Sháhıtter alleıasynda kózin jumǵan qazaqtyń batyr uly...

4142
Adyrna.kz Telegram

Elhan Shihálıev qaıtadan júreginde úreımen oıandy. 1994 jyldan beri Elhan Shihálıev ǵana emes, onymen birge bir batalonda Otan, Qarabah úshin shaıqasqan jáne aman qalǵan barlyq dostary da osy bir aıandy kóre beretin. Erbol árdaıym olardyń tústerine kirip júrdi. Olardyń tústerinde 20 jastaǵy Erbol olardan óz ata-anasyn men baýyrlaryn týraly únemi surap júretin. Nege olar kelmeı júr? Olar qashan keledi?...... dep aıtatyn. Sosyn qaıta qarasa, Erbol qaıta renishpen bet buryp, bulttarǵa qosylyp, joq bop ketedi.....

776-shy barlaý batalonynyń jaýyngerleri 1994 jylǵy Otan soǵysynan aman-saý qalsa da, olarmen birge bir okopta soǵysyp, qaza tapqan dostaryn eshqashan umytqan emes. Sol erjúrek jaýyngerlerin barlyǵyn sheıitter alleıasynda jerlengen. Qazir zırat basyna jıi-jıi baratyn adamdar da kóp, olardyń ishinde jerlengen 20 jastaǵy Barynbetov Erbol Týrehanovıch ta bar.

Erbol 1974 jyly 1shildede Qazaqstannyń Jambyl oblysynda dúnıege kelgen. Armıandar Ázerbaıjan jerin basyp ala bastaǵanda, Erbol Barynbetov jańa ǵana mektepti óte jaqsy baǵaǵa bitirgen edi. Óz bilimimen, tálim-tárbıesimen mekteptiń eń úzdik oqýshylarynyń biri edi. Sondaı-aq, tarıh pen ádebıet pánderi boıynsha pándik olımpıadalarda jáne kúres jarystarda jenimpaz atanǵan. Alaıda, 1992 jyly Qaraǵandy Memlekettik Ýnıversıtetiniń tarıh fakýltetine qujat tapsyrsa da, kózdegen upaıyn jınaı almaǵan.

1992-shi jyldyń kúzinde jańadan egemendik alǵan Qazaqstanǵa áskerı boryshyn óteýge shaqyryldy. Alty aıdyń ishinde Qapshaǵaı áskerı desanttyq bazasynda áskerı boryshyn ótegen. Alaıda bir kúni áskerı bóliminiń qolbashylyǵy Erbol Barynbetov Týrehanovıchtiń áskerı bóliminen óz erkimen ketkeniń týraly habarlady. Sol kúnnen bastap, Erboldy izdeı bastaǵan ákesi Týrehan óz ulyn qaıda ekenin bile almaı qaldy. Ol qazirdiń ózinde Qazaqstanda iz-túzsiz joǵalǵandar retinde tirkelgen.

Kóp uzamaı, 1993-shi jyldyń 7-shi mamyr aıynda úıine telefon soǵyp, ińisi Nurbolmen sóılesıp, aıtady: «Anama aıt, ýaıymdamasyn. Men Ázerbaıjannyń Hanlar raıonnyndamyn. Men aıaǵymnan jaralandym. Bir-eki kúnnen keıin aýrýhanadan shyǵamyn. Bári jaqsy. Jaqynda kezdesemiz».

         Ol sol jyldyń maýysym aıynda sol baıaǵy ińisine telefon soǵyp, ony mektep bitirýimen quttyqtap: «Meni ýaıymdamańyzdar» dep qaıta aıtady.

Sol kúnnen keıin, otbasy óz ulynan eshqandaı habar alǵan emes.

Sonda, Erbol Barynbetov Ázerbaıjanǵa qalaısha kelip tústi? Bul saýaldarǵa keshe II-shi sháhıdtter alleıasyndaǵy Erbol Barynbetov beıitiniń basyna jınalǵan dostary jaýap berdi.

Ázerbaıjan jeriniń azattyǵy úshin janyn qıyp, qanyn tókken Erbol Barynbetovtyń zırat basyna jınalǵan soǵys dostary 776-shy arnaıy batalon komandıriniń orynbasary Saleh Álıev, shtab bastyǵy Iashar Násıbov, Tartar raıonynyń burynǵy áskerı prokoror qyzmet atqarǵan Iýsýf Aǵaev, maıor Eskendir Aǵaev, Múrvát Álıev, kapıtan Róvshán Babaev, kapıtan Elhan Shihálıev, Mehman Álıev, Teımýr Ismaılov, Elchın Mammedov, Farzalı Pásárák jáne Ráshıd Álıev ol týraly sıpattap baıandap berdi.

Saleh Álıev:

- Erbol 1994 jyly 13-shi aqpan aıynda bizdiń batalonǵa qabyldandy. Onyń Ázerbaıjan Qarýly Kúshteri qataryna óz erkimen alynǵanyn bildik. Uzyn boıly, tolyq deneli, 19 jastaǵy qazaq balasy alǵashqy kúnnen-aq áskerılerdiń nazaryn aýdardy. Berilgen tapsyrmalardy óte jyldam ári shapshań oryndady. Memlekettik mańyzdy operaııalarynda jáne jaýlarga qarsy aparǵan barlaýynda óziniń kásibı sheberligin kórsetti. Naǵyz túrki  uly edi, qazaqtyń balasyndaı bizdiń ádilet úshin kúresimizge shyn júreginmen qosylyp kúresti. Bizge túskenge deıin ony №472 barlaý batalonnyń kyzmet etýge alynǵan edi. Ol týraly berilgen sıpattamasynda, 8 ret eń qıyn jaýyngerlik tapsyrmalardy oryndaǵany, Gálbájár, Gazah, Mýrovdaǵ baǵyttaǵy jaýdyń sońynan ergeni, 8 ret shabýylǵa shyqqany jáne óziniń operaııalarynyń arqasynda jaýdyń ordasyna úlken shyǵynǵa ushyratý týraly jazylǵan. Bul batalondy joıǵannan keıin, ony bizdiń batalonǵa jiberdi.Batalonǵa kelgen kúnnen bastap, Ázerbaıjan Ulttyq Batyry, polkovnık Eldar Aǵaev (qaza bolǵan) ony toptyń komandıri etip taǵaıyndaıdy. Ol barlaýshylar tobynyń jetekshisi edi. Eń qıyn operaııalarda da oǵan senim artqan. Tártár raıonnyń qorǵaý barysynda ol erekshe qyzmet atqarǵan. Onyń ata-anasyn men týǵan-týystaryn 28 jyl boıy izdep kelemiz. Qazaqstannyń Qorǵanys Ister Mınıstrligine, Ázerbaıjan elshiligine birneshe ret ótinish berdik. Túsingenimshe, onyń týystaryn kesh tapqan sebebimiz, qujattarynda qatemen jazylǵan áriptiń kesirinen edi. Alaıda keıin onyń qujattaryn biz memlekettik muraǵatynan alýǵa rusat aldyq. Sodan keıin ǵana izdeý jedeldedi. Búgin onyń bólesi Ermek pen týǵan ińisi Nurbol qaza bolǵan aǵalaryn II-shi sheıitter alleıasynda aqyrynda tapty.

Mehmán Mámmedov:

- Erbol bizdiń barlaý tobynyń komandıri edi. Sáýirdiń 20-nan 21-ne qaraǵan túni bizdiń sońǵy shaıqasymyz boldy. Toǵyz adamnan turatyn barlaý otrıady jaý tylyna ótýge týraly bizge tapsyrys berildi. Armıandardyń Tártár raıonnyna shabýyl jasaý josparyn buzýǵa jáne olardyń qanshalyqty kúshti ekendigi týraly aqparattardy jınaýǵa kelgen edik. Armıandar bizdiń okoptarymyzdy basyp alady. Posttardy qaıtarý úshin aldymen jaýdyń mınomıot batareıasyn zalalsyzdandyrý kerek edi. 50-60 adamnan turatyn jaýlary bizge qaraı ilgerilegenin kórdik. Qarańǵylanyp bara jatty. Erbol Barymbetovtyń buıryǵy boıynsha oq jaýdyryp, armıan áskeriniń kóp bóligin joıdyq. Biz tez arada armıandardan óz posttarymyzdy qaıtaryp aldyq. Olardyń birinshi batalonynyń shabýylyna toıtarys berdik. Aınala armıan máıitterine toly edi. Jaýlar máıitterdi tasýymen bastary qatyp júrgende, biz olardyń arqasynan ótip kettik. Taǵy da teń emes shaıqasta olar kóp shyǵynǵa ushyrady.

Qaıtyp kelgende, qarańǵy batyp ketti. Biz postymyzǵa jaqyndap qaldyq. Artymyzdan bir top armıan barlaýshylary kelip, bizdiń qaıtyp bara jatqan tobymyzdy tutqynǵa alyp jáne mınomıotterden bizge oq jaýdyrdy. Osylaısha bizdiń barlaý tobymyz Tártár men Aǵdár raıondarynyń aralyǵynda tutqynǵa alyndy. Men tórt oq jaraqatyn aldym...  Men jıi-jıi esinen tanyp qalatynmyn... Óz-ózine kelgende, aýrýhanada ekenimdi túsindim. Operaııadan aman qalǵan 9 adamnyń ishinde men ǵana ekenimdi keıin bildim. Erbol Barymbetov, Výgar Sáfárov, Naıl Mámmádov, Fýad Násırov, Seıfáddın Iýnýsov, Rústám Gasymov, Zaýr Naǵıev, Heıráddın Álıev barlaý mıssııasyn sátti oryndaǵannan keıin qaza tapty....

Teımýr Ismaılov:

Biz onymen birge kyzmet ettik. Biz eń aýyr shaıqastarǵa barǵan edik. Ol óte ultjandy bala edi. Óte bilimdi edi. Týra osy jerde týylǵandaı boldy. Bizdiń aramyzdaǵy eń kishkentaıy bolsa da, alaıda jaýyngerlik óneri óte joǵary deńgeıde boldy. Ol tarıhty óte jaqsy bilgen. Ázerbajanǵa soǵysýǵa ne sebebimen keldin degen suraǵymyzǵa ol: «Men ata-babalarymyz úshin kegin alyp jatyrmyn. 1939 jyldan keıin Qazaqstandy basqarǵan Mırzoıan eń bilimdi qazaq uldarynynyń ómirin kesti. Bizdiń urpaqtarymyzdy, shejilerimizdi túk qaldyrmaı kózin qurtty. Men óz ata-babalarym úshin árbir armıandy óltirgen saıyn kegin qaıtaryp jatyrmyn».

Elhan Hásánov:

- Jyldar ótti. Alaıda, 776-shy batalonynyń barlaý tobynyń jaýyngerleri osy kúnge deıin Erboldy umytqan emes. Biz sheıitter alleıasyna kelgen saıyn onyń beıitiniń aldynda sýretke túsip júremiz. Erbol ázerbaıjan barlaýshylary men arnaıy jasaqtarynyń arasynda aty ańyzǵa aınalǵan jaýynger edi. 1994 jyly kóz aldymyzda bolǵan shaıqastarda jaýdy aýyr shyǵynǵa ushyratyp, urys taǵdyryn sheshken batyrdyń biri edi. Barlaýshylar arasyndaǵy shaıqas tarıhynda onyń aty qaıtalanbas iz qaldyrdy. Biz onyń týǵan-týystryn 28 jyl boıy izdep kelemiz. Ata-anasy onyń taǵdyryna ne bolǵanyn jaıyn beıhabar ekenin bildik. Onyń ińisi Qazaqstannan alyp kelgen týǵan jeriniń topyraǵy onyń rýhyn jadyratatynyna senimdimiz.

Elhan Shihálıev, 776-shy barlaý batalonynyń bólimshe komandıri:

  • Erbol óz jasyna saı emes, úlken batyr edi. Onyń erligi týraly árdaıym jazýǵa, aıtýǵa, álemge tanytýǵa – bizdiń paryzymyz. Sol shaıqastardan aman qalǵan árqaısysymyz Erboldyń ata-anasyn tabý úshin aıanbaı ter tóktik. Óıtkeni oǵan bergen ýádemiz de, onyń aldynda boryshymyz da bar edi. Osyndaı erjúrek batyrymyzdaı jandardyń sany óte az. Men onymen birge talaı ret barlaýǵa attandym. Bir ret ekeýmiz 10 kún qorshaýda qalǵan kúnderimiz de boldy. Ash kúnderimizde bir-birimizge demeý boldyq. Onyń orman ishinde tirshilik etý daǵdylarynyń arqasynda, biz aman-esen qorshaýdan shyǵyp, aman qaldyq.

1994 jyldyń naýryz aıynda barlaýshylarmyzdyń taǵy bir tobymyz tutqynǵa alyndy. Sol topty qutqarǵan kezde, ol aıaǵynan jaralanǵan edi. Biz ony soǵys júrip jatqan jerden evakýaııaǵa alyp, aýrýhanaǵa jiberdik. Alaıda óz-ózine kelgen boıda maıdan dalasyna, bizdiń arnaıy batalonǵa qaıtadan oraldy. Tek qana qazir ǵana bizdiń júregimiz ben ar-ujdanymyz tynyshtaldy. Óıtkeni onyń týystary kelip, qazaq halqynyń batyr túrki ulynnyń jerin men beıitin tapty.

Ińisi Nurbol Erbol Barymbetovtyń beıitin kushaqtap alsa da, alaıda onyń batyr aǵasy osynda jatqanyna basynda senbegen edi. Zırat basyna jaqyndap kele jatqan 20-dan astam onyń soǵys joldastaryn kórgende, ińisi selkildep jylaı bastady. Árqaısysyn qushaqtap, óz basyn olardyń ıyqtaryna salyp, únsiz turyp qaldy. Sonda, 28 jyl buryn aǵasynan qalǵan ıisin olardan izdegendeı boldy. Jyldar boıy saǵynyshy men azabyn kóz jasymen basqysy keldi.

Odan keıin sháhıttiń beıiti basynda quran oqytyldy. Nurbol Jambyl oblysynyń Turar Rysqulov aýdanyndaǵy Qoraǵat aýylynda jerlengen ata-anasynyń zıratynan ákelgen topyraǵyn aǵasynyń beıitine septi.Ol tas qabyrǵasynda ilýli turǵan aǵasynyń sýretin kolymen sıpalady....  Qarap turdy.... Múmkin aǵasyna, Erbol anamyz Sátkúl seni árqashan saǵynyp júrgen, anasynyń 2012 jyly osy dúnıeden ótkenin týraly aıtyp jatqan shyǵar.... Ákemiz Tórehan da dúnıeden kózin jumǵanda, onyń jalǵyz armany seni kórý edi.... Onyń sońǵy ósıeti: «Qaıda bolsa da Erbol ulymnyń ólim-jitiminiń habaryn bilińder, ómirdiń sońyna buny uzatpandar...».

Erbol ińisiniń túsine kirgende, óz betin kórsetpeı júrdi. Alaıda túsinde ińisine: «Men jaıly jerdemin». Tek qana kelindershi, men senderdi kútip júrmin. Nege kelmeı júrsinder?... Meniń jatqan jerim óte ádemi...».

Sodan keıin Nurbol aǵasynyń beıitinen topyraq alyp, dorbasyna saldy. Osy topyraqty Qoraǵat aýylynyń zıratynda jatqan áke-sheshesiniń beıitine sebetin bolady. Qazaq halqynyń qaharman perzenti Erbol Barymbetovtyń soǵys joldastary Ázerbaıjan prezıdentine, ári Joǵarǵy Bas Komandıri Ilham Álıevke Ázerbaıjan jeriniń azattyǵy úshin jaýmen qamyqpaı shaıqasqan, memleket úshin erekshe mańyzy bar sansyz sátti operaııalarǵa qatysqan, Ázerbaıjan aýmaqtyq tutastyǵy úshin ómirin men qanyn qıǵan 20 jastaǵy batyr qazaq ulynyń sheıit degen esimin máńgilikke qaldyrý jáne qurmetti ataǵyn oǵan berýdi suraý týraly ótinishin joldady. Bul úndeý kabyl alynsa jáne jaqyn arada júzige asyrylsa dep bárimiz de soǵan úlken senim artamyz.

Aıda EIVAZLY,

Aýdarmany azerbaıjan tilinen qazaq tiline oryndaǵan:

Baký slavıan ýnıversıtetiniń doktoranty, ári jas ǵalym,

Týkýmbaeva Altyn Daýletkanovna.

 

Pikirler