Májilis depýtaty: 30 jyl úndemeı, prezıdentti maqtaýmen boldyq. Naǵyz saıası kúres endi bastaldy!

14338
Adyrna.kz Telegram

"Naǵyz saıası kúres endi bastaldy, tarıh sahnasyna jańa tulǵalar shyǵady. 30 jyldyq saıasat bizge mundaı múmkindikter bermedi. Bizde jabyq saıasat boldy, ashyqtyq bolmady. Tek qana eki tańdaý - ne bılikti maqtaısyń, ne múlde úndemeısiń... Bolashaqta saılaýǵa túsken úmitkerler jeńiske jetkileri kelse, halyqqa jaqyn bolýǵa jáne árqashan kezdesýler uıymdastyryp otyrýǵa májbúr bolady". Bul pikirdi QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Berik Ábdiǵalıuly Adyrna.kz tilshisine bergen suhbatynda aıtty. 

 

ShETELDIK SAIaSATKERLER JASTARǴA JAQYN, KEZDESÝDEN QAShPAIDY. BIZDE NEGE BÁRI KERISINShE? 

 

"Nege Úkimet ókilderi, ákimdikter jastarmen kezdesýge barmaıdy? Onyń bir saıası astary bar. Qazir mine biz aýyl ákimderin saılaı bastadyq qoı. Dál osy saılaý bastalǵannan keıin sol mehanızm iske qosylýy kerek. Endigári saılaýǵa túsken azamattar árqashan úlken kisilermen, jastarmen kezdesetin bolady. Ol onyń atqarýy tıis mindetti jumysyna aınalady.  Búgingi kúni biz myna aýyl ákimderin saılaýdy bastadyq, erteń aýdan ákimderin, qala ákimderin saılaımyz, partııa formaty aýysady. Bolashaqta saılaýǵa túsken úmitkerler jeńiske jetkileri kelse, halyqqa jaqyn bolýǵa jáne árqashan kezdesýler uıymdastyryp otyrýǵa májbúr bolady"

Májilis depýtatynyń aıtýynsha, bizdegi saıası júıe buryn "jabyq" sıpatta boldy.

"Al dál qazir bári basqasha sıpat alýda. Memleket basshysy elde saıası reformalar júrgizýdi qolǵa aldy. Saılaýdyń jańa formatyn aýyl ákimderinen bastadyq, keıin aýdan, qala ákimderi saılanatyn bolady. Tarıh sahnasyna jańa tulǵalar kele bastaıdy. Álbette, bári bir mezette aýysyp ketpeıdi.  Áýeli 30 paıyzy aýysady, sóıtip birtindep-birtindep aldaǵy 4-5 jylda birazy janarady. Bılikke endi kelgender osyndaı ashyq formatqa beıimdelýi kerek. Siz bılik ókilin "jastarmen kezdesýge shaqyrdyńyz" delik. Ol mindetti túrde sizdermen kezdesýge shyǵýy kerek. Óıtkeni, sizder saılaýshylarsyz. Erteń "bul adam kezdesýge kelmedi" dep jazasyzdar. Sóıtip, ol sizdermen kezdesip, sóılesýge májbúr bolady. Osylaı jańa mádenıet qalyptasady"

Berik Ábdiǵalıulynyń málimdeýinshe, búgingi kúnge deıin depýtattar partııa atynan saılandy. Endigi ýaqytta Májilis depýtattarynyń 30 paıyzyn tikeleı qazaqstandyqtar saılaıtyn bolady.

"Endi 30 shaqty depýtatymyz Májiliste táýelsiz depýtat bolady. Ony halyq tikeleı saılaǵannan keıin ol ózine artylǵan jaýapkershilikti sezinedi. Eger ol sizdiń kóńilińizden shyqpasa, -1 saılaýshyny joǵaltady. Sondyqtan ol mindetti túrde kezdesýge keledi. Mine, osylaısha múlde jańa format qalyptasady. Dál qazir barlyǵy partııanyń deńgeıinde ǵoı. Partııamen kelgenderdiń kóbisi myqty, bilikti mamandar. Biraq, myna "jarııa saıasat" deımiz ǵoı. Olar oǵan úırenbegen. Ol óziniń naqty jumysyn bilýi múmkin. Biraq ıntervıý, suhbat, kezdesýlerde oǵan neshe túrli suraqtar qoıylǵandyqtan, ol onyń bárine jaýap berýge qysylady. Sebebi, belgili bir sheńberden shyqpaǵan. "Men onyń bárin qaıdan bileıin" degendeı. Sondaı nárselerdi aıtýy múmkin"

Depýtattyń aıtýynsha, bizdegi bılik ókilderi tek óziniń mamandyǵy boıynsha sóıleskisi keledi. 

"Men ózim burynnan saıasat salasynda júrgesin maǵan ońaı. Men kelemin de kezdese beremin, biletinimdi aıtamyn, bilmeıtinimdi bilmeımin dep aıtamyn. Mundaı ashyqtyqqa, jarııalyqqa men úırengenmin. Bılikte ondaı adamdar asa kóp emes. Óıtkeni, olardyń kóbisi ár salanyń mamany, sondyqtan tek óziniń mamandyǵy boıynsha ǵana sóıleskisi keledi. Tek mamandyǵy boıynsha ǵana suhbat alsańyz, qýana-qýana suhbat beredi. Dáriger densaýlyq máselesin tańnan keshke deıin aıtýǵa daıyn, tek basqa máselelerdi surama deıdi. Sol sııaqty zańger de, aýyl sharýashylyǵy da óz salasynyń mamandary. Bylaı qarasańyz, ondaı mamandar da qajet. Óıtkeni, mysaly men densaýlyq salasy boıynsha kóp nárseni túsinbeýim múmkin. Belgili bir máseleler bolsa, baramyn da sol áriptesterime aıtamyn. Sol sııaqty mamandar árıne kerek. Degenmen de, olarǵa da talapty kúsheıtý kerek. Ashyqtyq, jarııa saıasat máselesi qolǵa alynýy tıis. Depýtat boldy ma, aqyry  saıasatker bolýy kerek"

Qoǵamǵa barynsha ashyq bolý máselesimen bılik ókilderi aqyryndap aınalysyp jatyr...

"Kelgenimizge bir jyl ǵana boldy ǵoı. Meniń oıymsha, naǵyz ózgerister endi oryn alady. Óıtkeni, jańa zańdar qabyldaımyz. Qazirgi bıliktegiler tek tájirıbe jınaýy kerek. Al bolashaq depýtattar qoǵammen barynsha ashyq bolýǵa mindetti bolady. Memleket basshysy atap ótkendeı, ákimderdiń ózderi de, tipti oblys ákimi bolsyn, qala, aýdan, aýyl ákimi bolsyn tek qana fýnkıonal emes endigári saıasatker bolýy tıis. Túrli máselelerdi saıası deńgeıde túsindire alatyn, halyqpen kezdesip, ashyq áńgimelese alatyndaı tulǵa bolýy kerek. Bul zamannyń, jalpy qoǵamnyń talaby"

 

30 JYL ÓTTI. JASTAR ELIKTEITIN TULǴALARDY TARIH SAHNASYNA NEGE ShYǴARA  ALMADYQ?  

"Jastar elikteıtin tulǵalardyń bolmaýy degende, jastardy qazir qandaı qundylyqtar  mazalaıdy? Másele osyda. Mysaly, eger jastardy qazir saıası qundylyqtar qyzyqtyrsa, shyn máninde ol jaǵynan elikteıtin tulǵalarymyz óte az. Biraq sonymen qatar jastardyń arasynda basqa da qundylyqtar bar. Sport, ǵylym, bilim salasy bolsyn. Árbir salada bizdiń myqtylarymyz bar. Biraq dál osy saıasatqa kelgende, ókinishke qaraı jastardyń qundylyǵyn aqtaı alatyn, soǵan saı keletin tulǵalar óte az bolyp tur... 30 jyldyq saıasat bizge mundaı múmkindikter bermedi. Bizde jabyq saıasat boldy, ashyqtyq bolmady. Tek qana eki tańdaý - ne bılikti maqtaısyń, ne múlde úndemeısiń..."

Onyń aıtýynsha, bılikti jamandadyń ba? Seniń sharýań bitti. Endi ne shetelge qashyp ketýiń kerek, ne bolmasa jumyssyz qalasyń.

"Ókinishke qaraı, bizde osy kúnge deıin naǵyz shynaıy saıası kúres bolmady. Shynyn aıtsaq, elden ketip, syrtta júrgen saıasatkerler de kezinde ýlap-shýlap edi. Tipti olardyń ózi qazirgi jastarǵa qyzyq bolmaı qaldy. Kerisinshe qazir jastardyń arasynan jańa tulǵalar shyǵyp jatyr. Naǵyz kúresker jastar ósip keledi. Jastar qandaı qundylyqtardy baǵalaıdy? Eń birinshi - adaldyq. Jastar eliktegisi keletin saıası tulǵa adal bolsa, qaıratker bolsa, kúresker bolsa, qyzmette júrip qarajatty, jeke basty oılamasa - sol naǵyz úlgi alýǵa bolatyn kýmır bolmaq. Mine, bizdiń jastar sondaı tulǵalarǵa zárý... Ondaılar múldem joq demeımin, bıliktiń ózinde, bılikten ketkenderdiń arasynda ondaı tulǵalar bar"

Onyń aıtýynsha, bizdiń qoǵam rýhanı baı, kózi ashyq, kókiregi oıaý, namysshyl, óziniń batyrlyq fenomeni bar naǵyz ult tulǵalaryna zárý...

"Eger kúnderdiń kúninde bir tulǵa kelip, biraz shyndyqty esh búkpesiz aıtyp shyqsa, bári oǵan qol shapalaqtap, kókke kótere bastaıdy. "Ooo, mine naǵyz batyr" dep. Bizdiń qoǵam naǵyz batyrdy ańsaıdy. Elim dep emirengen shyn batyrlarǵa zárýmiz. Alaıda, ol belgili bir nárseni durys aıtty ma, burys aıtty ma? Ol jaǵyn qarastyrmaımyz. Áıteýir batyr deımiz. Jekpe-jekke shyqqan sııaqty ǵoı. Biraq "batyrlardyń kózi soqyr" deıdi ǵoı, aıtatynyń aıtyp alady da, shyn máninde saıasat múlde bólek ekenin eskermeıdi. Myna máselelerdi sheshý kerek dep talap etedi. Mysaly, bizde "óı anaý kórshiler soǵysyp jatyr. Biz de soǵysaıyq. Biz qazir baryp, bárin qyramyz. Bári bizden qorqady" deıdi. Bylaı qarasańyz, shyn máninde bul batyrlyq. Alaıda shyndyqqa týra qarasaq, bizde olardy rasymen jeńetindeı kúsh bar ma?"

Árıne, mundaı nárselerdi kóterip, aıta bilgen jigitterdiki "batyrlyq". Biz olardy syılaımyz.

"Biraq, shyndyqqa týra qarap jaýap bereıikshi. Biz shyn máninde, qazir anda baryp soǵysa alamyz ba?  Áskerimizdiń túri bolsa anaý, anaý jarylyp jatyr, mynaý jarylyp jatyr. Keshegi "Qańdy qańtarda" qorǵaı almady ǵoı. Sondyqtan, árıne batyrlyqtyń bolǵany durys. Biraq, endigi kezekte danalyq, aqyl, rýh - osynyń bári birge júrýi kerek. Al dál qazir biz "joq soǵyspaımyz, soǵysyp keregi joq" desek, "Eee, sender qorqaqsyńdar, sender satqynsyńdar, biz soǵysamyz" dep shyǵady. Sóıtip soǵysamyz dep júrip, Ýkraına jarty jerin joǵaltyp aldy. "Biz sondaımyz, sondaımyz" dep. Ony eshkim joqqa shyǵarmaıdy. Ýkraınadaǵy saıasatkerlerdiń bul óreskel qateligin urpaqtary endi keshire me, keshirmeı me? Ol jaǵy endi belgisiz. Bul Ýkraınanyń búgin emes, buryn jasaǵan qatelikteri ǵoı... Qatty qatelesti"

Saıasatkerdiń saraptaýynsha, Ýkraına eshkimmen soǵyspaı qaıta ýkraın tilin, mádenıetin damyta berýi kerek edi.

"Kezinde Grýzııada Saakashvılı de, Reseımen soǵysamyn dep barmaǵyn tistep qaldy. Aıtyp otyrmyn ǵoı, kim ne dese de, Reseıden óte saq bolý kerek. Eń bastysy, elimiz básekege qabiletti bolatyndaı óz-ózimizdi damytaıyq, rýhymyzdy damytý kerek. Árıne, batyrlyq qasıetimiz bolýy kerek, biraq ony basqa jaǵynan kórsetý kerek. Álemdi bilimimizben, biliktiligimizben jeńeıik. Máselen, Dımashymyz bar, ol jeńip jatyr. Imanbegimiz bar, ol da jeńip jatyr. Sol sııaqty azamattarymyz qanshama. Jeńip jatqan sportshylarymyz da jeterlik. Endi ǵylym jaǵynan jeńeıik, ekonomıka jaǵynan jeńeıik. Mysaly, bári bizge qyzyǵyp, "má, sender ekonomıkadan myqtysyńdar" dese jaqsy emes pe? Kip-kishkentaı elder ekonomıkalyq jetistikterge jetip, álemdi moıyndatyp jatyr ǵoı. Bizdiń shyǵarǵan mashınalarymyz, telefondarymyz, kompıýterlerimiz búkil álemdi jaýlasa, sol emes pe bizdiń jeńisimiz? Tehnokrat elge aınalý kerek. Úndistannyń ózi IT salasyn qolǵa alyp, búkil álemdi ózine qaratty. Bylaı qarasańyz kedeı el, halyq sany kóp deımiz..."

Tipti kishkentaı-kishkentaı elderdiń ózi álemdi bılep-tóstep otyr...

"Japonııanyń ózi anaý robototehnıkasymen, jańa tehnologııalarymen tań qaldyrsa, Mark ýkerberg Feısbýkti shyǵaryp búkil álemdi moıyndatty. Bylaı qarasańyz, ol da bir adam ǵoı. Feısbýkti shyǵardy, nátıjesinde onyń bıýdjeti bizdiń Qazaqstannyń bıýdjetinen asyp túsip otyr. Bizdiń de aramyzdan sondaı myqty ınjenerler, programmıster, tehnokrattar shyqsa, álemdi bılep alý degenimiz osy ǵoı. Orystardan da shyǵyp jatyr, olar da qalyspaı VKontakte, Telegram, InDriver syndy qosymshalardy shyǵaryp jatyr emes pe. Sol sııaqty qosymshalardy biz de shyǵaryp, álemdi bılep jatsaq, mine osy arqyly olardy jeńýimizge bolady. Ekonomıkamyzben, aqylymyzben qarataıyq. Dımash syndy jastarymyz kóp bolǵan saıyn myqty elge aınalamyz. Bilektiń kúshi emes naǵyz bilimniń zamany keldi. Bizge dál qazir osy kerek. "Qyramyz, joıamyz» degen batyrlyqtyń keregi joq"

Men olardyń batyrlyǵyn moıyndaımyn. Biraq, men olarmen kelispeımin. Biz myqty bolsaq, batyrlyǵymyzdy basqa jaǵynan kórsetýimiz kerek...

"Bizde shyn máninde aǵa býyn men jastar arasyndaǵy qundylyqtar sáıkes kelmeıdi. Osyndaı ótpeli zamanda sáıkes kelmeýshilik bar. Óıtkeni, jastar qazir batyrlyqty talap etedi, adaldyqty talap etedi. Al úlken kisilerdiń arasynan ondaı qasıetter az tabylady. Múlde joq demeımin, «Qańtar oqıǵasy» kezinde shynynda da, keıbir óńirlerde óz moınyna jaýapkershilikti alyp, jastardyń aldyna shyǵyp, aqyldaryn aıtyp, sózben toqtatqan aǵalarymyz boldy. Mynaý Mańǵystaýda, Oral jaqta, Qaraǵandyda t.b. qalalarda úlken kisiler ózderine artylǵan jaýapkershilikti sezine bildi. Al myna Almaty kerisinshe sıpatta oryn aldy. Naǵyz bizdiń zııaly qaýym ókilderi shoǵyrlanǵan jerde jastar tyńdaıtyn tulǵalar bolmady. Jalpy saıası kúres endi bastaldy. Erteń shynaıy saılaýlar oryn alyp, tarıh sahnasyna jańa tulǵalar shyǵady. Meıli ol saılaýda jeńsin, jeńbesin, biraq, aǵa býyn ókilderi bar, jastar bar barlyǵy qoǵamdaǵy búkil máseleni kóterip, ǵalamtordan, teledıdardan sóıleýi kerek"

Onyń aıtýynsha, saılaýǵa túsken úmitkerler Habar, Qazaqstan, KTK syndy telekanaldarǵa qoryqpaı shyǵyp, ózekti máselelerdi kóterýleri kerek.

"Olardy barlyǵy kórýi kerek. Sonda ǵana qoǵam olardy tanı bastaıdy. Iá, buryn olarǵa sóz sóıletpeıtin. Habar, Qazaqstan tipti... Basqa kanaldardy aıtpaǵanda... Olar eldiń arasynda júrdi. Sóz bostandyǵy deımiz ǵoı. Olardyń aıtqan sózin jastar uıyp tyńdap, qoldaýy úshin naǵyz ult tulǵalaryn qoǵamǵa kóbirek shyǵarýymyz kerek. Olardyń boıynda batyrlyǵy da, danalyǵy da bolǵan jón. Úlkendi qurmettep, kishige izet bildirse -  ol danalyǵy, ómirdi kórgen, tájirıbesi bar, óziniń ómirlik jetistigi bar... Mine, osyndaı óziniń qarapaıym sózimen barlyǵyn ózine qarata alatyn sondaı uly tulǵalarymyz tarıh sahnasyna kóbirek shyǵýy kerek" 

Bizde qazir zııaly qaýym ókilderi emes krımınalıtet ókilderi qaptap ketti...

"Jastar olardy tyńdaıdy. Otyr dese otyrady, tur dese turady. Ókinishke qaraı... Óıtkeni, olar avtorıtet, ómirde osylaı jetistikke jetip, sony jastarǵa úlgi-ónege retinde kórsetýde. Kerisinshe ulttyq qundylyqtarymyzdy nasıhattaıtyn naǵyz el aǵalaryn izdep, taýyp, solardy tarıh sahnasyna teledıdar, ınternet arqyly kóbirek shyǵarýymyz kerek. Bizdegi tulǵalardyń kóbi sóıleı alady. Óz pikirlerin bildire alady. Tek mynaý 30 jylda saıası júıeniń saldarynan qaımyǵyp, bir jaǵynan qyzyǵýshylyqtary toqtap "eı báribir sóıletpeıdi, men kimge kerekpin" dep bári ishteı kúıinip, qoldaryn bir siltep jiberdi emes pe..."

Syn saǵatta el múddesin qorǵaıtyn myqty tulǵalar aýadaı qajet...

" Óıtkeni, Qudaı saqtasyn erteń taǵy da halyq narazylyqqa shyǵyp jatsa, sondaı bir uıymdasqan túrde halyqtyń muńyń jetkizetin senimdi tulǵalar bolmasa, ol qaıtadan mynadaı qaqtyǵystarǵa ákelýi múmkin. Sózge toqtaıtyn halyqpyz ǵoı. Sol sózdi aıtatyn tulǵalar halyqqa jol siltep, alda júrýi kerek qoı. Al mundaı jandardy óz aramyzdan izdep júrip shyǵarýymyz kerek, qoǵamǵa tanystyrýymyz kerek. Ondaı tulǵalar osyndaı bir ótpeli kezeńde synalady, aldaǵy ýaqytta kóp shyǵady. Ózine jaýapkershilik alǵan tulǵalar, ulttyń bolashaǵyna jaýapkershilik alǵan tulǵalar - Ahmet Baıtursynuly, Álıhan Bókeıhan, Abaılar... Olar  jáı ǵana óleń jazyp emes, ózderiniń jaýapkershiligin sezinip, osy "ultyma qalaı paıdamdy tıgizsem eken?" dep ǵumyr keshti... Qazir de osyndaı tulǵalar shyǵýy kerek"

Mundaı tulǵalardyń shyǵýyna saıası kúres sebep bolady, syn saǵatta bári synalady...

"Saıası kúres jyldan-jylǵa kúsheıe beredi. Qazir endi Memleket basshysy saıası ózgerister jasap jatyr ǵoı. Erteń arty qalaı bolady eken? - dep ýaıymdaısyń... Aman-esen, bári turaqty bolsa eken dep. Qazir "Qańtar oqıǵasy" kezinde qýdalanǵan azamattardy úılerine qaıtarý jumystary júrgizilip jatyr. Biraq, ol kúres áli de bolady. Sol kezde mynaý aq pen qara aralasqan alasapyran zamanda osyndaı tulǵalar shyǵa bastaıdy. Ol mindetti túrde qazirgi kórip júrgen azamattar bolmaýy múmkin.  Endigi tulǵalar halyqtyń ishinen shyǵady. Eń bastysy, olar óziniń eńbegimen, adaldyǵymen, minezimen halyqtyń senimin aqtaıtyn naǵyz tulǵalar bolady. Keshegi Alash tarıh sahnasyna shyqqan kezde kúrdeli zaman boldy, sondyqtan sondaı tulǵalar shyqty, bizde jáıbaraqat, bári jaqsy kezde ondaı adamdar joǵalyp qalady... Ondaı tulǵalar qazir bolmasa da, keıin mindetti túrde shyǵady"

Qazaq halqy ondaı uly tulǵalardy óz arasynan shyǵarady, bul tabıǵı úrdis...

Aldaǵy ýaqytta óz moıyndaryna jaýapkershilik arqalaǵan rýhanı kósemder shyǵady. Eń bastysy, bizdiń qoǵam olardy durys tanyp, qoldaý kórsetýi tıis. Sondaı tulǵalardy shyǵara alsaq, ulttyń da bolashaǵy qalyptasady. Bizde endi kósemder ár túrli saladan shyǵyp jatyr ǵoı. Din salasynda, til salasynda t.b. Osylardyń bárin biriktiretin tulǵalar kerek. Sondyqtan saıası kúres shıelenisken saıyn sondaı tulǵalar alǵa shyǵyp, iriktele bastaıdy. Óıtkeni, qazir biz ótpeli zamandamyz. Mynaý Konstıtýııadaǵy zańdarǵa ózgerister engizip jatyrmyz. Endi árıne bunyń bári birden nátıje bermeıdi. Saıası kúres kúsheıgen saıyn ony toqtatý qıyn bolady. Memleket basshysy jol ashyp, múmkinshilik berip jatyr. Partııalar tirkeledi, olardyń barlyǵy erteń saılaýǵa túsedi, basqa tulǵalar saılaýǵa túsedi, biraz jańa tulǵalar qalyptastady. Bári alda. Aıtqandaryńyzdyń bári durys. Osyndaı suraqtardy qoıý kerek. Osyndaı máselelerdi kóterý kerek. Suranys bolǵan saıyn usynys ta bolady. Eger suranys bolmasa ondaı da bolmaıdy. Al sol suranysty qalyptastyrý kerek. Ony qalyptastyratyn ózderińiz sııaqty azamattar. Kóbisi sony sezip júrse de bilmeýi múmkin... Solarǵa naqtylap ne kerek ekenin aıtyp biriktirýshi kúsh bolýymyz kerek".

 

Áńgimelesken Zarına ÁShIRBEK,

"Adyrna" ulttyq portaly 

Pikirler