«Mamandyqty durys tańdaý- ol ómir jolynyń sáttiliginiń negizi»- degen Reseı oıshyly E.F.Zeerdiń mamandyq týraly tujyrymdamasyna tolyqtaı kelise otyryp, ózimniń tańdaǵan mamandyǵymnyń nebir qyzyqtary men ereksheligin anyqtap, sizdermen bólise otyryp, maqalamdy baıandamaqshymyn.
Jalpylama alǵanda «mamandyq» degenimiz adamnyń qyzyǵýshylyǵyn týdyra bilgen, kez- kelgen mamandyqty zerttep, kóp tájirıbe jasaı otyryp, belgili bir qyzmet atqarýyna múmkindik beretin uǵym.
Men bıylǵy 2022 jylǵy mektep bitirýshi jas túlekpin. Qazirgi tańdap otyrǵan mamandyǵymdy tańdamas buryn, óte uzaq oılandym. Basqa mamandyqtarmen de salystyryp kórdim, alaıda maǵan basqa mamandyqtar saı kelmeıtindigin túsindim.
Meni óziniń san-qıly syrlarymen, qyzyǵy men qıyny qatar júrgen, izdeniske toly syrdarymen tań qaldyrǵan men úshin meniń jan dúnıeme saı keletin qyzmet salasy jýrnalıstıka mamandyǵy.
Qazirgi tańda, qoǵamda biz biletindeı árbir jumys salasy ár túrli qyzmet jasaıdy. Árbir salanyń aldyǵa qoıǵan ózindik maqsattary, qyzmetterin atqarýǵa tıisti sharalary bar.
Jýrnalıst mamandyǵy- kóptegen izdenistilikti jáne bir kishkene ǵana dúnıe bolsa da, eki ese jaýaptylyqpen qaraýdy qajet etetin, shynaıy sezim men shydamdylyqqa negizdelgen mamandyqtardyń biri.
Ózindik atqaratyn jumysy arqyly adam ómirine de, jalpy qoǵamǵa da qyzmet etetin, ylǵı da qatelikke boı aldyrýdy jat sanaıtyn, qashanda jańa dúnıeniń, qandaı da bir jaǵymdy ne jaǵymsyz jańalyqtarmen halyqty habardar etip otyrýshy, qoǵam men adam arasyndaǵy tikeleı baılanystyń jaqtaýshysy bolyp júrgen, jalpy memleket úshin shoqtyǵy bıik tulǵalardyń sany jyl ótken saıyn artyp, jańarýda. Árıne bul, ekonomıka úshin de, biz úshin de qýantarlyqtaı jaıt.
Jýrnalıstıka salasyna qyzyqqan árbir adamdy, osy bir bólek álemniń tuńǵıyǵyna eliktire alyp ketetindeı, nebir ǵajaıyp tosyn syılarǵa, qyzyqty ári kútpegen kezdesýlermen jáne aqparattar teńizimen tyǵyz baılanysty dúnıelermen keziktiredi.
Jýrnalıst bolý- ádeptilikti, tózimdilikti, aldyna maqsat qoıyp soǵan talpynyp jumys jasaýdy birinshi orynǵa qoıatyn, adamdarmen únemi ońaı ári shynaıy baılanysta bolatyn, shynshyl da sabyrly adam bolý.
Eger de, jýrnalıst bolýdy arman etken jannyń boıynda osy izgi qasıetterdiń kem degende bireýi bolmasa ,onyń jýrnalıst mamany bolyp shyǵýy eki talaı dep bilemin.
Qoǵamdaǵy bolyp jatqan nebir qubylystardy zertteý barysynda yqylastyq kúshiń men ár mınýtyńdy aıamaıtyndaı deńgeıge jetkende,seniń atqarǵan qyzmetińniń nátıjesinde,sen daıyndaǵan jumystarynyń seniń oqyrmandaryńnyń kóńilinen shyǵatyndaı,olardyń ómirine edáýir jaqsy jaǵynan áser ete alarlyqtaı jaǵdaıda ǵana ózińdi osy jumystyń naǵyz maıtalmany retinde,óz asqaq armanyńnyń baspaldaǵyn qurasyń.Sonda ǵana sen naǵyz jýrnalıst bolasyń.
Jýrnalıst bolý degen salǵyrttylyqpen qaraıtyn jumys emes.Ol jan-tánińdi salyp jumys jasaý.Bolǵan tyń jańalyqtarmen jáne bergen aqparatyńnyń qanshalyqty shyndyqty janasatynyn anyqtaı otyryp,ony halyqpen bólisý.Memlekette ómir súrip jatqan kez-kelgen jannyń júreginde máńgilik óshpesteı iz qaldyra bilý. «Men siz sekildi jýrnalıst bolǵym keledi» -degen,seniń jolyńdy jalǵaýshy jas mamandardyń bolýy .Mine , osy naǵyz minsiz jýrnalısttiń beınesi.
Qaǵazyń men qalamyń arqyly qorǵansyz janǵa pana bolyp,ádilettik tapqanda ǵana , bireýge úmit uıalatqan sátte osy mamandyqtyń qudiretin sezine alasyń.Jýrnalıstıka jazý ne sóıleýmen ǵana shektelmeıdi.Ol adam janyna úńilip,sol adamnyń qaıǵysyna birge qaıǵyryp,qýanyshyn bólise alý.
Sonymen qatar, jýrnalıstıka-qoǵam men adam ómirinde alar orny erekshe,ıaǵnı qarapaıym halyq pen qoǵam arasyndaǵy baılanystyrýshy kópir syńaıly.Bul mamandyqsyz elimizde bolyp jatqan mańyzdy aqparattardan qapy qalar ma edik bálkim.
«Ózińe sen, ózińdi alyp shyǵar,
Eńbegiń men aqylyń eki jaqtap» - degendeı mende kishkene kezimnen bastap kóp kitaptar oqyp, kóptegen aqyn, jazýshylardyń jazǵan óleńderi men shyǵarmalaryn, naqyl sózderin súıip jattap jáne solardyń jatqa aıtýǵa mashyqtandym. Nebir aýdandyq, qalalyq, oblystyq tipti respýblıkalyq jarystarǵa mektebimniń atynan shyǵyp, birneshe júldeli oryndardy ıelendim. Árıne ol meniń bolashaq armanyma jetýdegi alǵashqy qadamdarym boldy. Teledıdardan ne áleýmettik jelilerden aqparat taratýshy jýrnalıstıka salasynyń nebir bilgir, bilikti mamandaryn kórip olardyń sóılegen sózderine, jasaǵan qımyl áreketterine ǵashyq boldym. Osylaısha, meniń jýrnalıstıka salasyna degen qyzyǵýshylyǵym burynǵydan da arta tústi.
Árıne, adam ómirinde kez- kelgen mamandyq salasy bolsyn nemese bir dúnıege qyzyǵýshylyq týdyrýshy sebepker tulǵa bolady. Mende de solaı. Meniń ómirimde de meniń qyzyǵýshylyǵymdy týdyrǵan, osy «jýrnalıstıka» atty tańǵajaıyp álemmen qaýyshýyma sebepshi bolǵan, meniń ómirim de, meniń shyǵarmashylyǵymda alar orny erekshe, qazirgi tańda kóp adamnyń batasyn alyp, kóp adamǵa kómegi tıip, kómek surap kelgen jannyń syrlasy da, mundasy da bola alǵan Qazaqstandyq jýrnalıstıka salasynda erler arasynda Asaýbek Aıymbetov, Nartaı Aralbaı, Aman Tasyǵan, Meıirjan Álibekuly, Asqat Sadyrbaı sekildi jáne jaqynda ǵana ómirden ótken « Qazaqstan» telearnasyndaǵy «Aıtýǵa ońaı» baǵdarlamasy jolynda biraz qyzmetter atqaryp, kómek surap kelgen keıipkerdiń jan dúnıesine úńile bilgen, artynda ólmesteı iz qaldyrǵan bıik tulǵalar Beısen Quranbek, Nurtileý Imanǵalıuly syndy nebir azamattarymyzdan aıyrylyp qaldyq. Jáne qyzdar arasynda men elikteıtin Dına Tóleppergen, Dana Nurjigit, Qymbat Dosjan, Anna Danchenko, Irına Ten syndy shoqtyǵy bıik tulǵalar da jeterlik. Bul jýrnalıstterdiń ózderine ǵana tán ózindik ereksheligi, jeke bolmystary, bólek maqsattary bar. Jáne jýrnalıstıka salasynda óz irge tasyn qalaı bilgen jandar. Men qýanamyn, maǵan osyndaı úlgi bolǵan , meni nebir jýrnalıstter toǵysqan- jýrnalıstıka salasynyń saraıyna alyp kelgen jýrnalıstter bar zamanynda ómir súrgenime. Jýrnalıstıka salasynyń, sahnasynyń tórinen oıyp turyp oryn alǵan bul árbir tulǵa erekshe syılastyq pen sarqylmas qurmetke laıyq. Qaısy bir mamandyqtyń alyp qarasaq ta, óz kózińmen kórip, óz qolyńmen jasap, daıyndap kórmeıinshe ol mamandyqtyń qyr- syryn meńgerip, ereksheligin seziný múmkin emes. Mysaly, jýrnalıstter. Biz kórermen olardy kógildir ekrannyń syrtynan kórip, olardy «nedegen baqytty jandar, teledıdardan kórinip lezde tanymal bolyp ketti, myna mamandyq qandaı ońaı» deımiz. Bul árıne qate pikir. Sebebi ol adamdardyń ornynda bolyp kórmedik. Olardyń kúni-túni boıy talmaı daıyndaǵan jumystaryn jasaý kezinde qalaı sharshaǵandyǵyn, qanshalyqty izdeniste bolǵandyǵy biz úshin beımálim. Óıtkeni, biz olardyń jasaǵan jumystaryn qaıtalap jasamadyq. Jýrnalıstıkanyń ózinshe qıyndyǵy bar. Memlekette kez-kelgen ýaqytta, qasaqana jasalǵan is- áreketter, ereýilder, áýe apattary, túsinispeýshilik saldarynan týyndaǵan qaqtyǵystar, tipti odan da qaýipti tótenshe jaǵdaılar bolýy múmkin. Osy joǵary da aıta ketken jaıttardyń bireýi oryndalǵan jaǵdaıda, biz ol aqparattardan habardar bolýymyz jýrnalısttersiz birshama qıyndyqtar týǵyzary sózsiz. Al bizge aqparattar daıyndaý kezinde, bul mamandyq ıelerine qaýip tónbesine kim kepil. Bul árıne olar úshin ońaı dúnıe emes. 19-ǵasyrdyń ekinshi jartysynan bastap tamyryn tereńge jaıyp, aýqymdy túrde damyp kele jatqan jýrnalıstıka salasy jolynda kóptegen ter tógildi. Bul salada qyzmet etken árbir ardager jýrnalıstterdiń atqarǵan eńbegi eshqashan umytylmastaı, máńgilik muramyz bolyp qaldy.
Biz sekildi el qamyn oılaıtyn, bilgir, bilikti jas mamandar jetilip ósip kele jatqanda jýrnalıstıka salasynyń alar asýlary áli alda dep naqty aıta alamyn. Bul naqty senim talaı belesterdi baǵyndyryp, bıik shyńdarǵa shyǵýdaǵy alǵashqy jasalǵan qadam. Bolashaq biz, daryndy jastar turǵanda qazaq jýrnalıstıkasy eshqashan ólmeıdi. Men jýrnalıst bolýdy bala kezimnen armandadym jáne sol armanyma jáımendep qadam basyp kele jatyrmyn. Jýrnalıst bolýdy armandaǵanyma eshqashan da ókinbeımin, bylaı aıtqanda ókinýge turarlyqtaı mamandyq emes dep bilemin. Eń bastysy bul mamandyqtyń mártebesi barlyq mamandyqtan joǵary ekendigine kózim jetti desem qate aıtpaǵandyǵym. Aldyna naqty maqsat qoıa bilgen adam óz jetistigine jeter jolda aldynan qandaı qıyndyq kezdesse de ,eshqaısysyna des bermeı,óziniń kózdegen núktesine esh múdirmesten jetedi.Adam bir dúnıeni qalasa,oǵan jetý úshin birneshe qadam kestesin qurady.Ol aınymas maqsat,eshqashan sónbesteı senim jáne myqty tózimdilik.Al men osy kesteni qura bildim.Jýrnalıst bolamyn dep armandadym. Ol jolda maqsat qoıa aldym.Meniń maqsatym:bul jolda aldymnan shyqqan nebir synaqtardyń barlyǵyn artta qaldyrý . Janymda júrgen adamdardyń men jáne meniń mamandyǵym jaıly aıtqan san túrli pikirleriniń barlyǵyna nazar aýdaryp,ishinde qajetin durysynan qabyldap, al qajet emesin jaı ǵana oıymnan shyǵara salý.Jáne de jumys jasaý kezinde maǵan qandaı da bir jaýapkershilikti jumystar tapsyrylsa da barlyǵyn abyroımen,shynaıylyqpen jáne tózimdilikpen atqarýǵa tyrysý.Meniń senimim:men bul jolda maǵan kezikken barlyq tapsyrmalardy oryndap,jýrnalıstıkanyń bıik shyńyna shyǵý.Qazaqstan jýrnalıstıkasynyń árdaıym joǵarydan kóriný úshin jan tánimdi salyp,aıanbaı eńbek etý.Árbir qazaqstandyq meniń esimimdi ataǵanda tanı alatyndaı jáne jaqsy jaǵymnan qabyldaıtyndaı dárejege jetkende ǵana men ózimdi eliniń órkendeýi jolynda eńbek atqara bilgen naǵyz janashyr jýrnalıst retinde baǵalaı alý.Meniń tózimdiligim :barlyq berilgen aqparattardy tolyqtaı saraptap,halyqty tek shynaıy aqparatpen habardar etý úshin sharshamaı,eshqandaı erinshektik tanytpaı adal qyzmet atqarý.
Qorytyndylaı kele,jýrnalıstıka salasy nebir bilgir danyshpan jandardyń,shynshyldyq pen shynaıylyq boıyna daryǵan ,artynan ólmeıtin iz qaldyra bilgen ardager jýrnalıstterimizdiń artynan ergen,sol kisilerdiń jolyn jalǵaıtyndaı,daryndy bolashaq jastardan quralǵan shoqtyǵy bıik tulǵalar bas qosqan talanttar ordasy.Jýrnalıst bolý qoǵam men halyq arasyndaǵy syılastyqtyń buzylmaýy jolynda jaǵdaı jasap,sanaly túrde qyzmet atqara bilý.Jáne de «tiri bolsam qazaqqa qyzmet qylmaı ,qoımaımyn» degen Alıhan Bókeıhanov atamyzdyń danalyq sózin máńgilik jadymda saqtap,ómirlik ustanymym retinde qabyldap,jýrnalıstkada óz dara jolymdy salý.
Aqjúnis RÝSLANQYZY
