«ماماندىقتى دۇرىس تاڭداۋ- ول ءومىر جولىنىڭ ساتتىلىگىنىڭ نەگىزى»- دەگەن رەسەي ويشىلى ە.ف.زەەردىڭ ماماندىق تۋرالى تۇجىرىمداماسىنا تولىقتاي كەلىسە وتىرىپ، ءوزىمنىڭ تاڭداعان ماماندىعىمنىڭ نەبىر قىزىقتارى مەن ەرەكشەلىگىن انىقتاپ، سىزدەرمەن بولىسە وتىرىپ، ماقالامدى بايانداماقشىمىن.
جالپىلاما العاندا «ماماندىق» دەگەنىمىز ادامنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرا بىلگەن، كەز- كەلگەن ماماندىقتى زەرتتەپ، كوپ تاجىريبە جاساي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر قىزمەت اتقارۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ۇعىم.
مەن بيىلعى 2022 جىلعى مەكتەپ ءبىتىرۋشى جاس تۇلەكپىن. قازىرگى تاڭداپ وتىرعان ماماندىعىمدى تاڭداماس بۇرىن، وتە ۇزاق ويلاندىم. باسقا ماماندىقتارمەن دە سالىستىرىپ كوردىم، الايدا ماعان باسقا ماماندىقتار ساي كەلمەيتىندىگىن ءتۇسىندىم.
مەنى ءوزىنىڭ سان-قيلى سىرلارىمەن، قىزىعى مەن قيىنى قاتار جۇرگەن، ىزدەنىسكە تولى سىردارىمەن تاڭ قالدىرعان مەن ءۇشىن مەنىڭ جان دۇنيەمە ساي كەلەتىن قىزمەت سالاسى جۋرناليستيكا ماماندىعى.
قازىرگى تاڭدا، قوعامدا ءبىز بىلەتىندەي ءاربىر جۇمىس سالاسى ءار ءتۇرلى قىزمەت جاسايدى. ءاربىر سالانىڭ الدىعا قويعان وزىندىك ماقساتتارى، قىزمەتتەرىن اتقارۋعا ءتيىستى شارالارى بار.
جۋرناليست ماماندىعى- كوپتەگەن ىزدەنىستىلىكتى جانە ءبىر كىشكەنە عانا دۇنيە بولسا دا، ەكى ەسە جاۋاپتىلىقپەن قاراۋدى قاجەت ەتەتىن، شىنايى سەزىم مەن شىدامدىلىققا نەگىزدەلگەن ماماندىقتاردىڭ ءبىرى.
وزىندىك اتقاراتىن جۇمىسى ارقىلى ادام ومىرىنە دە، جالپى قوعامعا دا قىزمەت ەتەتىن، ىلعي دا قاتەلىككە بوي الدىرۋدى جات سانايتىن، قاشاندا جاڭا دۇنيەنىڭ، قانداي دا ءبىر جاعىمدى نە جاعىمسىز جاڭالىقتارمەن حالىقتى حاباردار ەتىپ وتىرۋشى، قوعام مەن ادام اراسىنداعى تىكەلەي بايلانىستىڭ جاقتاۋشىسى بولىپ جۇرگەن، جالپى مەملەكەت ءۇشىن شوقتىعى بيىك تۇلعالاردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن ارتىپ، جاڭارۋدا. ارينە بۇل، ەكونوميكا ءۇشىن دە، ءبىز ءۇشىن دە قۋانتارلىقتاي جايت.
جۋرناليستيكا سالاسىنا قىزىققان ءاربىر ادامدى، وسى ءبىر بولەك الەمنىڭ تۇڭعيىعىنا ەلىكتىرە الىپ كەتەتىندەي، نەبىر عاجايىپ توسىن سىيلارعا، قىزىقتى ءارى كۇتپەگەن كەزدەسۋلەرمەن جانە اقپاراتتار تەڭىزىمەن تىعىز بايلانىستى دۇنيەلەرمەن كەزىكتىرەدى.
جۋرناليست بولۋ- ادەپتىلىكتى، توزىمدىلىكتى، الدىنا ماقسات قويىپ سوعان تالپىنىپ جۇمىس جاساۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن، ادامدارمەن ۇنەمى وڭاي ءارى شىنايى بايلانىستا بولاتىن، شىنشىل دا سابىرلى ادام بولۋ.
ەگەر دە، جۋرناليست بولۋدى ارمان ەتكەن جاننىڭ بويىندا وسى ىزگى قاسيەتتەردىڭ كەم دەگەندە بىرەۋى بولماسا ،ونىڭ جۋرناليست مامانى بولىپ شىعۋى ەكى تالاي دەپ بىلەمىن.
قوعامداعى بولىپ جاتقان نەبىر قۇبىلىستاردى زەرتتەۋ بارىسىندا ىقىلاستىق كۇشىڭ مەن ءار مينۋتىڭدى ايامايتىنداي دەڭگەيگە جەتكەندە،سەنىڭ اتقارعان قىزمەتىڭنىڭ ناتيجەسىندە،سەن دايىنداعان جۇمىستارىنىڭ سەنىڭ وقىرماندارىڭنىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي،ولاردىڭ ومىرىنە ەداۋىر جاقسى جاعىنان اسەر ەتە الارلىقتاي جاعدايدا عانا ءوزىڭدى وسى جۇمىستىڭ ناعىز مايتالمانى رەتىندە،ءوز اسقاق ارمانىڭنىڭ باسپالداعىن قۇراسىڭ.سوندا عانا سەن ناعىز جۋرناليست بولاسىڭ.
جۋرناليست بولۋ دەگەن سالعىرتتىلىقپەن قارايتىن جۇمىس ەمەس.ول جان-ءتانىڭدى سالىپ جۇمىس جاساۋ.بولعان تىڭ جاڭالىقتارمەن جانە بەرگەن اقپاراتىڭنىڭ قانشالىقتى شىندىقتى جاناساتىنىن انىقتاي وتىرىپ،ونى حالىقپەن ءبولىسۋ.مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەز-كەلگەن جاننىڭ جۇرەگىندە ماڭگىلىك وشپەستەي ءىز قالدىرا ءبىلۋ. «مەن ءسىز سەكىلدى جۋرناليست بولعىم كەلەدى» -دەگەن،سەنىڭ جولىڭدى جالعاۋشى جاس مامانداردىڭ بولۋى .مىنە ، وسى ناعىز ءمىنسىز ءجۋرناليستتىڭ بەينەسى.
قاعازىڭ مەن قالامىڭ ارقىلى قورعانسىز جانعا پانا بولىپ،ادىلەتتىك تاپقاندا عانا ، بىرەۋگە ءۇمىت ۇيالاتقان ساتتە وسى ماماندىقتىڭ قۇدىرەتىن سەزىنە الاسىڭ.جۋرناليستيكا جازۋ نە سويلەۋمەن عانا شەكتەلمەيدى.ول ادام جانىنا ءۇڭىلىپ،سول ادامنىڭ قايعىسىنا بىرگە قايعىرىپ،قۋانىشىن بولىسە الۋ.
سونىمەن قاتار، جۋرناليستيكا-قوعام مەن ادام ومىرىندە الار ورنى ەرەكشە،ياعني قاراپايىم حالىق پەن قوعام اراسىنداعى بايلانىستىرۋشى كوپىر سىڭايلى.بۇل ماماندىقسىز ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ماڭىزدى اقپاراتتاردان قاپى قالار ما ەدىك بالكىم.
«وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار،
ەڭبەگىڭ مەن اقىلىڭ ەكى جاقتاپ» - دەگەندەي مەندە كىشكەنە كەزىمنەن باستاپ كوپ كىتاپتار وقىپ، كوپتەگەن اقىن، جازۋشىلاردىڭ جازعان ولەڭدەرى مەن شىعارمالارىن، ناقىل سوزدەرىن ءسۇيىپ جاتتاپ جانە سولاردىڭ جاتقا ايتۋعا ماشىقتاندىم. نەبىر اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق ءتىپتى رەسپۋبليكالىق جارىستارعا مەكتەبىمنىڭ اتىنان شىعىپ، بىرنەشە جۇلدەلى ورىنداردى يەلەندىم. ارينە ول مەنىڭ بولاشاق ارمانىما جەتۋدەگى العاشقى قادامدارىم بولدى. تەلەديداردان نە الەۋمەتتىك جەلىلەردەن اقپارات تاراتۋشى جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ نەبىر بىلگىر، بىلىكتى ماماندارىن كورىپ ولاردىڭ سويلەگەن سوزدەرىنە، جاساعان قيمىل ارەكەتتەرىنە عاشىق بولدىم. وسىلايشا، مەنىڭ جۋرناليستيكا سالاسىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم بۇرىنعىدان دا ارتا ءتۇستى.
ارينە، ادام ومىرىندە كەز- كەلگەن ماماندىق سالاسى بولسىن نەمەسە ءبىر دۇنيەگە قىزىعۋشىلىق تۋدىرۋشى سەبەپكەر تۇلعا بولادى. مەندە دە سولاي. مەنىڭ ومىرىمدە دە مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىمدى تۋدىرعان، وسى «جۋرناليستيكا» اتتى تاڭعاجايىپ الەممەن قاۋىشۋىما سەبەپشى بولعان، مەنىڭ ءومىرىم دە، مەنىڭ شىعارماشىلىعىمدا الار ورنى ەرەكشە، قازىرگى تاڭدا كوپ ادامنىڭ باتاسىن الىپ، كوپ ادامعا كومەگى ءتيىپ، كومەك سۇراپ كەلگەن جاننىڭ سىرلاسى دا، مۇنداسى دا بولا العان قازاقستاندىق جۋرناليستيكا سالاسىندا ەرلەر اراسىندا اساۋبەك ايىمبەتوۆ، نارتاي ارالباي، امان تاسىعان، مەيىرجان الىبەكۇلى، اسقات سادىرباي سەكىلدى جانە جاقىندا عانا ومىردەن وتكەن « قازاقستان» تەلەارناسىنداعى «ايتۋعا وڭاي» باعدارلاماسى جولىندا ءبىراز قىزمەتتەر اتقارىپ، كومەك سۇراپ كەلگەن كەيىپكەردىڭ جان دۇنيەسىنە ۇڭىلە بىلگەن، ارتىندا ولمەستەي ءىز قالدىرعان بيىك تۇلعالار بەيسەن قۇرانبەك، نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى سىندى نەبىر ازاماتتارىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق. جانە قىزدار اراسىندا مەن ەلىكتەيتىن دينا تولەپپەرگەن، دانا نۇرجىگىت، قىمبات دوسجان، اننا دانچەنكو، يرينا تەن سىندى شوقتىعى بيىك تۇلعالار دا جەتەرلىك. بۇل جۋرناليستتەردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان وزىندىك ەرەكشەلىگى، جەكە بولمىستارى، بولەك ماقساتتارى بار. جانە جۋرناليستيكا سالاسىندا ءوز ىرگە تاسىن قالاي بىلگەن جاندار. مەن قۋانامىن، ماعان وسىنداي ۇلگى بولعان ، مەنى نەبىر جۋرناليستتەر توعىسقان- جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ سارايىنا الىپ كەلگەن جۋرناليستتەر بار زامانىندا ءومىر سۇرگەنىمە. جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ، ساحناسىنىڭ تورىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن العان بۇل ءاربىر تۇلعا ەرەكشە سىيلاستىق پەن سارقىلماس قۇرمەتكە لايىق. قايسى ءبىر ماماندىقتىڭ الىپ قاراساق تا، ءوز كوزىڭمەن كورىپ، ءوز قولىڭمەن جاساپ، دايىنداپ كورمەيىنشە ول ماماندىقتىڭ قىر- سىرىن مەڭگەرىپ، ەرەكشەلىگىن سەزىنۋ مۇمكىن ەمەس. مىسالى، جۋرناليستتەر. ءبىز كورەرمەن ولاردى كوگىلدىر ەكراننىڭ سىرتىنان كورىپ، ولاردى «نەدەگەن باقىتتى جاندار، تەلەديداردان كورىنىپ لەزدە تانىمال بولىپ كەتتى، مىنا ماماندىق قانداي وڭاي» دەيمىز. بۇل ارينە قاتە پىكىر. سەبەبى ول ادامداردىڭ ورنىندا بولىپ كورمەدىك. ولاردىڭ كۇنى-ءتۇنى بويى تالماي دايىنداعان جۇمىستارىن جاساۋ كەزىندە قالاي شارشاعاندىعىن، قانشالىقتى ىزدەنىستە بولعاندىعى ءبىز ءۇشىن بەيمالىم. ويتكەنى، ءبىز ولاردىڭ جاساعان جۇمىستارىن قايتالاپ جاسامادىق. جۋرناليستيكانىڭ وزىنشە قيىندىعى بار. مەملەكەتتە كەز-كەلگەن ۋاقىتتا، قاساقانا جاسالعان ءىس- ارەكەتتەر، ەرەۋىلدەر، اۋە اپاتتارى، تۇسىنىسپەۋشىلىك سالدارىنان تۋىنداعان قاقتىعىستار، ءتىپتى ودان دا قاۋىپتى توتەنشە جاعدايلار بولۋى مۇمكىن. وسى جوعارى دا ايتا كەتكەن جايتتاردىڭ بىرەۋى ورىندالعان جاعدايدا، ءبىز ول اقپاراتتاردان حاباردار بولۋىمىز جۋرناليستتەرسىز ءبىرشاما قيىندىقتار تۋعىزارى ءسوزسىز. ال بىزگە اقپاراتتار دايىنداۋ كەزىندە، بۇل ماماندىق يەلەرىنە قاۋىپ تونبەسىنە كىم كەپىل. بۇل ارينە ولار ءۇشىن وڭاي دۇنيە ەمەس. 19-عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ تامىرىن تەرەڭگە جايىپ، اۋقىمدى تۇردە دامىپ كەلە جاتقان جۋرناليستيكا سالاسى جولىندا كوپتەگەن تەر توگىلدى. بۇل سالادا قىزمەت ەتكەن ءاربىر ارداگەر جۋرناليستتەردىڭ اتقارعان ەڭبەگى ەشقاشان ۇمىتىلماستاي، ماڭگىلىك مۇرامىز بولىپ قالدى.
ءبىز سەكىلدى ەل قامىن ويلايتىن، بىلگىر، بىلىكتى جاس ماماندار جەتىلىپ ءوسىپ كەلە جاتقاندا جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ الار اسۋلارى ءالى الدا دەپ ناقتى ايتا الامىن. بۇل ناقتى سەنىم تالاي بەلەستەردى باعىندىرىپ، بيىك شىڭدارعا شىعۋداعى العاشقى جاسالعان قادام. بولاشاق ءبىز، دارىندى جاستار تۇرعاندا قازاق جۋرناليستيكاسى ەشقاشان ولمەيدى. مەن جۋرناليست بولۋدى بالا كەزىمنەن ارماندادىم جانە سول ارمانىما جايمەندەپ قادام باسىپ كەلە جاتىرمىن. جۋرناليست بولۋدى ارمانداعانىما ەشقاشان دا وكىنبەيمىن، بىلاي ايتقاندا وكىنۋگە تۇرارلىقتاي ماماندىق ەمەس دەپ بىلەمىن. ەڭ باستىسى بۇل ماماندىقتىڭ مارتەبەسى بارلىق ماماندىقتان جوعارى ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى دەسەم قاتە ايتپاعاندىعىم. الدىنا ناقتى ماقسات قويا بىلگەن ادام ءوز جەتىستىگىنە جەتەر جولدا الدىنان قانداي قيىندىق كەزدەسسە دە ،ەشقايسىسىنا دەس بەرمەي،ءوزىنىڭ كوزدەگەن نۇكتەسىنە ەش مۇدىرمەستەن جەتەدى.ادام ءبىر دۇنيەنى قالاسا،وعان جەتۋ ءۇشىن بىرنەشە قادام كەستەسىن قۇرادى.ول اينىماس ماقسات،ەشقاشان سونبەستەي سەنىم جانە مىقتى توزىمدىلىك.ال مەن وسى كەستەنى قۇرا ءبىلدىم.جۋرناليست بولامىن دەپ ارماندادىم. ول جولدا ماقسات قويا الدىم.مەنىڭ ماقساتىم:بۇل جولدا الدىمنان شىققان نەبىر سىناقتاردىڭ بارلىعىن ارتتا قالدىرۋ . جانىمدا جۇرگەن ادامداردىڭ مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم جايلى ايتقان سان ءتۇرلى پىكىرلەرىنىڭ بارلىعىنا نازار اۋدارىپ،ىشىندە قاجەتىن دۇرىسىنان قابىلداپ، ال قاجەت ەمەسىن جاي عانا ويىمنان شىعارا سالۋ.جانە دە جۇمىس جاساۋ كەزىندە ماعان قانداي دا ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتى جۇمىستار تاپسىرىلسا دا بارلىعىن ابىرويمەن،شىنايىلىقپەن جانە توزىمدىلىكپەن اتقارۋعا تىرىسۋ.مەنىڭ سەنىمىم:مەن بۇل جولدا ماعان كەزىككەن بارلىق تاپسىرمالاردى ورىنداپ،جۋرناليستيكانىڭ بيىك شىڭىنا شىعۋ.قازاقستان جۋرناليستيكاسىنىڭ ءاردايىم جوعارىدان كورىنۋ ءۇشىن جان ءتانىمدى سالىپ،ايانباي ەڭبەك ەتۋ.ءاربىر قازاقستاندىق مەنىڭ ەسىمىمدى اتاعاندا تاني الاتىنداي جانە جاقسى جاعىمنان قابىلدايتىنداي دارەجەگە جەتكەندە عانا مەن ءوزىمدى ەلىنىڭ وركەندەۋى جولىندا ەڭبەك اتقارا بىلگەن ناعىز جاناشىر جۋرناليست رەتىندە باعالاي الۋ.مەنىڭ توزىمدىلىگىم :بارلىق بەرىلگەن اقپاراتتاردى تولىقتاي ساراپتاپ،حالىقتى تەك شىنايى اقپاراتپەن حاباردار ەتۋ ءۇشىن شارشاماي،ەشقانداي ەرىنشەكتىك تانىتپاي ادال قىزمەت اتقارۋ.
قورىتىندىلاي كەلە،جۋرناليستيكا سالاسى نەبىر بىلگىر دانىشپان جانداردىڭ،شىنشىلدىق پەن شىنايىلىق بويىنا دارىعان ،ارتىنان ولمەيتىن ءىز قالدىرا بىلگەن ارداگەر جۋرناليستتەرىمىزدىڭ ارتىنان ەرگەن،سول كىسىلەردىڭ جولىن جالعايتىنداي،دارىندى بولاشاق جاستاردان قۇرالعان شوقتىعى بيىك تۇلعالار باس قوسقان تالانتتار ورداسى.جۋرناليست بولۋ قوعام مەن حالىق اراسىنداعى سىيلاستىقتىڭ بۇزىلماۋى جولىندا جاعداي جاساپ،سانالى تۇردە قىزمەت اتقارا ءبىلۋ.جانە دە «ءتىرى بولسام قازاققا قىزمەت قىلماي ،قويمايمىن» دەگەن اليحان بوكەيحانوۆ اتامىزدىڭ دانالىق ءسوزىن ماڭگىلىك جادىمدا ساقتاپ،ومىرلىك ۇستانىمىم رەتىندە قابىلداپ،جۋرناليستكادا ءوز دارا جولىمدى سالۋ.
اقجۇنىس رۋسلانقىزى
