Aýdandyq gazetten – Armenııaǵa!
Jer ıiskemes etegi,
Jolǵa shyqsa – jetedi.
Ishken asyn qoıa sap,
Issaparǵa ketedi.
(Jýrnalıstik folklordan)
Oqýǵa túsý úshin emtıhan tapsyryp júrgen kezimiz. Túrli-túrli talapkerler... Solardyń ishinde tompıyp, bir qoltoqpaqtaı ǵana kishkentaı bala júr. Boıy bar ǵoı, kúndiz-túni kitap kemirip, synaqqa ázirlenip, sereńdep júrgen jigitterdiń belinen keledi. Ádepkide ony abıtýrıentterdiń biriniń inisi shyǵar dep oıladyq. Jo-o-oq, olaı bolmaı shyqty. Bul bala bireý-mireýge ini bolǵysy kep turǵan adamǵa uqsamaıdy. Ózi shıraq ári shaqar. E-e, mektepti qatarlastarynan erte bitirgen výnderkınd shyǵar... Bul oıymyz da teriske shyqty. Óz mezgilimen, óz jónimen jetilip kele jatqan bala kórinedi. Almatyda týypty. Shymkentte ósipti. Sodan shyǵar, bizge qaraǵanda tektileý ári eptileý kórindi.
Oqýǵa túsken soń da onyń birqatar artyqshylyqtaryn baıqaı bastadyq. Oryssha bulbuldaı saıraıdy eken. Antıkalyq dáýir ádebıetinen sabaq beretin Galına Morozova ol sóılese, meıirlenip tyńdaıdy da otyrady. Ol ol ma, kýrstasymyzdyń turqy shaǵyn bolǵanymen, denesi shymyr eken. Ózin balasynyp, julqa kótergen eńgezerdeı jigitterdiń bireýin lezde basynan asyryp laqtyryp jiberdi. Tipti qandaı tásil qoldanǵanyn da ańǵara almaı qaldyq. Qursyn, pálede nemiz bar, sosyn saq júretin boldyq. Qımylyna kóz ilespeıdi. Fýtboldy keremet oınaıdy eken. Ýnıversıtettiń qurama komandasyna únemi abyroı áperetin sportshy retinde tanyldy.
Ózimiz qalaǵan mamandyqqa beıimdiligi de eshkimnen kem emes. Stýdent kezinen-aq maqalalary úlkendi-kishili gazetterde jarııalana bastady. Ómirden óz jolyn tapqan keıipkerimiz Ǵalymjan Meldeshov qatardaǵy tilshiden Qazaq radıosynyń dırektoryna deıingi jemisti joldan ótti.
Jýrfakty bitirgen soń, «Lenınshil jasqa» qyzmetke qabyldandy. Munda qulashyn keń jazyp, kósile alǵan joq. Óıtkeni, tórt-bes aıdan keıin otbasylyq jaǵdaıyna baılanysty elge qaıtýyna týra keldi. Shymkent oblysyndaǵy Bógen aýdandyq «Kommýnızm tańy» gazetiniń jaýapty hatshysy bolyp bekitildi. Jastar basylymynyń sekretarıatynda shyńdalǵan jas jýrnalıst bul jumysty úıirip áketti. Árıne, «Lenınshil jastan» keıin aýdandyq basylymǵa kelý kemeden túsip, qaıyqqa mingenmen birdeı. Biraq arqaly aqyn, júırik jýrnalıst Narmahan Begalıev ózi basqaratyn aqparat quralynda shyǵarmashylyq ahýal qalyptastyrǵan eken. Búginge deıin sol «Ordabasy ottarynyń» tizginin ustap otyrǵan Nar-aǵań buǵan kóp nárse úıretti. Jas áriptesi oǵan da unady. Qaı iske de beıim, tynymsyz Ǵalymjan kóp uzamaı redaktordyń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy.
1988 jylǵy 7 jeltoqsanda Armenııada alapat jer silkinisi bolǵany barshaǵa málim. Spıtak, Lenınakan, Kırovakan qalalary túgelge jýyq qırap qaldy. Odaqtyq televıdenıe men radıo dúrkin-dúrkin habar berip jatty. Ǵalymjan bas redaktoryna kirip, oqıǵa ornyna baryp, reportaj berý úshin ruqsat surady. Sol baıaǵy «Lenınshil jastyń» dástúri. Redaktory ne desin?! Sonaý Armenııadaǵy aýyr ahýaldy egjeı-tegjeıli jazý aýdandyq gazettiń mindetine múlde kirmeıdi. TASS pen KazTAG-tyń materıaldary negizinde shaǵyn aqparat berip otyrsa da jetkilikti. Onyń ústine, bul – qaýipti sapar. Qıraǵan ǵımarattardyń arasynda júrip, málimet jınaý ońaı emes. Qazirgideı uıaly telefonnyń elesi de joq zaman. Saparǵa ketken tilshińniń qaıda baryp, qaıda qonyp júrgenin bir qudaıdyń ózi biledi. Jer silkinisi qaıtalanýy da múmkin. Al jibermeıin dese, bul bala julqynyp tur. Kózi jarq-jurq etedi. Myna irgedegi «Aqdalaǵa» baryp keletin adamdaı saqadaı-saı daıyn otyr. Erteń júreginde jyltyldaǵan otyn óshirip alyp júrmeımiz be?
Redaktor táýekelge bel baılady. «Men qarsy emespin, aınalaıyn. Tek áke-shesheń buǵan qalaı qaraıdy?». «Men óz jolymmen júrip úırengem, aǵa». «Á, onda bara ǵoı, qujattaryńdy ázirle». Sodan Arys qalasynan poıyzǵa minip, Máskeýge tartty. Tóte jol joq. Odan ári Erevanǵa jetkizetin «Drýjba» poıyzyna otyrdy. Zilzalaǵa ushyraǵan qalalardyń bári de jol boıynda ornalasqan eken. Qırap jatyr. Jurt shybynsha qyrylǵan. Ásem ǵımarattar úıindige aınalǵan. Alapat apatty kózimen kórgen aýdan basshysynyń shashy bir túnde aǵaryp ketipti. Avstrııadan, Germanııadan jedel jetken qutqarýshylar jermen-jeksen bolǵan úılerdiń astynda qalǵandardy arshyp alyp jatty. Poıyz úsh kúndik joldy bes jarym táýlik júrdi. Óıtkeni jańaǵy qalalardyń árqaısysynda tórt-bes saǵattan aıaldaıdy. Sol sátte bul jurtpen sóılesedi. Jol ústinde jýrnalısterdi kóp ushyrastyra qoıǵan joq. Jalpy, sol joly Armenııaǵa Ǵalymjannan basqa qazaq tilinde jazatyn bir ǵana jýrnalıst bardy. Ol – «Soıalıstik Qazaqstan» gazetiniń qyzmetkeri Qaınar Oljaı. Biraq ekeýi sapar barysynda bir-birine jolyǵa almady.
Ǵalymjan sol joly Erevanda, Armenııa komsomoly Ortalyq Komıtetiniń zilzalaǵa baılanysty ótkizip jatqan májilisine tap bolady. Tórt-bes jýrnalıspen birge jıynǵa bul da qatysady. «Mynaý neǵyp júrgen adam?» degendeı bári qońyrqaı júzdi qazaq jigitine nazar aýdarypty. «Men sizderdiń aýyr qaıǵylaryńyzǵa ortaqtasyp, kóńil aıtý úshin, bastaryńyzǵa túsken ahýal jóninde óz halqyma baıandap berý úshin keldim», – degen jer túbindegi aýdandyq gazettiń tilshisine armıandar qatty rıza bolypty. Búkil Keńes Odaǵy boıynsha arnaıy kelgen jalǵyz aýdandyq gazettiń ókili bolsa, qýanbaǵanda qaıtedi?!
Ǵalymjan Armenııada segiz kún boldy. Úı-kúıinen, aǵaıyn-týysynan aırylǵan armıandar qaqaǵan qysta dalada jatty. Solar kórgen beınetti jýrnalıst te birge kórdi. Vokzalda túnedi, jeldiń ótinde júrdi. Jergilikti gazettiń fototilshisimen tanysyp alǵan-dy. Sol jigit bir jolyqqanda qushaq-qushaq sýret berdi. Munda jer silkinisinen bergi ahýaldyń bári kórsetilgen eken. Osynyń bárin Ǵalymjan tıimdi paıdalandy. Aldymen ózi qyzmet istegen «Lenınshil jasqa» arnaıy reportaj joldady. Sol joly óz ókilin jiberýge múmkindigi bolmaǵan jastar basylymy burynǵy tilshisiniń maqalalaryn qýana-qýana basady. Aýdan ortalyǵy – Temirlanǵa qaıtyp oralǵannan keıin óz gazetine júrekterdi jaralaǵan zilzala týraly maqalalar serııasyn jarııalady. Aýdandyq gazettiń reıtıngi kúrt artty. Bálkim, sonyń áseri shyǵar, Shymkent oblystyq «Ońtústik Qazaqstan» gazeti muny qyzmetke shaqyrdy. Bir jyl óter-ótpeste «Lenınshil jastaǵy» tileýlesteri qaıyra qolqa saldy. Sóıtip, Armenııadaǵy zilzala jónindegi reportajdarynyń arqasynda keńirek tanylyp, óz úıirin qaıta tapty.
Sabazdy qorǵaǵan sarbaz
Táýekelge bekingen,
Toqtatpaýdy ótingen.
Zilzalada shyńdalyp,
Bir salada jetilgen.
(Jýrnalıstik folklordan)
«Lenınshil jasta» úsh bas redaktordyń tusynda qyzmet istedi. Ýálıhan Qalıjan erkindikke baýlydy, Nurtóre Júsip shyǵarmashylyǵyn janydy, Tórehan Danııarov naryqqa beıimdedi. Gazettiń búkil bóliminde qyzmet istedi. Aýyl sharýashylyǵy, ekonomıka, saıasat, quqyq, sport bólimderiniń meńgerýshisi boldy. Jarııalylyqtyń lebi esip, elimiz egemendikke umtylyp, komsomol jańa úlgidegi Jastar odaǵyna, «Lenınshil jas» «Jas alashqa» aınaldy. Baıqońyrdan alǵashqy ǵaryshkerdiń ushqanyna oraı qupııa ǵaryshaılaq jýrnalısterge qaqpasyn ashqan kezde, Ǵalymjan sol topqa ilesti.
Múmkindigi mol, bedeli bıik «Jas alashtyń» tilshisi retinde qııanat kórgen talaı adamnyń taǵdyryna arasha tústi. Sonyń biri – zańger Sabaz Nurahanov. Ol Jambyl oblysyndaǵy Qarataý qalalyq ishki ister bóliminiń bastyǵy qyzmetinen shettetilgen soń, ádildik izdep, óziniń mınıstrligine shaǵynady. Prokýratýra organdaryna júginedi. Parlamentke, Joǵarǵy Keńeske saýyn aıtady. Aqyry, eshqaısysy jedel qozǵala qoımaǵan soń, salyp uryp, «Jas alashtyń» redakııasyna keledi. Ýálıhan Qalıjan istiń anyq-qanyǵyn aıqyndaýdy Ǵalymjan Meldeshovke tapsyrady. Ol aldymen Jambyl oblysyna issaparǵa baryp, jarty aı boıy jýrnalıstik zertteý júrgizedi. Óńirdegi ishki ister jáne prokýratýra organdary qyzmetkerlerimen sóılesedi. Sabaz Nurahanovpen birge jumys istegen adamdardyń áńgimesine qulaq qoıady. Ilgeride keıipkeri qyzmet atqarǵan Shý jáne Lýgovoı aýdandaryna barady. Osynyń bárin saralaı kelip, Sabaz Nurahanov týrashyldyǵynan taýyp, naqaqtan kúıip otyr degen qorytyndy jasaıdy. Biraq zańnyń qaltarys-bultarystaryn jetik biletin ishki ister qyzmetiniń basshylarymen taıtalasqa túsý úshin bul qorytyndy jetkiliksiz edi. Sodan jatpaı-turmaı, zańnama men erejelerdiń bárin súzip shyqty. Kún saıyn bilikti mamandardan keńes aldy. Keıipkeriniń basynda bolǵan jaǵdaıdyń ár sátin oı eleginen ótkizdi. Kánigi qorǵaýshy sekildi kitap aqtaryp, on oılanyp, toǵyz tolǵandy. Dıktofonǵa jazyp alǵan áńgimelerin júz qaıtara tyńdaǵan shyǵar. Salystyrady, taldaıdy, túıindeıdi. Qaıshylyq pen sáıkessizdik baıqalyp turǵan tustarǵa qaıta úńiledi. Nazar aýdararlyq árbir faktini muqııat tekseredi. Aqyry, «Jas alashtyń» eki betin jaılaǵan «Qýdalaý» degen maqalasy basyldy. Sol maqalanyń dúmpýi kúshti boldy. Osy ýaqytqa deıin ári-sári bolyp kelgen máseleniń bári qaıtadan qozǵaldy.
Tarazda búkil oblysty dúrliktirgen sot májilisi ótti. Ǵalymjan sol sotqa arnaıy baryp qatysty. Sabaz Nurahanov sot jıyny bastalar aldynda zalda maqalanyń avtory qatysyp otyrǵanyn, oǵan saýal qoıýǵa bolatynyn eskertti. Alaıda tas túıin daıyndalǵan tegeýrindi tilshige suraq berýge eshkim bata almady. Óıtkeni, «Qýdalaýdyń» avtorynyń gazettegi dálel-dáıekteri kánigi zańgerdiń tujyrymyndaı bop shyqqan edi.
Sot Sabaz Nurahanovtyń is-áreketin tolyq aqtady. Onyń jumyssyz qalǵan ýaqytyndaǵy búkil shyǵyny óteletin boldy. Al ózi burynǵy qyzmetine qaıtyp oraldy. Tek Qarataýǵa barmady demesek, Jańatas qalalyq ishki ister bóliminiń bastyǵy bolyp taǵaıyndaldy. «Jas alashtyń» sharapatyn kórgen Sabaz aǵa munymen de toqtamady. Keıin Jambyl qalalyq ishki ister bóliminiń bastyǵy, oblystyq ishki ister basqarmasy bastyǵynyń orynbasary qyzmetin atqardy. Qazir demalysta. Almaty qalasynda turady. Osylaısha saqshy Sabazdyń taǵdyry tartysqa túsken kezde jýrnalıster armııasynyń bir sarbazy qorǵan boldy. Sebebi, onyń da artynda súıeý bolar qamaly bar-dy. Ol – jasyndaı jarqyldaǵan «Jas alash» edi. Jýrnalıst pen keıipker bertinge deıin bir-birimen úzbeı habar alysyp turdy.
Tabıǵatynan táýekelshil ekenin aıttyq. Jas kúninen ekstremaldy jýrnalıstıkaǵa beıimdeldi. Bir qyzyqty derek qulaǵyna shalynsa, qol qýsyryp otyra almaıdy. Aıaq astynan saparǵa shyǵyp kete beredi. Birde «Jas alashtaǵy» jumys bólmesinde otyrǵanda, telefon shyldyrady. Tutqany kóterse, qazaq qyzy sonaý Fınlıandııadan ún qatyp tur. Kompozıtorlar odaǵymen shatastyrypty. Mýzykaǵa áýestigi bar eken. Telefon shalǵan jeri qazaq basylymy ekenin estigende, esi kete qýanady. Lenıngradta oqyp júrgende, fın jigitine turmysqa shyǵypty. Hamına degen qalada turady. Jaǵdaıy jaqsy, múmkindigi mol. Tek el men jerdi ábden saǵynǵan. Sol qyz aqyry bizdiń keıipkerimizdi Fınlıandııaǵa qonaqqa shaqyrady. Mundaı sapardan bas tartsa, Ǵalymjan bola ma?! Helsınkı qaıdasyń dep tartyp otyrady. Joq, toqtaı turyńyz, ol kezde birden tartyp turý ońaı emes edi. Máskeýdegi elshilikke basyń baılaýly. Mazańdy maı ishkendeı qylatyn vıza máselesin myń bolǵyr álgi Sholpannyń ózi rettep beredi. Tipti barý-qaıtý jolyńdy da ózim tóleımin degen eken, Ońtústiktiń ór minezdi jigiti buǵan kónbepti. Qarjy-qarajatyn ózi tapty. Onyń biraz bóligin redakııa moınyna aldy. Mashaqaty kóp eken dep barmaı-aq qoıýǵa bolar edi. Biraq aıtylǵan sóz – atylǵan oq! Sóıtip, bir qarasa... Fınlıandııada júr.
Bir kezdegi almatylyq arý Sholpan Heınonen kúıli turatyn kórinedi. Arnaıy kelgen jýrnalıst inisin jik-japar bop kútedi. «Qonaq úıge jibersem, qazaqtyǵym qaısy?» – dep, keń páterinen bir bólme daıyndap qoıypty. Ǵalymjannyń fın jezdesi Seppo ápshesinen ótken aqkóńil eken. Úı ishinde qos perzenti – Arı men Lında quldyrańdap oınap júr. Jýrnalıst osylaısha taǵdyr aıdap, jatqa ketken qazaq qyzynyń turmysymen tanysyp qaıtty. Tek sol taqyrypty ǵana qaýzamaı, fın eliniń tynys-tirshiligi týraly aýqymdy maqala jazdy.
Jýrnalıstiń bári birdeı osyndaı táýekelge bara alar ma edi? Qaıdam...
Gazet ishindegi gazet
Tebise de biledi,
Kelise de biledi.
«Jas alashta» jadyrap,
«Túrkistanda» túledi!
(Jýrnalıstik folklordan)
«Jas alashtaǵy» jıǵan-tergeni keıingi qyzmetterinde de kádege asty. Baı tarıhy, berik dástúri bar basylymda kún saıyn jańa ıdeıalar jańǵyryp jatatyn. Nurtóre Júsip bas redaktor bop júrgende, 1 sáýir – kúlki kúnine arnap materıaldar toptamasyn ázirlegeni esinde. Alǵashqy betke gazet tilshisi Berik Beısenulynyń skafandr kıgen sýreti jarııalandy. Ǵaryshqa tuńǵysh qazaq jýrnalısi ushypty! Túr-tulǵasy, ásirese kózi men murty Talǵat Musabaevqa uqsaıtyn Berik eki orys ǵaryshkerdiń ortasynda jymyńdap otyr. Senbesińe qoımaıdy. Ony aıtasyń, «Jas alashtyń» sý jańa «ǵaryshkeriniń» sýretiniń qasynda onyń maqalasy qosa berilgen. Bas redaktordyń ózi jazǵan «Ǵaryshtan hat» janyńdy egiltedi. Berik bul saparǵa kóp jyl daıyndalypty. Jurtqa jarııalaýǵa erterek bolǵan soń aspandy ańsaǵan bala eshkimge eshteńe deı almapty-mys. Tipti týǵan-týystar da bilmeı qalǵan. Endi ǵaryshta júr... Al, kerek bolsa! Bul jobany usynǵandardyń biri osy Ǵalymjan edi.
Kúlki kúngi maqalalar toptamasyna onyń ózi de keıipker boldy. Ǵalymjan Meldeshov «Jas alashtyń» Amerıka Qurama Shtattaryndaǵy tilshisi bolyp taǵaıyndalypty! Ol Aq úıdiń aldynda shirenip tur. Ar jaǵynda beınelengen sol kezdegi el basshysy Bıll Klınton ántek jymııady. Kózi qaraqty adam munyń sáýirdiń táýir syqaǵy ekenin birden bile qoıar edi. Al aýyldyń ańǵal jurtyn qaıtersiń?! Aǵaıyn-týys bir-birinen súıinshi suraǵan, qurby-qurdas jaqsylap «jýyp» jibergen. Qysqasy, naǵyz kúlki kúni bolyp shyqqan. Búkil jurt jappaı kúlgen.
«Jas alashta» keıin jaýapty hatshy, bas menedjer boldy. Basylymnyń bezendirilýi men jarnama tartý isiniń jolǵa qoıylýyna aıtarlyqtaı úles qosty. Shyǵarmashylyqtyń qasıetti quthanasynda on jyl qyzmet istegen soń, halyqaralyq «Túrkistan» gazetine aýysty. Jaýapty hatshy – bas redaktordyń orynbasary bolyp bekitildi. Sekretarıattyń san túrli sharýasy taǵy da aldynan shyqty. Kún saıynǵy gazet pen aptalyqtyń ózindik erekshelikteri bar. Alǵashqysynda jedel aqparat kóbirek berilse, keıingisinde taldamaly dúnıelerge meılinshe den qoıylady. «Túrkistanǵa» kelgen soń sol taldaýdyń tásilderine beıimdeldi. Aqparaty azdaý, tuzdyǵy kópteý bolatyn úrdiske daǵdylandy. Bizdiń keıipkerimiz bas redaktordyń orynbasary emes, ózi bolsań da, tilshiden de, basqadan da úırenýge tıissiń degen qaǵıdany ustanady. Gazet ishindegi «Qonys» atty jobany júzege asyrýǵa atsalysty. Kóshi-qon taqyrybyn jetik biletin júırik jýrnalıst Esengúl Kápqyzy osy qosymshanyń jaýapty redaktory bolyp bekitildi. Burynǵy basylymda da menedjerligimen kózge túsken Ǵalymjan «Qonysty» júıeli shyǵarý úshin qarajat tabýmen aınalysty. «Alıans bankpen» mámilege kelip, kelisimshartqa otyrdy. Soǵan oraı qarajat bólinip, segiz bet gazettiń ishinen taǵy da segiz betti qamtıtyn qosymsha joba otaý tikti.
«Túrkistannyń» «Qonysy» elge kelgen qandastardyń muń-muqtajyn bólisetin, problemalaryn talqylaıtyn, nemen shuǵyldanyp júrgenin baıandaıtyn, aldaǵy josparlaryn ortaǵa salatyn rýhanı ortalyqqa aınaldy. Olardyń kúrmeýi kóp máselelerine ǵana emes, shyǵarmashylyǵyna da kóńil bólindi. Kórkemsózge talasy bar aǵaıynnyń óleń-jyrlary, maqala-áńgimeleri jarııalanyp turdy. Keıin gazettiń birneshe qosymshasy ashylǵan bolýy kerek. Solardyń alǵashqysy alystan jetken baýyrlarymyzdyń janyna jylýlyq ákelgen «Qonys» edi. Úı-kúıge qoly jetińkiremeı júrgenderdiń eń bolmasa, «Túrkistannyń» betindegi «Qonysy» jaıly bolsyn degen aqjoltaı nıetten týǵan joba ózin-ózi aqtady. Gazet ishindegi jarııalanǵan materıaldar tıisti mekemelerdiń qulaǵyna jetip, kóp nársege qozǵaý saldy. «Qonysty» qutty etýge qalamy qarymdy Esengúl ekeýi kóp eńbek sińirdi.
Ǵalymjan gazettegi qosymshalardyń jandanýyna úles qosqanyn eleýli jańalyq dep sanamaıdy. Bul – bir kezdegi «Jas alashtaǵy» tájirıbeniń jalǵasy ǵana. Jastar basylymy toqsanynshy jyldardyń basynda «Sergektik», «Yrǵaq», «Myńnan bir mezet», «Jibek joly» degen tórt qosymsha shyǵaryp, oqyrmannyń ystyq yqylasyna bólengen-di. Ásirese, jyn-shaıtan, dııý-peri sekildi ǵalamnyń ǵajap qubylystary týraly jazatyn «Myńnan bir mezettiń» oqyrmany kóbirek edi. Onyń redaktory Ádilbek Qaba: «Eshqashan da el-jurtty mezi etpegen, Bir gazet bar «Myńnan bir mezet» degen. «Jas alashta» nebári tórt qosymsha, Shyǵaramyz tórteýmiz kezekpenen», – dep, óz basylymynyń baǵasyn bilip, jyly jymıyp otyratyn. Sondaı-aq, Ǵalymjan basqarǵan «Jibek jolynyń» abyroı-bedeli de eshkimnen kem bolǵan joq. Bul kezde bir-birine qyryn qaraıtyn qos júıeniń arasyndaǵy shymyldyq ysyrylyp, oı-sanasy buǵaýdan bosaǵan jurtshylyq ıgilik izdep, eki jaqqa kezek úńile bastaǵan-dy. Osy turǵydan alǵanda, gazettiń «Jibek joly» ekonomıkalyq qosymshasy oqyrmandy naryq zamanyna beıimdedi. Saýda-sattyqtyń álippesin úıretti. Salanyń jańa zańdaryna taldaý jasady. Sonyń bárin aptalyq gazettegi qyzmetinde paıdaǵa asyrdy. Keıinirek bas redaktordyń birinshi orynbasary bolyp taǵaıyndalǵan Ǵalymjan gazettiń ekonomıka máselelerimen aınalysty. Basylymnyń basshysy, aqylshy aǵa, ábjil áriptes, maıtalman maman Shámshi Pátteevpen birlesip, «Túrkistannyń» týyn bıiktete tústi.
Bizdiń keıipkerimizdiń «Eır Qazaqstan» avıakompanııasymen kelissózderiniń arqasynda «Túrkistan» shet memleketterge qatynaıtyn ushaqtardyń bortyna qoıyldy. Sóıtip, «Túrkistan» kókke kóterildi, muhıt asyp, alys jaǵalaýlarǵa jol tartty.
Úniń ketpes qulaqtan...
Aqparattyń jedelin,
Tyńdamasyn nege elim?!
Radıosy qazaqtyń,
Bıiktetti bedelin!
(Jýrnalıstik folklordan)
On jyl «Jas alashta», on jyl «Túrkistanda» shyǵarmashylyq sheberligin shyńdaǵan Ǵalymjan 2009 jyly Qazaq radıosynyń dırektory bolyp taǵaıyndaldy. Barshaǵa belgili mártebeli mekeme... Talaı tulǵalardy tanytqan kıeli shańyraq... Sol kezdegi Mádenıet jáne aqparat mınıstri Muhtar Qul-Muhammed oǵan birqatar mindet júktedi. Dástúr jalǵastyǵyn saqtap, tanymal tulǵalardyń tájirıbesin zertteýdi, altyn qorǵa qamqor bolýdy tapsyrdy.
Qazaq radıosyna burynnan bótendigi joq edi. Ýnıversıtette oqyp júrgen kezinde habar júrgizýge shaqyrylǵan-dy. Mamandar Ǵalymjannyń daýysyn unatty. Ózinen bir kýrs joǵary oqıtyn Gúlshahar Sherıeva ekeýi juptasyp jańalyqtar toptamasyn oqydy. Baǵdarlamanyń rejısseri adýyn minezdi edi. Sál qatelesseń, bylapyt sózdi burqyratyp shyǵa keledi. Jurtqa jónsiz tıisedi. Áınek qabyrǵanyń ar jaǵynda otyryp, aýzyna ne kelse, sony aıtady. Bul bir kúni soǵan toıtarys berdi. Ol da qıtyǵyp qaldy. Jumystyń berekesi ketti. Sodan «Kórmegenim endi radıo bolsyn», – dep stýdııadan shyǵyp júre berdi.
Teginde, olaı dep aıtpaǵan jón kórinedi. Buıyrǵan nárseden qashsań da qutyla almaısyń. Shırek ǵasyrdan soń osy aıtýly aqparat mekemesiniń basshysy bolyp qaıta oraldy. Kele sala dıktorlyq mektepti damytýǵa kúsh saldy. Aldaǵy baǵdarlamanyń habaryn áýeletip hám áýendetip jetkizetin djınglderdi ornyqtyrýǵa tyrysty. Jurttyń jadynda jattalǵan birneshe djıngl burynnan bar edi. Endi sonyń qatary kóbeıdi. Ony oqıtyn daýysy zor dıktorlardy iriktedi. Belgili ánshiler – Qydyráli men Qaraqatty osy sharýaǵa jekti. Djıngl – radıonyń qamshysy. Sátimen tabylǵan djıngl efırdi jyńǵyl qalaǵan oshaqtaı dúrildete jóneledi. Baǵdarlamanyń berilý retin qaıta qarastyrdy. Ornalasý tártibine ózgeris engizildi. Tikeleı efırdi jetildirýge den qoıyldy. Sebebi, radıonyń aýdıtorııasy óte aýqymdy. Ony el kúni-túni tyńdaıdy. Jol ústinde ketip bara jatqandar da kóligindegi radıoǵa qulaq tigedi. Qazaq radıosy óz tyńdarmanyn jıyrma tórt saǵat boıy áldıleıdi. Sondyqtan tikeleı efırdiń ajaryn ashatyn túrli shoý-baǵdarlamalardy kóbeıtkenniń artyqtyǵy joq. «Altyn qordaǵy» úgitilýdiń aldynda turǵan lentaǵa jazylǵan mura ıfrlyq formatqa kóshirile bastady. Án-kúı men mýzykalyq kompozıııalardy irikteıtin kórkemdik keńestiń jumysy qaıta qolǵa alyndy.
Baıaǵy stýdent kezinde ózi ilinisip qalatyn rejısser áldeqashan qyzmetten ketipti. Qashanǵy júrsin, endi otyz jylǵa jýyq ótti ǵoı. Sol oqıǵa sabaq boldy ma, kim bilsin, keıipkerimiz ózin-ózi ustamdylyqqa tárbıeledi. Qaramaǵyndaǵy qyzmetkerlermen syılasymdy qarym-qatynas ornatýǵa tyrysty.
Qazaq radıosy elimizde turatyn ózge ulttardyń tilinde solardyń tynys-tirshiligi týraly habarlar beredi. Sol ulttar men ulystardyń tarıhy men dástúrin qazaq bolmysymen sabaqtastyra baıandaýǵa den qoıyldy.
Taǵy bir kótergen bir bastamasy – Aleksandr Bektiń «Arpalys» («Volokolamskoe shosse») povesin radıosıýjetke laıyqtap oqytýy edi. Kúnige on bes mınýtqa laıyqtalǵan efırdegi qoıylym jurtqa keremet áser etti. Maıtalman dıktorlar Amanjan Eńsebaıuly men Vıktor Tatarskıı surapyl soǵystyń sýretin eldiń kóz aldyna elestete aldy. Ekeýi de mátinniń ishki tabıǵatyn uǵyp, jan-tánimen berilip oqıdy. Tyńdarmannyń yqylasyn aýdardy. Hat degeniń aǵylyp keldi.
Qazaq radıosy degende, bir kezde búkil eldi aıalaǵan qudiretti qońyr daýysymen barsha jurtqa tanylǵan Ánýarbek Baıjanbaev eske túsedi. Ǵalymjan sol aty ańyzǵa aınalǵan Ánekeńniń shákirtterine qurmet kórsetýdi paryz sanady. Bul kelgende, radıoda belgili dıktor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi Saýyq Jaqanova qyzmet isteıdi eken. Qalyń eldiń qulaǵynda qalǵan jaǵymdy daýystyń ıesi aralarynda júrgende, onyń tájirıbesin jas býynǵa nege taratpasqa?! Talantty jas áriptesteri de osyndaı ıdeıa usyndy. Olardy birden qoldaǵan Ǵalymjan Saýyq Jaqanovanyń sheberlik klasyn ashty. Ol kisi 20-30 adamǵa aptasyna eki ret sabaq ótkizedi. Búkil ómirin radıo men televızııaǵa arnap kele jatqan ardaqty apaıymyzdyń aıtary mol eken. Jınalǵandarǵa tikeleı efırdegi daýysty rettep otyrý, tynys alý, paýza jasaý, ekpin túsirý, dybys úndestigin eskerý sekildi talaptardy qalaı oryndaý kerektigin erinbeı-jalyqpaı úıretti. Ǵalymjannyń tusynda osyndaı on segiz saǵat sabaq ótkizildi. Bir ǵajaby, óz isine ábden berilgen Saýyq apaı búkil dáristi tegin júrgizdi.
Qazaq radıosynda oıǵa alǵan josparlary kóp edi. Keleshekte shetelderdegi sekildi efırdiń beınelik nusqasyn jasaǵysy kelgen. Ótkir taqyryptarǵa arnalǵan beınekonferenııalardy da jobalap edi. Sonyń bári keıingi áriptesteriniń úlesine tıdi. Úsh jyldan soń memlekettik qyzmetke aýysty. Bilim jáne ǵylym mınıstriniń keńesshisi boldy. Óziniń mamandyǵyna saı, buqaralyq aqparat quraldarymen jumystyń barysyn qadaǵalady. Budan soń Mańǵystaý oblysyndaǵy baspalyq aqparat quraldarynyń basyn biriktirgen qurylymnyń basshylyǵyna qyzmetke shaqyryldy. Tarıhy tereń túbekti óńir oǵan qatty unady. Ǵajaıyp dala, ǵalamat mura, ǵıbratty jurt keıipkerimizdi keremet áserge bóledi. Qolmen kertip qashaǵandaı bederli taý-tasy men bel-belesi, ejelden jetken eskertkishteri Ǵalymjandy bul aımaqqa yntyq etti. Sóılep ketse, kez kelgen zııalyny jolda qaldyratyn aqsaqaldarmen saǵynyp kórisetin boldy. Solarǵa súısinip, «Bul ne degen el edi, Bul ne degen jer edi. Elin, jerin kórgende, Adaı bolǵyń keledi», – dep qoly qalt etkende aspan astyndaǵy murajaıdy aralady da júrdi.
«Mańǵystaý medıanyń» basshysy munda da kóp is tyndyrdy. Aýdandar men qalalardaǵy basylymdardyń kompıýter ortalyǵyn bir jerge shoǵyrlandyrdy. «Sherqala» dep atalatyn kórkem bezendirilgen jýrnal shyǵardy. Jas býyndy sheberlikke baýlydy. Talǵamy bıik jýrnalısterdi jumysqa tartty.
Keıin Mádenıet jáne sport mınıstriniń keńesshisi bolyp qyzmet istedi. Jýrnalısten keńesshi tańdaǵan basshylardyń jumysy jemissiz bolǵan ba?! Bertinde Til komıtetiniń tóraǵalyǵyna taǵaıyndalyp, bul salanyń da tútininiń túzý ushýyna úles qosty. Jalpy, keıipkerimiz qaı iste de buqaralyq aqparat quraldaryndaǵy baı tájirıbesine súıenedi. Ásirese, ózi úsh jyl basqarǵan Qazaq radıosynyń qońyr úni únemi qulaǵynda turady da qoıady...
Búgin – bir kezdegi besinshi jataqhananyń turǵyny, búgingi belgili jýrnalıst Ǵalymjan Meldeshovtiń týǵan kúni. Aman júr, Ǵaleke! Qaǵazyń jaıly, qalamyń saıly bolsyn!
Baýyrjan OMARULY
