Qazaqstanda túrli ult ókilderi tatý tátti kún keshýde. Bul qazaq qoǵamynyń ne sol ulttardyń tańdaýy emes, bul tarıhtyń tálkeginen bolǵan jaıt. Ǵasyrlar boıy Reseı ımperııasy, artynsha KSRO bıligi túrli ulttarǵa qysym kórsetip, kúshtep qonystandyrý saıasatyn iske asyrdy. Qazaq jerine otarlaý dáýirinde myńdaǵan slavıan ulttary kúshpen kóshirildi, Stolypın reformasy kezeńinde tipti júzdegen myń adam Qazaqstanǵa ákelindi. Olardyń barlyǵy derlik aýyl sharýashylyǵynda qyzmet etti.
Artynsha KSRO bıligi ornap, halyqtardy sorpadaı sapyrý proesi bastaldy. Stalın bıligi ekinshi jahan soǵysynda qazaq dalasyna túrli ulttardy deportaııalady. Olardyń ishinde káris, sheshen, ıngýsh, orys, ýkraın, nemis jáne ózge ulttar bar bolatyn. Qazaq halqy asharshylyqtan aman shyǵyp, artynsha bir úzim nanyn deportaııalanǵan ulttarǵa bólip berdi. Qystyń sýyǵynda san myńdaǵan halyqty aman saqtap qaldy.
Jalpy Qazaqstanǵa kóshirilgen halyqty tórt topqa bólýge bolady. Ol Reseı ımperııasy dáýirinde kóshirilgender, Stalındik repressııa tusynda jazalaý lagerine ákelinip, keıin sol aımaqta bosatylǵandar men ekinshi jahan soǵysynda deportaııalanǵandar, tyń ıgerý kezinde ákelingen mıllıondaǵan halyq. Bul sózsiz Qazaqstan qoǵamyn kóp etnosty etti. Kóp etnosty qoǵamda tatýlyq pen birlikti saqtaý qıyn, alaıda ol basty mindet bolýy tıis. San túrli til men din, dil men mádenıettiń bir ortada qabysýy jáne ózara jarasymda kún keshýi ońaı is emes.
Qazaqstanda KSRO atty halyqtar túrmesi qulap, egemendik tuǵyryna qonǵan sátten keıin, qoǵamdyq jarasymdy qurý mańyzdy bolyp keledi. Ol úshin arnaıy Halyqtar Assambleıasy quryldy. Bul san túrli ulttardy tatýlyqta saqtaý úshin negizi qalanǵan saıası ınstıtýt bolatyn. Keıin oǵan saıası statýs berilip, Parlamentte oryn usynyldy, sóz aıtý, másele kóterý quqyǵy berildi.
Qazaqstanda sany basym ulttardyń tili men mádenıetin umytpaý maqsatynda arnaıy mektepter ashylǵan. Keı tusta tipti gazetterin shyǵarýǵa ruqsat etilgen. Bul ulttardyń óz bolmysyn umytpaý maqsatynda jasalǵan shara. Demokratııa men tatýlyqtyń jarqyn úlgisi desek te bolady.
Qoǵamda ultaralyq qaqtyǵysty ańsaıtyn, etnostar arasynda janjal týdyrýdy nasıhattaıtyn toptar da bar. Olardyń sany óte az, alaıda bul bar qubylys. Memlekettik tilge qasaqana qyryn qaraý arqyly tıtýldy ult pen ózge etnos arasynda janjal týdyrýǵa umtylý kórinisteri keı sátte baıqalady. Degenmen bul qubylystar dereý arada quqyq qorǵaý organdary tarapynan toqtatylyp, zań aıasynda tusaý salynyp keledi.
Etnostyq qaqtyǵys eń aýqymdy ári toqtamaıtyn janjaldyń túri ekenin eskerýge tıispiz. Aırandaı uıyǵan san ımperııany etnostyq qaqtyǵys joıyp, tarıh jutyp qoıǵan. Tarıhtyń alys qoınaýyna barmaı-aq, 1994 jylǵy Rýandaǵa sapar sheksek, biz etnostar arasyndaǵy adamzat tarıhyndaǵy sumdyq genoıdtiń kýási bolamyz. Rýanda halqyn týtsı jáne hýtý atty eki iri etnostyq top quraıdy. 1994 jyly osy eki top ókilderi arasynda ózara qaqtyǵys bolyp, úsh aıda bir mıllıonǵa jýyq adam qaza tapqan bolatyn. Etnosaralyq janjaldyń órshýine arnaıy radıolar men gazetter yqpal etken, al aqparattyq jik salý halyqtyń mıllıondap qyrylýyna ákeldi. Az ýaqyt ishinde halyqtyń kóp qyrylýy boıynsha Rýanda genoıdi álemde eń aýqymdy genoıd dep tabylǵan. Al zertteýshiler etnosaralyq qaqtyǵystyń shyǵýy tez, al toqtaýy óte qıyn ekenin aıtady.
Qazaqstan kópetnosty memleket bolǵandyqtan qoǵamdaǵy tatýlyqty barynshsa saqtaý modelin ornyqtyrǵan jáne barynsha ony jetildirý ústinde. Ózge elder qatelik jiberip, etnosaralyq qaqtyǵysqa jol ashqan sátterden sabaq alyp, alǵa jyljýdy maqsat tutady. Qazaqstanda ultaralyq kelisimmen qatar, dinaralyq tatýlyqty jáne ózara úılesimdilikti nasıhattaý saıasaty alǵa jyljýda. San túrli ulttyń bolýy kóptegen dinniń de olýyna yqpal etti. Sáıkesinshe álemdegi túrli din tarmaqtary Qazaqstanda bas qosty jáne bir qoǵamda beıbit kún keshýde. Islam dininiń merekeleri, hrıstıan dininiń merekeleri de memlekettik deńgeıde nazar aýdarylyp keledi. Sebebi halyqtyń basym bóligi osy eki din tarmaqtaryn ustanady. Ózge teris emes dinı baǵyttarǵa da memleket tarabynan qysym kórsetilmegen jáne olardyń qyzmetine tyıym salynbaǵan. Al qoǵamǵa jik salyp, búlik shyǵarýdy kózdeıtin teris aǵymdardy memlekettik qaýipsizdik organdary óz baqylaýynda ustap keledi.
Kópetnosty tatýlyqty saqtaý maqsatynda san túrli mádenı oshaqtar, ortalyqtar qyzmet etýde. Olar ár ulttyń merekesin óz deńgeıinde atap ótýge sebepker bolady. Sońǵy ýaqytta Qazaqstan qoǵamyn biriktirýshi faktor retinde memlekettik tildi barynsha atalmysh ortalyqtarda nasıhattaý iske asýda.
QHA janynan 340-tan astam dıalog alańdary ashylǵan. Olar memlekettik organdardyń qoǵamdyq qabyldaý bólmeleri, «Amanat» partııasy, kásipodaq uıymdary, halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtary, daǵdarys ortalyqtary, mektepter, emhanalar, aýdandyq jáne aýyldyq ákimdikter jáne t.b. janynan ashyldy. QHA medıatorlary azamattardy qabyldap, keıbir daýly máseleler men jaǵdaılardy sheshýge kómektesedi. Barlyǵy da tegin negizde.
Búgingi tańda tirkelgen 1867 medıatordyń basym kópshiligi – 1675-i memlekettik, qalǵan 192-si kásibı medıatorlar. QHA medıaııa ınstıtýtynyń qyzmeti etnosaralyq janjal jaǵdaılarynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Bul óte úlken jáne jaýapty jumys. Bıylǵy jyldyń ekinshi toqsanynda ǵana medıatorlarǵa 3730-ǵa jýyq ótinish túsken, olardyń basym kópshiligi konsýltaııalar aldy, medıaııa týraly kelisimder jasady, qalǵan ótinishter qaralý ústinde eken.
Ótinishterdiń basym bóligi negizinen otbasylyq, eńbek, áleýmettik-turmystyq, ultaralyq máseleler boıynsha túsken. Bul elimizde etnostardyń quqyqtaryn buzý faktileriniń joqtyǵyn jáne etnosaralyq qarym-qatynasqa qatysty jaǵdaıdyń turaqty ekenin naqty kórsetedi.
«Adyrna» ulttyq portaly
