qaişy kelmese, ol islam şariǧatynyŋ maŋyzdy qainar közı sanalady.
Alaida mäsele mynada: hadis atyn jamylyp taratylǧan jalǧan riuaiattar men "zaǧif" (älsız) hadister ǧasyrlar boiy islam qoǧamyna enıp ketken. Olardy dıni maqsatpen emes, saiasi, äleumettık, tıptı patriarhaldy bilıktı saqtau üşın qoldanǧan jaǧdailar bolǧan.
2. Hadistı qūralǧa ainaldyrǧan bilık jüielerı
Tarihta dındı bilık qūralyna ainaldyrǧan köptegen jaǧdailar kezdesedı. Äsırese, Abbasiler, Osmanly, Saud dinastiiasy tūsynda keibır toptar öz bilıgın dınmen aqtau üşın özderıne yŋǧaily hadisterdı ırıktep, basqa közqarastardy tūnşyqtyrǧan.
Saud Arabiiasynyŋ qazırgı ideologiialyq baǧyty — vahhabizm — hadiske erekşe män berıp, ony keide bırjaqty jäne qatal tüsındıruge beiım. Mūndai tüsındıruler äielderdıŋ qūqyqtaryn şekteuge, kämeletke tolmaǧan qyzdardy tūrmysqa beruge nemese şariǧat atynan jaza qoldanuǧa deiın aparyp jatady.
Būl jerde mäsele hadiste emes — ony kım, qandai maqsatpen jäne qalai qoldanatynynda.
3. Qazırgı qoǧamdaǧy radikalizm men dıni sauatsyzdyqtyŋ bailanysy
Qoǧamda dıni sauattyŋ tömendıgı radikaldy ideialardyŋ enuıne jol aşady. Hadis pen Qūrandy salystyryp oqu, islam tarihyn jüielı tüsınu, mäzhabtardyŋ aiyrmaşylyǧyn bılu — būl tereŋ bılım men oqu-ızdenıstı qajet etedı.
Soŋǧy jyldary Ortalyq Aziiada, sonyŋ ışınde Qazaqstan, Özbekstan, Qyrǧyzstan men Täjıkstanda pedofiliia, äielderge qarsy zorlyq, tūrmystyq qylmys siiaqty äreketter jiılegen.
Būl qylmystardy keibır jalǧan uaǧyzşylar dıni rūqsatpen aqtauǧa tyrysyp otyrǧany — öte qauıptı qūbylys.
Dınge jabysyp qylmys jasauşylar — dın ökılı emes, zaŋ būzuşylar. Sondyqtan dın atynan söileitınderdıŋ äreketı — qūqyqtyq jäne qoǧamdyq tūrǧydan baǧalanuy tiıs.
4. Ne ısteu kerek?
Şeşım joldary
1. Dıni bılımdı küşeitu
– Meşıtter men medreselerde dästürlı hanafi mäzhaby men maturidi senım mektebın negızge alǧan tereŋ dıni oqu jüiesın jolǧa qoiu.
– Mektep pen JOO deŋgeiınde zaiyrly negızdegı dıntanu pänın engızu.
2. Jalǧan uaǧyzşylarǧa tosqauyl qoiu
– Dıni liderlerdıŋ äreketın qoǧamdyq jäne qūqyqtyq baqylauǧa alu.
– BAQ pen äleumettık jelılerdegı radikal kontentterge şekteu qoiu.
3. Äielder men balalar qūqyǧyn qorǧau
– İslam şariǧaty qorǧauşy dın ekenın körsetu:
Paiǧambardyŋ (s.ǧ.s.) özı äielderge zorlyq jasaudy, balany qorlaudy qataŋ aiyptaǧan.
4. Qoǧamdyq immunitet qalyptastyru
– Ärbır azamattyŋ Qūran men hadiske syn közben qarap oquyna mümkındık beru, sauat aşu.
– Aqparatty süzgıden ötkıze alatyn syni oilau qabıletın damytu.
İslam — beibıtşılık pen ädılet dını. Qūran men hadis – onyŋ teŋ maŋyzdy ekı tıregı. Alaida būl ılımderdı būrmalap, radikaldy, qylmystyq maqsatta qoldanuşylarǧa qarsy tūru — tek imamdardyŋ ǧana emes, bükıl qoǧamnyŋ, memlekettıŋ, ärbır azamattyŋ mındetı.
Dın atyn jamylyp jasalǧan zorlyq — būl dınnıŋ özı emes, onyŋ maskasyn kigen nadandyq.
Sondyqtan dınge qarsy emes, nadandyqqa qarsy tūru qajet.
Sonda ǧana bız dındı qorǧaimyz jäne qoǧamda şynaiy ädılettılıkke qol jetkıze alamyz.
